Marksist iktisatçı Ernest Mandel’in polisiye romanın farklı türlerinin dönüşümünü suç tarihinin gelişimiyle birlikte incelediği Hoş Cinayet kitabı Yazın yayıncılık tarafından tekrar basıldı. Hoş Cinayet’in bu üçüncü basımına önsöz polisiye roman yazarı Ahmet Ümit tarafından kaleme alındı. Ahmet Ümit, Mandel’in bu sıradışı fakat mühim eserini şöyle değerlendiriyor:

Sokaktaki suçtan, finansal suçlara, casusluktan gizemli konulara kadar geniş bir yelpazede belli başlı polisiye metinleri ve yazarlarını irdeler… Mandel sadece bu zengin roman sunumunu yapmakla da kalmaz polisiye roman ile edebiyat arasındaki o gerilimli ilişkiyi de sunar bizlere. Dickens’tan Balzac’a, Shakespeare’den Dostoyevski’ye edebiyat devlerinin suçu konu alan romanlarıyla polisiye metinler arasındaki geçişleri, görünür görünmez sınırları son derece yalın bir dille gözlerimizin önüne serer. 

Polisiye roman, nasıl ki edebiyatın belki de hiçbir zaman modası geçmeyecek bir türüyse, Hoş Cinayet de bu türün meraklıları için mutlaka kütüphanelerinde bulundurmaları gereken mücevher değerinde bir kitaptır. Polisiyeyi daha iyi anlamak için mutlaka okunması gereken bir kitap…

                                                                                                         

                                                                                                        

Daniel Guérin (1904-1988) yirminci yüzyılın tüm önemli mücadelelerinde hazır bulunmuş, ardında kayda değer bir kuramsal-tarihsel külliyat bırakmış, Marksist kökenli bir liberter komünist. Mayıs 1968’den sonra kitlelerin öz-eylemliliğinin önemini tartışmak üzere kaleme aldığı Rosa Luxemburg ve Devrimci Kendiliğindencilik (Flammarion, 1971) isimli kitapçığının “Rosa ve Anarşizm” başlıklı bölümünü üç kısım halinde yayımlıyoruz. Daniel Guérin hakkında daha geniş bir sunuşun da yer aldığı birinci kısmı buradan okunabilir. İkinci kısma ise şuradan ulaşılabilir.

Savaşa karşı Genel Grev mi?

Genel grevin bir çeşidi, işçi sınıfının bu silahının toplumsal mücadelenin değil savaşa karşı mücadelenin zemininde kullanılmasına yönelikti. 1866 Avusturya-Prusya savaşıyla başlayan ve 1870 Fransız-Alman savaşına varacak olan büyük hareketlilik emekçileri de hazırlıklı olmaya yönlendirmişti. Böylece daha 1868’de Enternasyonal’in Brüksel kongresi şöyle bir karar almıştı: “Kongre, kendi ülkelerinde bir savaş patladığı durumlarda emekçilerin her türlü işi durdurmalarını özellikle tavsiye eder”. Burada şunu hatırlatalım ki 1872’deki ölümcül Lahey bölünmesi henüz meydana gelmemiş, Enternasyonal henüz Karl Marx’ın Genel Kuruluna hâkim olduğu Enternasyonal’di ve bu kararın raportörü o zamanlar hala Proudhoncu olan ve dört yıl sonra Marx’ın kızı Jenny’yle evlenecek olan Charles Longuet’ydi.

İşçi Enternasyonal’i, şüphesiz 1889 Paris kongresinde tekrar oluşturulacak fakat hiçbir şekilde ilkine benzemeyecekti: Sosyal-demokratlar tarafından ele geçirilecek ve anarşistler dışlanmış olacaktı. Ne var ki ikinci kongresinde, Brüksel’de liberter eğilimli bir Hollandalı sosyalist olan Domela Nieuwenhuis, partisi adına bir karar önergesi sunmaya teşebbüs eder. Burada tüm ülkelerin sosyalistlerinin savaş ilanına “halka genel grev çağrısında” bulunarak yanıt vermesi gerektiği ifade edilir. Ve bir yorumda, Lenin’i önceleyerek şöyle der: “Şunu açıkça söylemeliyiz ki milletler arası bir savaştansa proletarya ile burjuvazi arasında bir savaşı tercih etmeliyiz (…) Halkların savaşa devrimle yanıt verme hakkı, hatta görevi vardır”. Büyük bir yaygara çıkar. Tepki gören önergeyi sadece Fransa, Britanya ve Hollanda oylar. Alman delegasyonu kıyameti koparır. Sözcüsü Wilhelm Liebknecht öfkeyle şöyle karşılık verir: “Usanmadan devrimden bahsetmek yerine proletaryanın durumunu düzeltmeye ve işçi örgütlenmesini güçlendirmeye çalışmak gerekir”.

Yirmi beş yıla yakın bir zaman boyunca Alman sosyal-demokrasisi Nieuwenhuis önergesini tepkiyle hatırlayacaktır ve Rosa Luxemburg başta olmak üzere onu kınamak için hiçbir fırsatı kaçırmayacaktır.

Enternasyonal’in üçüncü kongresinde, Zürih’te 1893’te Domela Nieuwenhuis aynı cürmü bir kez daha işler. Hollanda delegasyonunun önergesi yine savaş durumunda genel grevi öneriyordu fakat bir noktayı netleştiriyordu: Yalnızca işçilerin savaş üzerine etki edebileceği ülkelerde uygulanacaktı; diğer ülkelerde işçiler silah altına alınmayı reddedecekti. Bir kez daha Alman sosyal-demokratlar çığlıklarla yanıt verecekti. Hollandalıların önergesi yalnızca görünürde devrimciydi, gerçekte ise “etkileri itibariyle gericiydi çünkü Rus Çarlığına hizmet ediyordu”. Avusturyalı Victor Adler bunun bir “suç” olduğunu iddia etmeye kadar gider. “Gerçekten devrimci olan” tek şey karşıt bir Alman önergesiyle bu kararın reddedilmesiydi. Nieuwenhuis, bu tepkiler altında, tıpkı 1870’te yaptığı gibi, Alman sosyalistlerini şovenizmle suçlamaktan çekinmez. Kısmen değişikliğe uğrayan önergesinde -ki bu da reddedilir- genel grevin bilhassa “savaşla ilişkili sanayi dallarına” yayılması gerektiği belirtilir^[1].

Rosa Genel Greve Karşı

Bugün bizlere her ne kadar şaşırtıcı gelse de Rosa Luxemburg, sosyal-demokrat yöneticilerin peşinden giderek hem “toplumsal” hem de “askeri” genel grevi mahkûm etme ihtiyacı duydu. Fakat bunun ancak bir karikatürünü sunuyordu ve böylece her türlü araçla mücadele edilmesi gereken bir “yanlış fikir”, bir ütopya olarak onu yerme imkanına kavuşuyordu. 1902’den itibaren alayla şöyle diyordu: “Her derde deva bir ilaç olarak genel greve iman ediliyor (…) soyut, mutlak bir kategori olarak, her an ve her ülkede uygulanabilir ve etkili olacağı düşünülen, sınıf mücadelesinin yegâne silahı olarak genel greve iman ediliyor. Fırıncılar çörek vermeyi bırakıyor, sokak lambaları sönük kalıyor, demiryolları ve tramvaylar çalışmıyor ve her şey çöküyor!”. “Kâğıda çizilmiş bir şema, havada sallanan bir değnek gibi” diyerek hicivle yaklaşıyordu konuya^[2].

Birinci Rus devrimi sırasında şöyle haykırıyordu: “Mutlakiyetçiliğin tek bir darbeyle, anarşist şemaya uygun biçimde ‘süreklilik içindeki’ tek ve yegâne bir genel grevle yıkılacağını beklemek tam bir ahmaklıktır”. Fakat 1905’i karakterize eden, hem birbirinden ayrı hem de bir bütün oluşturan o ardı ardına patlayan genel grevlerin süreklilik içerip içermediği, yegane olup olmadığı konularına takılmak anarşistlerle meleklerin cinsiyetini tartışmak anlamına gelmiyor muydu?^[3]

Anarşist genel grev böylece bir “mucizevi ilaç” yerini tutuyordu. Rosa’ya göre “bir evrimin veya tarihsel zorunluluğun sonucu değil”, herhangi bir anda isteğe göre kullanılacak veya reddedilecek bir şeydi. “Başka başvurulacak bir araç kalmadığında genel grev ‘yapıyoruz’- işte anarşizmin kaba anlayışı budur, tüm diğer silahlar hedeflerini kaçırdığında en uzak köşeden çekerek getirilen yedek ağır top gibidir genel grev”. Domela Nieuwenhuis de yıllar boyunca genel grevi sosyal devrimi “yirmi dört saat” içinde başlatmanın yolu olarak övmüştü Luxemburg’a göre (böylece Engels’in tiye aldığı karikatürleştirilmiş “dört haftayı” daha da kısaltıyordu). Genel grev fikrinin Nieuwenhuis tarafından yayılmasının en ufak bir olumlu sonucunun, bir başarısının olmadığını, kimsenin umurunda olmadığını yazıyordu 1910’da. Ve genel grevin en az uygulandığı yer, sendikacıların onu ağzından düşürmediği Fransa’dır”. Orada uzun süredir “yer altına gömülüdür”^[4].

Rosa’nın Fransız sosyalizmi hakkında, her zaman sıkı bir malumata dayalı parlak incelemelerini okuyup da Jaures’in reformizmine ve Millerand’ın bakancılığına karşı saldırılarının doğruluğunu gözlemlediğimizde devrimci sendikalizmi anlayamamış olması karşısında hayrete düşüyoruz. Gerçi onun zihninde bu ikisinin birbirine bağlı olduğu doğrudur: Ona göre sendikalizm ve anarşizm eğer tepki olarak Fransız işçileri nezdinde böyle bir itibar görüyorsa bu Jauresci “parlamenter ahmaklığın” hatasıydı^[5].

Oysa 1907 Stuttgart uluslararası sosyalist kongresinde, Rosa Luxemburg, en azından kürsüdeki konuşmasında savaşa karşı genel grev ilkesini kabul etmişti. Bir önceki kongrede yani 1904 Amsterdam kongresinde genel grev meselesinin tartışıldığını hatırlatmıştı.  Orada, proletaryada kendi reel gücüne dair yanılsama yaratmamayı öneren ve uluslararası sosyalizmin bir genel grev için yeterince olgun ve hazır olmadığı değerlendirmesinde bulunan bir karar onaylanmıştı. Fakat o zamandan bu yana Rus devrimi meydana gelmişti ve ona göre bu örnekten ilham almamak bir “ihanet” olurdu. 1904’te “ütopya” olarak görülen şey artık öyle değildi. Rus-Japon savaşına son vermeye katkıda bulunan, Çarlar ülkesindeki kitle grevleri değil miydi?

Rosa Luxemburg ayrıca, geriye dönük olarak, 1905 Iena kongresinde alınan kararda sosyal demokrasinin “uzun süre anarşist olarak değerlendirdiği kitle grevinin kimi koşullarda kullanılabilecek bir araç olduğunu” ilan ettiğini hatırlatır (her ne kadar o dönemde henüz savaşa karşı değil genel oy için mücadele söz konusu olsa da).

Fakat Bebel, savaşı engellemek için genel greve ve ayaklanmaya gitmeyi savunan Vaillant-Jaures’in sunduğu cüretkâr bir karar önergesine şiddetle karşı çıktığından Rosa en sonunda partisinin eski merkezci liderinin metnine destek verir. Bununla birlikte Luxemburg hayli maharetli biçimde, Lenin ve Martov tarafından tasdik edilen ve Bebel’in gafil avlanarak önünü kesemediği bir değişikliği kongre tarafından kabul ettirerek bu metnin içeriğini düzeltir. Bu yapılan ekleme ünlüdür: “savaş başladığı takdirde, onun yarattığı ekonomik ve siyasal krizi (…) kapitalist egemenliğin alaşağı edilişini hızlandırmak için kullanmayı” tavsiye ediyordu. Haklı ya da haksız, Rosa bu değişikliğin “belirli bir açıdan Jaures ve Vaillant’dan daha ileri gittiğini” savunuyordu^[6].

Öte yandan, 1910’da Kopenhag uluslararası sosyalist kongresinde, “bilhassa savaşa araçlarını sağlayan sanayi dallarında bir işçi genel grevini” öğütleyen Vaillant-Keir Hardie önergesinin “bir başka kongreye” ertelenmesi için en beter reformist sosyal-demokratlarla, Ebert’le, Belçikalı Vandervelde’le, her zaman hasmı olmuş olan Avusturyalı Victor Adler’le ittifak yapmayı gerekli gördü^[7].

Bu tuhaf yön değiştirmeler, bu şaşırtıcı zikzaklar, partisinin tutsağı olan Rosa Luxemburg’un bazen anarşist bulup kınadığı bazen de savunarak katıldığı genel grev karşısındaki kararsızlığını gösteriyor. Esasında, Rus devriminden çekip aldığı kitle grevi anlayışı, gördüğümüz gibi özgün bir biçimde genel grevinkine yaklaşmıştı. Hatta kimi anlarda genel grev terimini “kitle grevi”yle birlikte kullanmaktan çekinmiyordu.

Rosa Luxemburg’un kuramsal çalışması, hayatı boyunca, uzun süre belirsiz ve rabıtasız kalacaktı çünkü siyaset yapmaya karar verdiği Alman sosyal-demokrasisinin nüfuzundan tümüyle kurtulmakta zorlanacaktı. Neredeyse hayatının sonuna kadar, yaşadığı anlaşmazlıklara ve hayal kırıklıklarına rağmen orada tutunmaya çalışmıştı.

Bitirirken şunu belirtelim ki her ne kadar çalışmaları çok sayıda yanlış anlama ve çelişki içerse de Rosa Luxemburg’un en büyük meziyeti, kendisinden önce başka hiçbir Marksistin yapmadığı kadar kitlelerin özeylemliliğinin belirleyici önceliğine vurgu yaparak hem Lenin’in otoriter örgütlenme anlayışına karşı çıkabilmiş hem de Alman sosyal-demokrasisini reformist legalizminden koparmaya çabalamış olmasıdır. Bu son noktaya ilişkin Troçki ona şanlı bir saygı duruşunda bulunur ve hiç şüphesiz Ekim’in galibi [Troçki], 1905 ve 1917 Rus devrimlerindeki kitle hareketine hasredeceği çalışmalarını ondan ilham alarak yazacaktır.

1905 Rus Devrimi üzerinden, genel grevden ziyade kitle grevi olarak adlandırmayı tercih ettiği meselenin Rosa tarafından berrak biçimde kavranışı liberter komünizmin ideolojik cephaneliği için kıymetli bir katkı oluşturuyor; aynı zamanda bugünlerde daha sık rastladığımız ve daha etkili olan bu mücadele biçiminin zanaatkarının, yani işçi sınıfının kendisine rehberlik etmesi için kullanabileceği bir fener teşkil ediyor.

Çeviri: Uraz Aydın

Görsel: Kate Evans, Kızıl Rosa (Epos, 2016)’dan alınmıştır.

---

^[1] Analytique du congres socialiste international, Zürih, 1893, s.20-22.

^[2] G.S., s. 30-31.

^[3] G.M., s. 114. 

^[4] “Weltpolitik und Massenstreik”, 7 Kasım 1905, G.W., IV, s. 400; “Wahlrechtskamp…”, ss. 611-612; “Taktische Fragen”, s. 635

^[5] Nettl, cit., I, ss. 241-242, 367-368; R. Luxembourg, Le Socialisme en France, cit., (“Social-démocratie et parlementarisme”, 5-6 Kasım 1904), s. 219-221.

^[6] Analytique du congres socialiste international de Stuttgart, 1907, ss. 116-182; Brécy, cit, s. 81; Nettl, cit., ss. 498-399, 401.

^[7] Analytique du congres socialiste international de Copenhague, 1910, ss. 311-332; Brécy, cit., ss. 27-28, 42-43.

İmdat Freni yazarı Emre Tansu Keten ile Evrensel gazetesinden Gözde Tüzer’in mafya, siyaset ve medya ilişkisi hakkında yaptığı söyleşiyi aşağıda yayınlıyoruz.

Siyaset-mafya-medya üçgeninin nasıl iç içe geçtiği Sedat Peker’in yayımladığı videolarla bir bir gün yüzüne çıkmıştı. Veyis Ateş’in aldığı iddia edilen 10 milyon avro, Özışık kardeşlerin Peker’le olan “samimi” sohbeti ve ismi henüz bilinmeyen 12 gazeteci ve tabii daha bilmediğimiz onlarca hikaye. Tüm bunları KHK ile işten çıkarılan Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Görevlisi Emre Tansu Keten ile konuştuk. Keten bu isimlerin “gazeteci” olarak tanımlanmaması gerektiğinin altını çizerken, “Veyis Ateş de, Özışık kardeşler de münferit tiplemeler değil. Bunlar AKP gazeteciliğinin ortalamasını temsil ediyorlar, hatta AKP medyasının simgeleri olarak da anabiliriz bunları ve yaptıklarını” diyor. 

Keten AKP medyası çalışanlarının kariyer basamaklarını üçer beşer çıktıklarını ve Veyis Ateş’in hızlı yükselişinin bunun bir örneği olduğunu aktarırken şunu belirtiyor: “Ancak medya alanının yüzde 90’ını AKP kontrol ediyorken ve artık bu kesimdeki hemen herkes ‘hükümete yakın gazeteci’ haline gelmişken rekabetin kriterlerini ve kimin bu basamakları çıkacağını ne belirliyor diye de sormak lazım. Bu sorunun cevabının, gazeteciliğe dair yetenekler olmadığı açık.”

Keten ayrıca ekliyor: “AKP, muhabirinden haber müdürüne kadar bu isimleri gazetecilik yapsın diye değil, İletişim Başkanlığı ve danışmanlar tarafından üretilen propagandaları aktarsın ve AKP’nin lehine olacak şekilde kurgu metinler üretsin diye işe alıyor.”

“GAZETECİ OLARAK ANILMALARI İŞ TANIMINA AYKIRI”

Sedat Peker’in açıklamaları sonrası ortaya bir bir dökülen mafya-siyaset ilişkilerinin içinde medya da var. Tüm ilişkiler içinde ‘gazeteciler’ de yer alıyor maalesef. Özışık kardeşlerden, Veyis Işık’a hatta kim olduğu bilinmeyen 12 gazeteciye kadar pek çok isim var ortalıkta. Tüm bu ilişkiler arasında gazeteciler nerede duruyor? 

Oldukça merkezi bir yerde duruyorlar, ama bu isimleri gazeteci olarak tanımlamamak gerektiğini düşünüyorum. Peker’in ifşaları sonrasında kirli ilişkileri ortaya çıkan isimlere baktığımızda, bunların AKP’nin iktidar olmasının ardından medyada çalışmaya başlamış ya da yıldızı parlamış kişiler olduğunu görüyoruz. Özışık kardeşlerin, açtıkları internet sitesi vasıtasıyla belediyelere yöneldiği, Veyis Ateş’in, önceden de arasının iyi olduğu Soylu’nun yükselmesiyle paralel bir şekilde medyada yükseldiği ortada. Peker’in ifşalarıyla birlikte bu isimlerin, kirli ilişkiler içerisinde nasıl bir işlev yüklendikleri, hangi işleri gördükleri de açıkça görüldü. Durum buyken, bu isimlerle birlikte AKP medyasında çalışan ciddi bir kesimin gazeteci olarak anılması, gazeteciliğin iş tanımına aykırı bir şey. Bunları iş takipçisi, propaganda memuru veya ara bulucu olarak tanımlayabiliriz. Bunu birilerini aşağılamak ya da aforoz etmek için değil, tamamen iş tanımına, üstlendikleri görevlere ve ortaya çıkarttıkları ürünlere bakarak söylüyorum. Ayrıca bu isimlerin gazetecilik alanı içerisinden değil de, bir suç örgütü lideri tarafından rezil edilmesi de birçok şeyi anlatıyor. Bunlar gazetecilik alanı içerisinden gelen her eleştiriye karşı tamamen korunaklıydı, çünkü gazeteci değillerdi. Sonuçta gerçek iş arkadaşları tarafından rezil edildiler.

“AKP MEDYASININ SİMGELERİ”

Aslında siz de söylediniz. İş takipçiliği ya da ara buluculuk diye. Örneğin Veyis Ateş Halk TV’de sorulara cevap verdi. “10 milyon avro” istemedim dedi ama Sezgin Baran Korkmaz “istedi” dedi. ‘Gazeteciler’ siyasetçiler arasına aracı olarak girebilir mi? Bu nasıl olabiliyor? 

Aracılık, gazetecilik mesleğinde yeri olmayan bir iş. Gazetecinin görevi Sezgin Baran Korkmaz’ın faaliyetlerini ve bunların siyasetçilerle ilişkisini ortaya çıkartmak, kamuyu bu konuda olabildiğince bilgilendirmektir sadece. Neyse ki, bunu şu an yetkin bir şekilde yapan gazeteci arkadaşlarımız var. Veyis Ateş’in yaptığı ise, devlet içerisindeki bağlantılarını paraya tahvil etmek için Korkmaz’ın içerisine düştüğü durumu kullanmak. Bildiğiniz gibi Korkmaz, kendisinin Ateş’i aramadığını, tersine Ateş’in kendisini arayıp böyle bir teklifle geldiğini söyledi. Burada AKP tipi gazetecilerin sadece ellerindeki medya kurumlarını değil, devlet içerisindeki ilişkilerini de, kendilerini zengin etmek için, araçsallaştırdığını görüyoruz. “Bu nasıl olabiliyor” sorusunu hemen her gün, başka olaylar bağlamında, soruyoruz herhalde. AKP’nin çeşitli yöntemlerle yarattığı kendisinin kontrolündeki medya alanının, gazeteci profilini de değiştirmesi kaçınılmazdı. İşini hakkıyla yapan gazeteciler ana akımdan kovulunca, alana hakim olanlar, bu gazeteci olarak anmamalıyız dediğimiz isimler oldu. Bu açıdan Veyis Ateş de, Özışık kardeşler de münferit tiplemeler değil. Bunlar AKP gazeteciliğinin ortalamasını temsil ediyorlar, hatta AKP medyasının simgeleri olarak da anabiliriz bunları ve yaptıklarını.

“TELEVİZYON HÂLÂ ÇOK GÜÇLÜ”

Yapılan bir ankete göre Cumhur İttifakı seçmenlerinden yüzde 40’ı Sedat Peker’in açıklamalarını izlememiş. Ancak toplam izleyen her 4 kişiden 3’ü Sedat Peker’e inanıyor. Her gün ortaya çıkan başka bir skandal hükümete yakın medyada tek satır yer almıyor. Medyanın bu bölünmüş yapısı halkın bilgi almasını nasıl etkiliyor?

KONDA’nın 2019 sonunda açıkladığı araştırma sonuçlarına göre “Haberleri televizyondan mı takip ediyorsunuz?” sorusuna “her zaman” ve “sık sık” cevaplarını verenlerin toplam oranı yüzde 78; “haberler için hangi kaynağa güvenirsiniz?” sorusuna “televizyon” olarak cevap verenlerin oranı ise yüzde 72’ydi. Yani biz her ne kadar yeni medya araçlarıyla yaşıyor olsak ve herkesi kendimiz gibi sansak da, geleneksel medya, özellikle de televizyon hâlâ çok güçlü. Haberleri tamamen televizyondan edinen insanların Peker videolarından hiçbir şekilde haberi olmaması gibi bir olasılık da mümkün. İnsanların tercihlerini bir yana bırakırsak, televizyonun, on yıllara dayanan birikimle birlikte, İnterneti katbekat aşan bir meşruluk gücü de var. Yani olayları televizyonda görmedikçe inanmayan insanlardan söz ediyorum. Bu anlamda Peker videoları ve bunlar üzerine yapılan haberler, televizyonun meşruluk alanından tamamen dışlanmış durumda. Bu açıdan bakıldığında, Peker videoları gibi, başka bir ülkede hükümet devirecek düzeyde, çok önemli bir olayın televizyon kanallarında “haber değeri” görmemesi gibi bir garabetle karşılaşıyoruz. Yani, gazetecilik halkın haber alma hakkı için çalışan, öncelikle kamuya karşı sorumlu olan bir meslek olmasına rağmen, kendisine gazeteci diyen geniş bir kesim halkın haber alma hakkını engellemek için seferber oluyor. Bu seferberliğin sonuç verdiğini de söyleyebiliriz.

YENİ GAZETECİ TİPİ

Bununla bağlantılı olarak yüzde 95’i hükümetin elinde olan bir medya ortamında gazetecilerin, siyasetçiler arasına mesafe koymasından ya da “gazetecilik” yapmasından bahsetmemiz mümkün mü? 

Daha önce söylediğim gibi, AKP’nin yıkıp, baştan kurguladığı yeni medya düzeni, kaçınılmaz olarak yeni bir “gazeteci” tipini de üretti. Bu yeni tip ya da AKP tipi “gazeteci”, zaten maaşını da, oradaki konumunu da tamamen bir siyasi partiye borçlu. AKP, muhabirinden haber müdürüne kadar bu isimleri gazetecilik yapsın diye değil, İletişim Başkanlığı ve danışmanlar tarafından üretilen propagandaları aktarsın ve AKP’nin lehine olacak şekilde kurgu metinler üretsin diye işe alıyor. AKP medyasına dahil olan gruplara baktığımızda, aslında klasik anlamda bir medya patronluğundan da söz edemeyiz. “Havuz medyası” tanımının da işaret ettiği gibi, bu medyayı finanse eden bir havuz var ve bu kurumların sahiplik yapıları, sık sık değişen, nöbetçiler tarafından yürütülüyor. Bu anlamda, aslında bu medya çalışanlarının asıl işvereninin AKP olduğunu söyleyebiliriz. İşvereni iktidardaki siyasi parti olan, belirli siyasi görevlerle işbaşı yaptırılmış insanlardan, gazetecilik yapmasını ve siyasetçilerle arasına mesafe koymasını beklemek “haksızlık” olur

KARİYER BASAMAKLARINI ÜÇER BEŞER ÇIKANLAR

Veyis Ateş’in sorularını yanıtladığı İsmail Saymaz’ın bir sorusu vardı “Sizin kariyer basamaklarını tırmanmanız Süleyman Soylu’nun yükselmesine paralel olarak mı ilerledi?” diye sordu. Soruyu size soralım. Hükümete yakın gazeteciler ‘kariyer basamaklarını’ daha mı hızlı çıkıyor? 

AKP medyası çalışanlarının kariyer basamaklarını üçer beşer çıktıkları ve Veyis Ateş’in hızlı yükselişinin bunun bir örneği olduğu doğru. Ancak medya alanının yüzde 90’ını AKP kontrol ediyorken ve artık bu kesimdeki hemen herkes “hükümete yakın gazeteci” haline gelmişken rekabetin kriterlerini ve kimin bu basamakları çıkacağını ne belirliyor diye de sormak lazım. Bu sorunun cevabının, gazeteciliğe dair yetenekler olmadığı açık. AKP medyasında birilerinin hızla yükselmesi ya da diskalifiye olması, yine parti içindeki güç odaklarına olan yakınlıklarına, onlar tarafından kollanıp kollanmadıklarına bağlı. Veyis Ateş, yükselen bir değerin hizmetinde olduğu için, şanslı bir şekilde, kendisini Habertürk’ün başında buldu. Yani, parti içindeki güç mücadeleleri, birebir olarak AKP medyası içerisindeki dengelerde yankısını buluyor diyebiliriz. Biraz geçmişe dönüp baktığımızda, bugünün muhalifleri olan, Kemal Öztürk ve Akif Beki gibi isimlerin, AKP’nin medyayı ele geçirme operasyonlarında önemli görevler üstlendiklerini görebiliriz. Bunların o cenahtan kopması da gazeteciliğe dair ilkesel bir tavırla değil, parti içindeki mücadelelere yönelik siyasi tercihlerle ilgiliydi.

AKP sonrasının gazetecilik alanını nitelikli bir şekilde inşa etmek istiyorsak, Peker videolarıyla daha açık bir şekilde gördüğümüz medya alanındaki çürümenin temellerini, tarihini ve aktörlerini unutmamamız gerekiyor.

“GAZETECİLİĞİ PARAVAN OLARAK KULLANIYORLAR”

Gazeteciler nerede duruyor dedik ama gazetecilik nerede duruyor? Örneğin Hadi Özışık Sedat Peker’le ilgili görüşmesine dair “Oradaki hatam mesafeyi koruyamamam” dedi.  “Bir gazeteci olarak sohbet yaptım” dedi. Böyle bir şey mümkün mü?  

Gazeteci, haber yapmak için herkesle görüşebilir. Görüştüğü kişiye sempati de, nefret de besliyor olabilir, ama bu duygularını gazeteci-kaynak ilişkisine yansıtmamalıdır. Bu da gazeteci açısından bir mesafeyi zorunlu kılıyor. Özışık-Peker olayında ise, zaten bir haber yapma kaygısı yok, yani Özışık, Peker’le bir gazeteci olarak konuşmuyor. Yasa dışı bir şekilde para kazanan ve birbirine düşmüş insanlar arasında ara buluculuk yaparak, yasa dışı bir şekilde para kazanmak ya da çıkarlarını güçlendirmek için uğraşıyor. Bu nedenle Özışık’ın eylemlerini gazetecilik etiği açısından değerlendirmek zor. Gazeteciliği, yaptığı asıl işlere bir paravan olarak kullanıyor sadece. Nasıl ki mafya liderleri kendilerine “iş adamı” diyorsa, burada da gazeteci sıfatı aynı işlevi görüyor iş takipçileri için. Tabii burada bu isimlerin elindeki medya gücünü de unutmamak lazım. Mafyanın aracı şiddetse, bunlar da ellerindeki televizyon, gazete ve haber sitelerini, benzer bir mantıkla, araç olarak kullanıyor.

Çin Kültür Devriminin, altmışlı yıllar boyunca radikalleşen kuşaklar üzerinde büyük bir etkisi olmuştur. Birçoğu bu devrimi idealleştirerek, SBKP’nin 20. kongresinin resmî açıklamalarının ardından Sovyetler Birliği’nin artık oynayamayacağı “Sosyalizm modeli” rolünü ona atfetmişti. Çin’de gerçekleşen bu olaylara dair Marksist bir analiz sunabilmek amacıyla Livio Maitan binlerce resmi Çin belgesini tarayarak, bunların eleştirel bir okumasını yapmıştır. 1969’da, o dönemler revaçta olan idealleştirmelerin akıntısına karşı yaptığı analizi kitap olarak yayınlamıştır (Partito, esercito e masse nella crisi cinese; yay. Samonà e Savelli). İngilizce ve Fransızca’ya çevrilen bu kitabın sonuç bölümünün bir kısmını yayınlıyoruz (1).

Son tahlilde, Kültür devrimi bu kitabın birinci bölümünde açıklanan ve sentezleştirerek incelediğimiz Çin Devrimin bağlamı tarafından belirlenmiştir. Yönetici grup bir çıkış yolu bulmalıydı. Bürokratik sistemin uluslararası krizi ve Stalin’in ölümünün ve 20. kongrenin ardından SSCB’de benimsenen yedek çözümleri reddetmiş olmaları, Çin yöneticilerini bu çıkışı aramaya daha da sevk ediyordu. Devletin tepesinde yaşanan çatışmalar yarattığı kargaşa ve Maocu grubun öncelikle öğrencileri ardından da işçileri ve köylüleri seferber etme kararıyla birlikte, ülkenin toplumsal güçleri bu fırsatı değerlendirerek kendi taleplerini ifade etmeye ve kendi çıkarlarına tekabül eden çözümler dayatmaya başlamıştı.

Yaptığımız tahlil eğer doğruysa, Kültür devrimi bir önceki döneme göre niteliksel bir sıçrama teşkil etmiyor. Çoğu kez pratikte gerçekleştirilmekten ziyade ilan edilmekle kalmış niceliksel değişimlere karşın, ne temel üretim ilişkileri, ne de tarımsal ve sınai üretim aygıtının örgütlenme ve yönetim biçimleriyle toplumsal ve siyasal ilişkiler niteliksel açıdan değişmiştir. İdeolojik düzeyde, yeni söylemler ve vurgular, başka dönemlerde, özellikle de 1958-1960’ta formüle edilmiş anlayışların yeniden kullanılmasının ve devreye sokulmasının yanında zayıf kalmıştır.

Eğer bir yenilik unsuru mevcutsa, bu bir kitle seferberliğinin kışkırtılmasında değil (çünkü Parti’nin ve Halk Cumhuriyeti’nin tarihinde bu daha önce görülmüştür), bu seferberliğin aygıtın normal kanalları ve mekanizmalarının dışında tasarlanmış olmasında yatar. Ve böylesi bir dinamik kazanması da bundan kaynaklanır, özellikle de seferberlik derinleşip yayıldıkça. Oysa bu unsur bile, her ne kadar önemli olsa ve gelecekte bazı gelişmeleri tetikleme potansiyeli taşısa da, kendi başına belirleyici değildir. Belirleyici kriter, bu unsurun temeldeki siyasal ilişkiler üzerinde ne denli etkili olduğu meselesinde yatar. Son safhada, aygıtın geçmişe oranla ancak kısmi biçimde ve yüzeysel düzeyde değişerek yeniden şekillendiğini daha önce görmüştük. Bu nedenle Kültür devrimi esasında devrimin zaferinden ve daha sonraki bürokratik evrim sürecinden doğan toplum çerçevesinde reformist bir hareket olmuştur. “İktidar fetihleri” alt düzeylerle sınırlı kalmış ve iktidarın belirleyici merkezlerine yayılamamıştır: Bu da Kültür devriminin doğasının açık bir tasdikidir.

Kültür devriminin bu karakterizasyonu çeşitli görünümlerinin karmaşıklığını gözardı etmez. Bir yandan, son aşamada kendi hakimiyetini dayatmayı beceren bürokratik aygıtın bir kesiminin siyasal operasyonunu, öte yandan tepenin yönetiminden ve denetiminden kaçmaya meyleden bir dinamik uyarınca toplumun en geniş katmanlarının seferberliğini içeren hareketin bu ikili doğasını kavrayabilmek Çin’deki son üç senenin krizini anlamanın temel koşuludur. Bu deneme, yorumumuzun kanıt yerine konan iddialardan veya önceden hazırlanmış şemalardan çıkarsanmayıp, resmi kaynaklardan dolaylı veya dolaysız olarak teyit edilebilecek büyük miktarda analitik veriye dayandığını gösterebilmelidir.

Karakterizasyonumuz, çeşitli sınıflar, çeşitli toplumsal gruplar arasındaki ilişkilerde meydana gelen yer değiştirmeleri de yok saymaz: Bu türden değişimler, esasında her gerçek reform hareketinde görülen tipik gelişmelerdir.

Geçmişin bir kalıntısı olan ayrıcalıklı tabaka (ulusal burjuvazi) ağırlığının azaldığına tanık oldu, özellikle de ekonominin yönetiminde ve “iktidar fetihlerinin” gerçekleştiği idari düzeylerde (her ne kadar kimi arızi durumlar dışında tazminat ödemelerinin yürürlükten kaldırılması kararı alınmadıysa da). Köylerde, komünlerin üst tabakaları yapısal konumlarını yitirmediler fakat alt tabakaların eylemliliğinin önceliğine yeniden vurgu yapılması üzerine Kültür devriminden ideolojik ve politik açıdan zayıflamış biçimde çıktılar. Aldığı ücretler ile yaşam ve çalışma koşulları açısından oldukça farklı bir konumda bulunmayı sürdüren işçi sınıfı ise, piramidin temelinde yani üretim birimi düzeyinde dolaysız veya deforme biçimde etkisini artırır. Bu etki artışı daha düşük ölçüde olmakla birlikte ara düzeylerde de hissedilir. Egemen tabakanın içinde güç kazanan askeri bürokrasidir, özellikle de krizin en can alıcı anlarında. İlk başlarda Kültür devriminin öncüleri, belirli ayrımlar yapmak mümkün olduğu ölçüde, siyaset bürokrasisinin konumlarını güçlendirmeyi hedefliyordu; fakat bu amaca ne denli ulaşılabildiğini söylemek zordur (Mao’nun çevresindeki merkezi grubun konumlarının sağlamlaşması genel olarak bürokratik katmanların otomatik biçimde güçlendiği anlamına gelmez, ki bu kesimlerin kitle hareketinin doruk noktalarında sert bir sarsıntı geçirdiği yadsınamaz). Tam tersine, öyle görünüyor ki ekonomik ve teknokratik kesimler 1961 ve 1965 arasında kazandıkları konumların birçoğundan vazgeçmek durumunda kalmıştır. Daha genel düzeyde, Kültür devrimi siyaset bürokrasisinin bilgilerine, dürtülerine –ve çıkarlarına– daha çok tekabül eden ve onun hegemonyasını daha da destekleyecek kavrayışları ve çözümleri yeniden devreye sokmuş ve dayatmıştır (ne zamana kadar? Bu hâlâ bir soru işareti). (…)

Mao Çe-Tung’un kişiliği, iktidarın ele geçirilmesinin öncesinde de sonrasında da, devrimin seyrinin çelişkilerini ifade eder ve sentezleştirir. Mao 1927’den itibaren Stalinist Komintern’in siyasetini eleştirmiş ve Parti yönetimi tarafından benimsenen oportünist uzlaşmanınkinden farklı bir doğrultuya sahip bir çizginin anahatlarını çizmiştir. Bununla birlikte, uzun yıllar boyunca Komünist partilerin ortodoksluğunun dışına çıkmamış ve Partinin yönetiminde ve örgütlenmesinde temelde Stalinist kriterler uygulamıştır: Bugün bile hâlâ, büyük bir Marksist-Leninist olarak gördüğü Stalin’in savunusunu yapmakta ve onun yirmili ve otuzlu yıllardaki olaylara ilişkin yorumlarını benimsemeyi sürdürmektedir. Birçok kez komünist hareketin en sağcı tutumları arasında yer alan yönelimleri sahiplenmiştir, yalnızca ulusal burjuvazilerle değil, 1925-1927 Çin devrimi Çan Kay Çek’in Kuomintang’ının doğasını açığa vurduktan sonra bile bu partiyle işbirliğini savunmuştur. Oysa, 1946-1947 yükselişi sırasında belirleyici bir tercih yapma aşamasında bulunduğunda, Stalin’in iradesini ve “tavsiyelerini” bir kenara bırakıp köylü ayaklanması kararını almış ve kızıl orduyu ülkenin fethine doğru sürüklemiştir: On yıl sonra komünist hareketin solunun başlıca sözcüsü olacağı bir mücadele başlatır.

Mao, kapitalizmin alaşağı edilmesinde yönetici rolünü üstlenen Parti’nin başında bulunmuş, fakat zaferin ardından bir bürokratikleşme sürecini yönetmiştir, ta ki belirli bir andan itibaren bunun sonuçları onu telaşa düşürene kadar. Kitlelerin her konuda karar vermesi gerektiğini ve onların okulundan geçmek gerektiğini ilan etmiş ve ettirmiştir, fakat kendi kişiliğinin sınırsız kültünün simgesi haline geldiği otoriter bir paternalizme dayalı, siyasal açıdan en uç düzeyde merkezileşmiş ve monolitik eğilimli bir sistem kurmuştur. Sovyetlerin eski sömürgelere yönelik siyasetini eleştirerek emperyalizme karşı amansız bir mücadele vermenin gerekliliğini savunmuş, ama aynı zamanda Endonezyalı komünistlerin katledilmesine sebep olan ve Pakistan’daki taraftarlarını felç eden burjuvaziyle işbirliği ve uzlaşma çizgisini esinlemiştir. Kendisini bürokrasi karşıtı mücadelenin sözcüsü olarak sunmuş fakat Stalin’e, yani bürokrasinin ideolojik hegemonyasını ve egemenliğini en iyi temsil eden kişiye sahip çıkmayı sürdürmüştür. En geleneksel biçimde mısralar kaleme almış ve belirgin bir edebi değere sahip söylevlerde bulunmuştur, ancak, sanatsal ifadeyi kaba bir propaganda aracına indirgeyen en sert jdanovculuktan esinlenen kampanyalar yürütmüştür. Böylesine çelişkili bir kişilik –tıpkı ifade ettiği toplumun, siyasal grubun ve toplumsal tabakanın çelişkili olduğu gibi– hakkında yapılacak değerlendirme ancak diyalektik olabilir ve verili bağlamlarda nesnel olarak oynamış olduğu, halen oynadığı ve oynayacağı rolle bağlantılı olmalıdır. Aksi halde anlayamama veya methiyeci yüceltme gibi iki zıt engelden kaçınmak mümkün olmaz.

Fakat Mao’nun ve Maoculuğun ötesinde, esas mesele Çin devriminin perspektiflerine ilişkin olandır. Çin toplumu içinde hapsolduğu çelişkiler döngüsünden ancak iki temel koşulda çıkabilir: Kendi ülkesindeki sosyalizm inşasını, eski toplumun mirası olan ulus-devletlerin engellerini yıkarak uluslar-üzeri bir sosyalist inşanın organik bağlamı içine yerleştirmek ve işçilerin ve köylülerin hakikaten yönetici bir rol üstlenmelerini ve temel sorunları kendi çıkarları ve özlemleri açısından çözmelerini, yeni ayrıcalıklı tabakaların çıkarlarının ve hedeflerinin araya girmesiyle şekilsizleşmemiş bir sosyalist inşanın ihtiyaçları açısından çözmeyi sağlayacak gerçek bir demokrasi kurmak. Ancak bu yolda ilerlendiği taktirde, bürokratik yozlaşmanın temelinde yattığı ve aşılmasını engellediği ve geciktirdiği geri kalmışlık koşullarının üstesinden gelinebilecektir.

Bürokrasiye karşı tamamlanmış veya tamamlanma yolunda olmaktan uzak gerçek mücadele hâlâ başlatılmayı bekliyor. Bu, tabanın kopuşa, niteliksel bir sıçramaya, kısacası devrime yönelik bir mücadelesi olmalıdır. Bu mücadele, ne denli geniş olsa ve putkırıcı görünmek istese de, her türden reform ve auto-reform hareketinden niteliksel açıdan farklı olmak zorundadır.

Çeviri: Uraz Aydın

(1) Bu yazı Livio Maitan’ın, Le parti, l’armée et les masses dans la révolution culturelle chinoise (çev. Anna Libera; Coll. Livres Rouges, François Maspéro, Paris 1971) [Çin Kültür Devriminde Parti, Ordu ve Kitleler] kitabının “Kültür Devriminin Anlamı ve Çin’in Toplumsal Doğası” başlıklı 16. bölümünden alışmıştır. IV. Enternasyonal’in siyasal analiz dergisi Inprecor’un Livio Maitan özel sayısında (no. 498-499, Ekim-Kasım 2004) yayınlanmıştır. Çeviri ise Yeniyol’un Yaz 2008 tarihli 30’uncu sayısında yayınlanmıştır.

Türkiye Enerji, Su ve Gaz İşçileri Sendikası’na (TES-İŞ) bağlı Ayedaş işçileri, teklif edilen toplu iş sözleşmesi (TİS) şartlarını reddederek sendika temsilcilerinin itirazına rağmen EnerjiSA önünde bir araya geldi.

Sabah erken saatlerden itibaren bölge müdürlüklerinde buluşan işçiler, Sabancı Holding Genel Müdürlük önünde toplandı. Grev hakkı tanınmayan enerji işçilerinin kararlı duruşu sebebiyle sendika temsilcileri de eyleme katılmak zorunda kaldı.

TİS görüşmelerinde Ayedaş’ın verdiği teklifi kabul etmeyen işçilerin Genel Merkez önündeki bekleyişi sürerken, sendika temsilcileri ve işçiler tarafından oluşturulan bir heyet ise EnerjiSA yetkilileriyle görüşüyor.

Kaynak: İleri Haber

Sermaye muhteşem bir şeyleştirme makinesidir. Karl Polanyi’nin sözünü ettiğin Büyük Dönüşüm’den beri, yani kapitalist piyasa ekonomisi özerkleştiğinden, tabiri caizse toplumdan “kendini söküp çıkardığından” beri, yalnızca kendi yasalarıyla, kârın ve birikimin kişi-dışı yasalarıyla işliyor. Polanyi’nin altını çizdiği gibi, bu piyasa ekonomisi kaçınılmaz olarak “insan ilişkilerini altüst etmeye ve […] insanın doğal yaşam alanını yok etmeye” meyleden bir tertibat olan kendi kendini düzenleyen piyasa sayesinde, “toplumun doğal ve insanal özünün, tamtamına metalara dönüşümünü” gerektiriyor. Bu, mağdur tabakaların bireylerini “ilerleme denilen bu Jagannâth’ın at arabasının öldürücü tekerlerinin altına atan” acımasız bir sistemdir.1

Max Weber, daha önceleri, büyük eseri Ekonomi ve Toplum’da sermayenin “şeyleşmiş” mantığını mükemmel biçimde kavramıştı: “Piyasanın toplumsallaşması temeli üzerine kurulu ekonominin şeyleşmesi (Versachlichung) kesinlikle kendi nesnel yasallığını (sachlichen) takip etmektedir […] Kapitalizmin şeyleşmiş evreni (Versachlichte Kosmos) merhametli bir yönelime hiç yer bırakmamaktadır […]”. Weber, buradan kapitalist ekonominin etik kriterlerle yapısal açıdan bağdaşmas olduğu sonucuna varıyor: “Başka her türden egemenlikle karşıtlık içinde, sermayenin ekonomik egemenliği, “kişi-dışı karakteri” dolayısıyla, etik açıdan düzenlenemez. […] Rekâbet, piyasa, emek piyasası, para piyasası, besin piyasası, tek kelimeyle ne etik, ne etik karşıtı sadece etik-olmayan “nesnel” değerlendirmeler davranışı belirleyici noktada yönetiyor ve ilgili insanlar arasına kişi-dışı merciler sokuyor”2. Nötr ve angaje olmayan tarzıyla, Weber meselenin özüne parmak basıyor: Sermaye, doğası gereği, özü itibariyle, “etik-olmayan”dır.

Bu bağdaşmazlığın kökeninde, nicelleşme olgusunu buluruz. Rechenhaftigkeit’ten –Weber’in sözünü ettiği rasyonel hesap ruhundan– ilham alan sermaye, muhteşem bir nicelleştirme makinesidir. O yalnızca kâr ve zarar hesaplarını, üretim rakamlarını, fiyat, maliyet ve kazanç ölçülerini bilir. Ekonomiyi, toplumu ve insan yaşamını metanın değişim değerinin ve bunun en soyut ifadesi olan paranın egemenliğine tâbi kılar. 10, 100, 1 000, 1 000 000’larla ölçülen bu nicel değerler ne âdil olanı, ne adaletsiz olanı, ne iyiyi, ne kötüyü bilir: nitel değerleri çözer ve parçalar ve en başta da etik değerleri. Bu ikisi arasında “antipati” mevcuttur, kelimenin eski, simyasal anlamıyla –iki madde arasındaki yakınlık eksikliği.

Bugün, meta değerinin, nicel değerin, paranın, kapitalist finansın –esasında totaliter olan– bu total hakimiyeti, insanlık tarihinde bugüne dek görülmemiş bir seviyeye ulaşmıştır. Fakat sistemin mantığı, 1847’den itibaren kapitalizmin aklı başında bir eleştirmeni tarafından kavranılmıştı bile: “Sonunda öyle bir zaman geldi ki, insanların yabancılaştırılamaz olarak baktığı her şey bir mübadele, bir değişim nesnesi haline geldi ve yabancılaşabilir oldu. Bu, o güne kadar bildirilen fakat hiçbir zaman mübadele edilemeyen; verilen fakat hiçbir zaman satılamayan, edinilen fakat hiçbir zaman satın alınamayan –erdem, aşk, kanaat, bilim, bilinç, vs.– her şeyin ticarete döküldüğü bir zamandı. Bu, genel yozlaşmanın, evrensel alınır-satılırlığın zamanı, veya, ekonomi-politiğin terimleriyle konuşmak gerekirse, satın alma değerine dönüşmüş ahlâki veya fizîki her şeyin, en uygun değerine göre değer biçilmek üzere piyasaya çıkarıldığı zamandır”3.

Kapitalist ticarileşmeye karşı ilk tepkiler, ki işçilerin yanı sıra bunlar köylülerin ve halkın da tepkileridir, sermayenin ekonomi politiğinden daha meşru görülen kimi toplumsal değerler, kimi toplumsal ihtiyaçlar adına gösterilmiştir. 18.yüzyılda İngiltere’deki bu kalabalıkların hareketlerini, açlık ayaklanmalarını ve isyanları inceleyen tarihçi E.P. Thompson, plebin “ahlâki ekonomisi” ile (Adam Smith’de ilk büyük kuramcısını bulan) kapitalist piyasa ekonomisi arasındaki çatışmadan söz eder. Kadınların başlıca rolü oynadığı açlık ayaklanmaları –geleneksel cemaatsel normların eski “ahlâki ekonomisi” adına– piyasaya bir direniş biçimiydi. Fakat şunu da eklemek gerekir ki bu piyasanın da kendine özgü bir rasyonalitesi yok değildir ve bu da muhtemelen uzun vadede halk tabakalarını kıtlıktan kurtarmıştır.4

Modern sosyalizm, bu toplumsal tepkinin, bu “ahlâki ekonominin” mirasçısıdır. Üretimi piyasa ve sermaye kriterleri –“ödeme gücüne sahip talep”, verimlilik, kâr, birikim– üzerine değil fakat toplumsal ihtiyaçların karşılanması, “ortak mülkiyet”, toplumsal adalet üzerine kurmak ister. Bunlar, ticari ve parasal nicelleştirmeye indirgenemeyecek niteliksel değerlerdir. Üretimciliği reddederek, Marx sahip olma –mülkiyet– karşısında var olmanın –insanal potansiyellerin tamamen gerçekleşmesi– önceliği üzerinde duruyordu. Onun için, ilk toplumsal ihtiyaç, en zorunlu olanı, “Özgürlük Krallığı”nın kapılarını açan serbest zamandı, yani işgününün kısaltılması, bireylerin, oyun, araştırma, yurttaş etkinliği, sanatsal yaratım, aşk alanlarında kendini gerçekleştirmesi.

Bu toplumsal ihtiyaçlar arasında, bugün giderek daha belirleyici bir önem kazanan biri var  –ki Marx bunu o dönemler yeterince değerlendirmemişti (eserindeki kimi yalıtılmış pasajlar haricinde): doğal çevreyi muhafaza etme ihtiyacı, solunabilir bir hava, içilebilir bir su, kimyasal zehirden veya nükleer radyasyondan azâde bir besin ihtiyacı. Bu ihtiyaç, eğilimsel olarak, kapitalist üretimciliğin sonsuza kadar yayılmasının felaketsel sonuçlarının –sera etkisi, ozon tabakasının delinmesi, nükleer tehlike– ekolojik dengesini ciddi biçimde tehdit ettiği gezegenimiz üzerinde bizzat insan türünün varlığını koruma zorunluluğuyla özdeşleşmektedir.

Dolayısıyla sosyalizm ve ekoloji piyasaya indirgenemeyecek niteliksel toplumsal değerleri paylaşıyorlar. Aynı zamanda, “Büyük Dönüşüme” karşı, toplumlar karşısında ekonominin şeyleşmiş özerkleşmesine karşı bir isyanı, ekonomiyi yeniden bir toplumsal ve doğal çevreye “yeniden sokma” arzusunu paylaşıyorlar5. Fakat bu yöndeşme ancak marksistlerin geleneksel “üretici güçler”e dair kavrayışlarını eleştirel bir analize tâbi tutması –bu konuya tekrar döneceğiz– ve ekolojistlerin temiz bir “piyasa ekonomisi” yanılsamasından kopmasıyla mümkün olabilir. Bu çifte hamle, iki izlek arasında bir sentez gerçekleştirmeyi başaran bir akımın, eko-sosyalizmin eseridir.

Peki nedir eko-sosyalizm? Marksizmin temel kazanımlarını kapsayan –ve onu üretimci artıklarından kurtaran– bir ekolojik düşünce ve eylem akımıdır. Kapitalist piyasa ve kâr mantığının – ve bunun yanı sıra merhum “halk demokrasilerinin” tekno-bürokratik otoritarizminin mantığının da– çevrenin korunmasıyla uyuşamayacağını kavramış bir akım. Ve son olarak, işçi hareketinin hakim akımlarının ideolojisini eleştirmekle birlikte, emekçilerin ve örgütlerinin sistemin radikal bir dönüşümü için temel bir güç olduğunu bilen bir akım.

Eko-sosyalizm, 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başının kimi Rus öncülerinin araştırmalarından yola çıkarak, özellikle son yirmi beş yılda, Manuel Sacristan, Raymond Williams, André Gorz (ilk metinlerinde) çapında düşünürlerinden çalışmalarıyla gelişmiştir. Bununla birlikte James O’Connor, Barry Commoner, Juan Martinez-Alier, Francisco Fernandez Buey, Jean-Paul Déléage, Elmar Altvater, Frieder Otto Wolf, Joel Kovel ve daha başkalarının değerli katkılarını da anmak gerekir. Bu akım siyasal bakımdan homojen olmaktan uzaktır fakat temsilcilerinin çoğu belirli ortak temaları savunur. Üretimci ilerleme ideolojisinden –kapitalist ve/veya “reel sosyalist” olarak anılan bürokratik şeklinden- koparak ve çevre için yıkıcı bir üretim ve tüketim biçiminin sonsuza doğru yayılmasıyla karşıtlık içinde, eko-sosyalizm, ekolojik hareket içinde en ileri, emekçilerin ve Güney halklarının çıkarlarına en duyarlı, kapitalist piyasa ekonomisi çerçevesinde “sürdürülebilir bir gelişmenin” imkansızlığını anlamış eğilimi temsil eder. Kapitalist verimliliğin ve total piyasanın –bu evrensel satın alınabilirlik sisteminin (Marx)– yıkıcı ve kesinlikle “etik-olmayan” (Weber) mantığına radikal biçimde karşı çıkan bir eko-sosyalist etiğin temel unsurları ne olabilir? Burada tartışmayı açacak kimi varsayımlar, kimi başlangıç noktaları öneriyorum.

Bana öyle geliyor ki, her şeyden önce, söz konusu olan bir toplumsal etiktir: kişileri suçlamayı, çileciliği ve öz-sınırlamayı savunan bir bireysel tutumlar etiği değildir. Şüphesiz, bireylerin çevreye saygı ve israfın reddi yönünde eğitilmesi önemlidir, fakat meselenin esası başka bir noktadadır: kapitalist/ticari ekonomik ve sosyal yapıları değişmesi, yukarıda gördüğümüz gibi toplumsal ihtiyaçların göz önünde bulundurulmasına –özellikle de tahribata uğramamış bir doğal çevrede yaşamaya ilişkin hayati ihtiyaca– dayalı yeni bir üretim ve dağıtım paradigmasının oluşturulması. Bu, yalnızca iyi niyetli bireyler değil,  toplumsal aktörler, toplumsal hareketler, ekolojik örgütler, siyasal partiler gerektiren bir değişimdir.

Bu toplumsal etik, hümanist bir etiktir. Doğayla uyum içinde yaşamak, tehdit altındaki türleri korumak insani değerlerdir –tıpkı insan hayatına tecavüz eden canlı türlerinin (mikrop, virüs, parazit) tıp tarafından yok edilmesinin de insani değerler olduğu gibi. Sıtma sineği, bu hastalık tarafından tehdit edilen üçüncü dünya çocuklarıyla aynı “yaşama hakkına” sahip değildir: Onları kurtarmak için, bu sinek türünün, kimi bölgelerde kökünü kurutmak etik açıdan meşrudur…

Ekolojik kriz, çevrenin doğal dengesini tehdit ederek, yalnızca bitki örtüsünü ve hayvan türlerini değil, aynı zamanda ve de özellikle türümüzün sağlığını, yaşam koşullarını, bizzat hayatta kalışını tehlikeye sokmaktadır. Dolayısıyla biyo-çeşitliliğin veya nesli tükenmekte olan hayvan türlerinin savunusunda etik ve siyasi bir gereklilik görmek için hümanizme veya “insan-merkezciliğe” [anthropocentrisme] karşı savaşa girmeye gerek yok. Çevreyi kurtarmak için mücadele etmek, ki bu mecburen bir uygarlık değişimi için mücadeledir, hümanist bir zorunluluktur. Şu veya bu toplumsal sınıfın yanı sıra, bireylerin tümünü ilgilendirir.

Bu zorunluluk, çevreye yapılan tahribatın giderek denetlenemez hale gelen birikimi sonucu yaşanılmaz olan bir gezegeni miras alma tehlikesiyle karşı karşıya bulunan gelecek kuşakları ilgilendirir. Fakat ekolojist etiği özellikle bu gelecek tehlike üzerine kuran söylem bugün geride kalmıştır. Artık mesele çok daha acildir ve doğrudan mevcut kuşakları ilgilendirmektedir: 21. yüzyılın başında yaşayan bireyler şimdiden biyosferin kapitalist yıkımının ve zehirlenmesinin dramatik sonuçlarına maruz kalıyorlar ve yirmi veya otuz yıl sonra –en azından gençler için–  gerçek felaketlerle karşı karşıya kalınma tehlikesi söz konusudur.

Bu aynı zamanda eşitlikçi bir etiktir: ileri kapitalist ülkelerin, sınırsız birikim mantığına (sermayenin, kârların, metaların birikimi), kaynak israfına, gösterişçi tüketime, çevrenin hızlandırılmış yıkımına dayalı bugünkü üretim ve tüketim biçiminin, büyük çapta bir ekolojik krize sebep olmaksızın gezegenin bütününe yayılması kesinlikle mümkün değildir. Dolayısıyla bu sistem zorunlu olarak Kuzey ve Güney arasındaki apaçık eşitsizliğin muhafazasına ve derinleştirilmesine dayalıdır. Eko-sosyalist tasarı, zenginliklerin dünya çapında yeniden dağılımını ve yeni bir üretim paradigması sayesinde kaynakların ortak bir gelişimini hedeflemektedir.

Toplumsal ihtiyaçların karşılanmasına yönelik etik-sosyal talep ancak bir toplumsal adalet, eşitlik –ki bu türdeşleşme anlamına gelmez– ve dayanışma ruhuyla anlam kazanır. Son tahlilde, bu talep, üretim araçlarının kolektif temellükünü ve malların ve hizmetlerin “herkesin ihtiyacına göre” dağıtımını gerektirir. Bunun, –ekonomik ve toplumsal “serbest rekabet” savunucularının klasik argümanı olan– toplumsal eşitsizlikleri “hakkaniyetli bir fırsat eşitliği koşulları içinde herkese açık işlevlerle bağlantılı”6 olduğu ölçüde meşrulaştırmak isteyen liberal sözde ”hakkaniyetlilik”le  hiçbir ortak yönü yoktur.

Eko-sosyalizm ayın zamanda demokratik bir etiği de gerektirir: ekonomik kararlar ve üretim tercihleri bir kapitalistler, bankacılar ve teknokratlar oligarşisinin –veya devletleşmiş ekonomilerin merhum sisteminde, hiçbir demokratik denetime tâbi olmayan bir bürokrasinin– elinde kaldığı sürece, üretimciliğe, emekçilerin sömürüsüne ve çevrenin tahribatına dayalı kısır döngüden hiçbir zaman çıkılamaz. Üretici güçlerin toplumsallaşmasını gerektiren ekonomik demokratikleşme, üretim ve dağıtım konusundaki büyük kararların “piyasalar” veya bir politbüro tarafından değil, farklı önerilerin ve seçeneklerin karşı karşıya geldiği çoğulcu ve demokratik bir tartışmanın ardından bizzat toplum tarafından alınması anlamına gelir. Bu, bir başka sosyo-ekonomik mantığın ve doğayla farklı bir ilişkinin devreye girmesi için gerekli bir koşuldur.

Son olarak, eko-sosyalizm, kelimenin etimolojik anlamında radikal bir etiktir: kötülüğün kökenine inmeyi amaçlayan bir etik. Yarı-uygulamalar, yarı-reformlar, Rio konferansları, kirletme hakkı piyasaları bir çözüm üretmekten acizdir. Radikal bir paradigma değişimi, yeni bir uygarlık modeli, kısacası devrimci bir dönüşüm gerekiyor.

Bu devrim, toplumsal üretim ilişkilerinin –özel mülkiyet, işbölümü–yanı sıra üretici güçlere de dokunmalı. Değişimi sadece “üretici güçlerin serbest gelişiminin önünde bir engel oluşturan” kapitalist toplumsal ilişkilerin –hegelci Aufhebung anlamında– ortadan kaldırılması olarak algılayan belirli bir Marksizm yorumuna –ki bu, kurucunun kimi metinlerine dayanabilir– karşı, üretim sürecinin bizzat yapısı sorgulanmalıdır.

Marx’ın Paris Komünü sonrasında Devlet hakkındaki ünlü formülünü alıntılamak gerekirse: emekçiler, halk üretim aygıtını ele geçirip, onu kendi lehlerine kullanmakla yetinemez: onu “kırmalı” ve yerine bir başkasını koymalılar. Bu, üretimin teknik yapısının ve onu şekillendiren enerji kaynağının –esasen fosil yakıt veya nükleer enerji– derin bir dönüşümü anlamına gelir. Çevreye saygı duyan bir teknoloji ve yenilenebilir enerjiler –özellikle güneş enerjisi– eko-sosyalist projenin temelinde yatar.7

Ekolojik bir sosyalizmin, “bir güneş komünizminin”8 ütopyası, acil amaçlar için mücadele edilmemesi gerektiği anlamına gelmez. Bu amaçlar aynı değerlerden esinlenir ve geleceği ön-belirler:

Bireysel otomobil kullanımının korkunç yaygınlığı ve yol taşımacılığına karşı kamu taşımacılığını öne çıkarmak;

Nükleer tuzaktan çıkmak ve yenilenebilir enerji kaynaklarının arayışını geliştirmek;

“Kirletme hakları piyasası”nı reddederek Kyoto anlaşmasının uygulanmasını talep etmek;

Çokuluslu tohumculuk şirketleri ve GDO’larına karşı çıkarak biyolojik bir tarım için mücadele etmek.

Bunlar yalnızca bazı örnekler. Bütün bu talepleri ve benzerlerini, Chiapas dağlarında zapatistalar tarafından 1996’da neoliberalizme karşı ve insanlık için “galaksilerarası” konferansta ortaya çıkan ve tepkisel gücünü Seattle’da (1999), Prague’da, Quebec’te, Nice’te (2000), Cenova’da (2001) ve Barselona’daki (2002) sokak gösterilerinde kanıtlayan kapitalist küreselleşmeye ve neoliberalizme karşı uluslararası hareketin talepleri arasında buluruz. Bu hareket yalnızca sistemin ürünü olan korkunç toplumsal adaletsizliklerin eleştirisini yapmakla kalmıyor, aynı zamanda, örneğin Porto Alegre Dünya Sosyal Forumu’nda olduğu gibi (Ocak 2002) somut alternatifler de önerme yeteneğine sahip. Dünyanın metalaşmasını reddeden bu hareket, isyanının ve önerilerinin ahlâki ilhamını, burada sıraladıklarımıza yakın toplumsal ve ekolojik değerlerden esinlenmiş bir dayanışma etiğinden alıyor.

Contretemps, Sayı 4, Mayıs 2002.

Çev: Uraz Aydın

1 Karl Polanyi, La Grande Transformation. Aux origines politiques et économiques de notre temps, Paris, Gallimard, 1983, s.70.

2 Max Weber, Wirtschaft und Gesellschaft, Tübingen, J.C.B. Mohr, 1923, s.305, 708-709.

3 Karl Marx, Misère de la philosophie, Paris, Editions sociales, 1947, s.33.

4 E.P. Tohmpson, « Moral Economy Reviewed », Customs in Common, Londres, Merlin Press, 1991, s.267-268.

5 Bkz. Daniel Bensaid, Marx l’intempestif, Paris, Fayard, 1995, s.385-386, 396.

6 John Rawls, Libéralisme politique, Paris, PUF, 1995, s.29-30

7 Fosil enerji ile güney enerjisi arasındaki tercihin siyasal anlamı konusunda bkz. François Isselin, “Spécifités techniques de la production capitaliste”, Inprecor, no: 461-462, ağustos-eylül 2001, s.45-52

8 Bkz. David Schwartzman, « Solar Communism », Science and Society, vol. 60, no:3, fall 1996, s.307-331.

Daniel Guérin (1904-1988) yirminci yüzyılın tüm önemli mücadelelerinde hazır bulunmuş, ardında kayda değer bir kuramsal-tarihsel külliyat bırakmış, Marksist kökenli bir liberter komünist. Mayıs 1968’den sonra kitlelerin öz-eylemliliğinin önemini tartışmak üzere kaleme aldığı Rosa Luxemburg ve Devrimci Kendiliğindencilik (Flammarion, 1971) isimli kitapçığının “Rosa ve Anarşizm” başlıklı bölümünü üç kısım halinde yayımlıyoruz. Daniel Guérin hakkında daha geniş bir sunuşun da yer aldığı birinci kısmı buradan okunabilir. 

Genel Grevin Kökenleri

Genel grev fikri bir hayli eskiye uzanır: 1840’tan itibaren Paris proletaryası tarafından, 1842’den itibaren de Britanya Çartistleri tarafından deneyimlenmiştir^[1]. 1868’de Brüksel kongresinde Birinci Enternasyonal tarafından tekrar ortaya atılır ancak yalnızca savaş ilanı durumlarında geçerli olmak üzere.

İlk olarak, 1869 tarihli bir makalesinde Bakunin genel grevi devrimci sınıf mücadelesinin silahı olarak görmüştür: Belçika’da, İngiltere’de, Prusya’da, İsviçre’de, Fransa’da ardı ardına patlayan sayısız grev hakkında şunları yazıyordu: “Grevler yayıldıkça, birbirleriyle yakından iletişime geçtikçe, bu bir genel grev haline gelmeye yakın oldukları anlamına gelir; ve proletarya içinde bugün hakim olan özgürleşme fikirleriyle birlikte genel grev ancak topluma yeni bir deri kazandıracak büyük bir kıyamete yol açabilir. Kuşkusuz henüz bu noktada değiliz fakat her şey bizi oraya yönlendiriyor”. Sosyal-demokratların bozguncu argümanlarına karşı ön alarak Bakunin şu soruyu soruyordu: “Peki grevler birbirini böylesine bir hızla takip ederken, kıyametin proletarya yeterince örgütlenemeden meydana gelmesi tehlikesi yok mudur?”. Ve hemen bu itiraza yanıt verir: “Öyle düşünmüyoruz çünkü öncelikle grevler belirli bir kolektif güce, işçiler arasında belirli bir anlaşmaya zaten işaret ediyor; öte yandan her bir grev yeni oluşumların başlangıç noktası haline geliyor^[2].

Bu hatırlanmaya değer metin Rosa Luxemburg’un gözünden kaçmayacaktır, mesafe koymaktan geri kalmaksızın onu alıntılayacaktır.^[3]

1905 Rus devrimi, 1936 ve 1968 Fransa fabrika işgalleri bu dahiyane öngörüyü çarpıcı biçimde tekrar güncel hale getirecektir. Birkaç zaman sonra Engels bu görüşü kötü niyetle karikatürleştirerek onunla alay edecekti: “Genel grev Bakunin’in programında toplumsal devrime peşrev olarak kullanılan bir kaldıraç. Bir sabah bir ülkenin veya tüm dünyanın işyerlerindeki işçiler çalışmayı bırakıyor ve böylece en fazla dört haftada mülk sahibi sınıfları ya boyun eğmeye ya da emekçilere karşı saldırıyı başlatmaya zorluyor, emekçiler de böylece kendilerini savunma ve bu vesileyle eski toplumu tümden alaşağı etme hakkına sahip oluyor.”^[4]

Enternasyonal’in Eylül 1873’te Cenevre’deki kongresinde genel grev meselesi gündeme gelmişti. Bakunin’in öğrencisi James Guillaume işçilere “emeğin bütünlüklü özgürleşmesini gerçekleştirmek için hakikaten tek etkin grev olan genel grevi bir gün düzenleyebilmeyi sağlayacak olan meslek dallarının uluslararası örgütlenmesini tamamlamak için çaba göstermeye” çağıran bir metin önerisinde bulunur. Ölçülü ifadelerle kaleme alınmış bir metindi bu (öncelikle sendikal örgütlenmeyi gerektiren genel grev uzak bir geçmişe atılmıştı). Lahey bölünmesinden sonra yeniden düzenlenen Enternasyonal’in liberter olmayan bileşenlerinin gözetilmesi gerekiyordu nihayetinde. Bununla birlikte, reformist sosyalizme verilen bu tavizlere rağmen Britanyalı bir delege, Hales, bu karara karşı çıkar ve kongreyi peşinden sürüklemeyi başarır. Şu çocuksu argümana sığınıyordu: “Genel grev uygulanabilir değildir ve bir saçmalıktır. Bir genel grev yapabilmek için öncelikle her yerde örgütlenmek gerekir; oysa emekçilerin örgütlenmesi tamamlandığında zaten toplumsal devrim yapılmış olacaktır”^[5].

Bu ertelemeye karşın genel grev fikri tümüyle toprağa gömülmemişti. Kimi zaman usanç verici bir monotonlukla ve fazla basitleştirilmiş bir biçim altında da olsa Fransız işçi hareketi tarafından gündeme getirilmiştir. Ardı ardına 1888 Bordeaux, 1892 Marsilya, 1894 Nantes, 1895 Limoges, 1891 Rennes sendikal kongrelerinde kabul edilir^[6]. Hatta, ileride proletarya davasının döneklerinden biri olacak olan ve genel grev fikrini hayli şüpheli amaçlar için kullanan Aristide Briand aracılığıyla, karar altına alınmasa bile sosyalist harekete nüfuz edecektir.^[7]

Emekçilerin gözünde genel grev fikrinin prestijinin çeşitli nedenleri vardı: Onların kendi özgün silahıydı, spontane yaratımıydı. Herhangi bir kuramcının icadı değildi. Güvenilirliğini az ya da çok kaybetmiş bir siyasi lidere ihtiyaçları yoktu onu örgütlemek için. Özgürlüklerinin bir parlamento grubu hatta bir “cumhuriyetçi” hükümet veya bir “sosyalist” bakan tarafından verilmesini beklemeyi reddediyorlardı. Kendi kavgalarının kaynaklarını yine kendilerinden çekip almak istiyorlardı. Genel grev onların “doğrudan eylem”inin aracıydı. Dolayısıyla bariz bir anti-parlamenter yönelimi vardı ve filozof George Sorel’in (ki genel grevi bir “mit” haline getirmekte haksızdı) altını çizeceği gibi parlamenter sosyalistlerin “onunla mücadele etmek için bu denli kızışmasının” sebebi buydu^[8]. 1905 Iena kongresinde Bebel buruk bir ifadeyle şu gözlemi yapıyordu: “Şarkının sonunda genel grev taraftarları siyasi eyleme katılmaya dair tüm isteklerini kaybediyor”.^[9]

Devrimci Sendikalizm ve Genel Grev

Devrimci sendikacılar, bilhassa da Fransa’dakiler, kelimenin parlamentarist ve “seçimci” anlamıyla “siyasal” bir amacın hizmetine koşulduğu durumlarda genel greve (veya Alman terminolojisine göre kitle grevine) karşı çıkıyorlardı. Nitekim, çeşitli örnekler arasından, 1893 ve 1902 Belçika grevleri sırasında bu şekilde, genel oyun çerçevesinin genişletilmesi amacıyla kullanılmıştı. Prusya’da, 1910 ve 1914 yılları arasında, Rosa Luxemburg’un nafile savunacağı gibi kitle grevinin amacı da bu olmalıydı. Ve yine, entelektüel düzeyde, önsözü Kautsky tarafından yazılacak olan kitle grevi hakkındaki kitabında Henriette Roland-Holst tarafından geliştirilecek olan tema da buydu.

Anarşistler genel grevlerine siyasetçiler tarafından el konulmasını öfkeyle kınadılar. Fransa’ya gitmek için Hollanda’yı terk eden liberter sosyalist Christian Cornelissen şu görüşü savunur: “Genel grev herhangi bir parti tarafından, bizzat bu partinin özgün hedefi için suni biçimde yapılamaz (…). Kendi çıkarları için kitleleri genel greve sürüklemek isteyen bir siyasal parti, genel grev gibi (…) muhteşem bir silahı ciddi biçimde lekeleyebilir”^[10].

1907 Amsterdam uluslararası anarşist kongresinde Pierre Monatte ve Amédée Dunois şu ifadelerin yer aldığı bir metni geçirirler: “Genel grevle siyasal genel grev (politischer Massenstreik) birbirine karıştırılmamalı. İkincisi genel grevin ekonomik ve devrimci amaçlarından saptırılması için siyasetçilerin bir teşebbüsünden başka bir şey değil”^[11].

Buna karşılık 1905 Rus devriminin büyük grevleri ne tam olarak anarşist şemaya ne de siyasetçilerinkine uyuyordu. Her iki grev biçiminin taraftarlarını bir araya getiriyordu. Guesde’ci Charles Bonnier’nin altını çizeceği gibi “çok karmaşık bir eserin taçlanışı, bir dizi başka aracın yanı sıra, içinde oluştuğu ortamın istisnai biçimde elverişli koşullarından kaynaklı olarak başarıya ulaşan bir araç olmuştur”^[12].

Çünkü “siyaset” var, siyaset var. Sendikalistler sosyal-demokrat siyasetçilerin parlamenter ve seçimci tertiplerine katılmayı reddetmekte haksız değildi. Fakat şu gayet açık ki onların devrimci genel grev anlayışı ciddi bir eksiklik taşıyordu: ekonomik düzeydeki eyleme eşlik edecek biçimde merkeze, yani burjuva devletine veya mutlakiyetçi devlete saldırmanın mutlak zorunluluğu üzerinde durmayı çok sık unutuyorlardı; elbette bu saldırıdaki amaç devleti “halkçı” veya “proleter” bir biçim altında yeniden doğurtmak için değil onu sonsuza dek paramparça etmekti^[13].

Fakat bu şerhi düştükten sonra belirtelim ki genel grev, onu savunanların zihninde, Rosa Luxemburg dahil olmak üzere sosyal-demokratların onu itibarsızlaştırmak üzere sundukları karikatürümsü şemanın aksine, ne maceracılığa düşen ne önceden hazırlanmış bir şemaya sığdırılan, kesinlikle mitsel veya soyut olmayıp ciddi bir girişimdi. Fransız sendikal konfederasyon C.G.T’nin sekreteri Victor Griffuelhes 1904’de şöyle diyordu: “ Genel grev emekçi onu nasıl tasarlarsa, nasıl yaratırsa öyle olacaktır. Eylem, işçinin bilinç seviyesine, mücadelesine atfettiği anlama ve deneyimine göre gerçekleşecektir (…). Bu hareket kendi bünyesinde genelleşme unsurlarını taşıyan olayların ölçeğindeki yüksek işçi zihniyetinden ve koşullardan doğacaktır”^[14].

Fransız C.G.T’si tarafından yayımlanan mükemmel bir broşürde genel grevin “mantıksal sonucunun” özyönetim olduğu, “toplumsal araçların ele geçirilmesi yani kapitalist sınıfın mülksüzleştirilmesi” olduğu açıkça yazılıydı. Genel grev basitçe işin durdurulmasıyla sınırlı olmayacaktı, “hemen ardından üretimin ve ürünlerin dolaşımının yeni temeller üzerinde yeniden örgütlenmesi”, “toplumsal araçların müşterek hale gelmesi” gerekiyordu. Toplumsallaşma, başka kimsenin değil, sendikaların eseri olacaktır. “Yeni toplumsal örgütlenmenin lenf bezleri halini alacak olan Emek Borsalarına ürün talepleri iletilecek ve bunlar da ilgili topluluklara aktarılacaktır. Dolaşım ise ulaşım araçları federasyonu tarafından sağlanacaktır”^[15].

Bu açıkça ifade edilmese de genel grev taraftarları, genelleşmiş bir iş bırakmaya dayalı “pasif” genel grevle, fabrika işgallerinden başlayıp üretimin emekçilerin eline geçmesine varan “aktif” genel grev arasında bir ayrım yapıyorlardı. Fransa’daki 1936 ve 1968 grevcilerinde bu anlayışın rüşeym halindeki bilincini bulabiliriz.

Fabrikalar işçiye mi? Bu nasıl bir skandal! Hollandalı sosyal-demokrat Henriette Roland-Holst buna karşı çıkar. “Ütopya! Tehlikeli bir fantezi! Hayal!” diye haykırır tek bir ağızdan sosyal-demokrat koro. Fakat Rosa Luxemburg’un kendisi de arkadaşını kitle grevleri hakkındaki kitabında “örgütlenme ve disiplin meselelerine fazla vurgu yaparken, kitle grevinin bir temel olgu olarak içinden fırladığı sınıf uzlaşmazlıklarını yeterince işlememekle” eleştirmişti^[16]. Ve geleceğe dönük parlak bir öngörüyle Christian Cornelissen şunu vurgular: “Dünün ‘ütopyası’ yarının ‘zorunluluğu’ haline gelecektir”^[17].

Çeviren: Uraz Aydın

Görsel: 1936 Fransa Genel Grevi

---

^[1] Octave Festy, “Le Mouvement ouvrier a Paris en 1840”, Revue des Sciences Politiques, 1913; Colette Chambelland, L’Idée de greve générale en France (1871-1914), Paris, 1953 (el yazması), s. 11-12; Robert Brécy, La Greve générale en France, 1969, s. 72. 

^[2] Bakounine, “Organisation et greve générale”, L’Egalité, Cenevre, 3 Nisan 1869, Oeuvres, V, s. 51-52.

^[3] G.S., 30. Fakat Rosa’ya göre bu yazının tarihi 27 Mayıs 1869 ve Brüksel’deki L’Internationale gazetesinde yayımlanmış. Bir karışıklık olmuş olabilir çünkü L’Egalité’deki yazı aynı zamanda L’Internationale’de yayımlanmış, Belçika’da bastırılan işçi mücadeleleri hakkındaki 27 Mart (Mayıs değil) bir başka yazıyı da içeriyor.

^[4] Engels, Die Bakunisten…, s. 15-16; GM., 92-93.

^[5] James Guillaume, L’Internationale, Documents et Souvenirs, III, 1909, ss. 118,124.

^[6] Lagardelle, s.42-43; Brécy, s. 39 ve devamı.

^[7] Aristide Briand, La Greve générale et la Révolution [1900]; Georges Suares, Briand, I, 1963, 282; Brécy, s. 60-61.

^[8] Lagardelle, s. 9; Christian Cornelissen, s. 156-160; Colette Chambelland, s. 49; Georges Sorel, Reflexions sur la violence, 1910, s. 169 ve devamı. 

^[9] Iena kongresi Protokoll’ü, 1905, s. 302. 

^[10] Cornelissen, s. 159-160.

^[11] Brécy, s. 83.

^[12] Charles Bonnier, Le Socialiste, 18 Kasım 1905’den aktaran Sorel, s. 216.

^[13] Daniel Guérin, Pour un marxisme libertaire, 1969, s. 285-286.

^[14] Victor Griffuelhes, Mouvement Socialiste’in araştırması, 1903 in Lagardelle. 

^[15] Greve générale reformiste et greve générale révolutionnaire, brochure de la C.G.T., 1902, 8-11.

^[16] Henriette Roland-Holst, Generalstreik un Sozial-demokratie, Dresden, 1906, s. 27; Luxemburg’un Roland-Holst’a mektubu 2 Kasım 1905, Henriette Roland-Holst, Rosa Luxemburg, Zürih, 1937, s. 219.

^[17] Cornelissen in Lagardelle, s. 157. 

Pandemi inkarcısı, ırkçı, kadın ve emekçi düşmanı Bolsonaro’ya karşı Brezilya halkıyla dayanışmak üzere yapılan uluslararası çağrı üzerine Başlangıç Kolektifi, İşçi Demokrasisi Partisi, Sosyalist Emekçiler Partisi ve Sosyalist Demokrasi için Yeniyol 19 Haziran’da İstanbul’da Brezilya Başkonsolosluğu önünde toplanarak bir basın açıklaması düzenledi. Açıklamanın metnini okurlarımızın ilgisine sunuyoruz:

Latin Amerika emekçilerin, gençliğin, kadınların, yerlilerin toplumsal eylemleriyle sarsılmaya devam ediyor. Bunun son örneği ırkçı, kadın ve emekçi düşmanı Bolsonaro’ya karşı ayağa kalkan Brezilyalı emekçilerin, gençliğin ve kadınların mücadelesidir. Göreve geldiğinden bu yana emekçilerin haklarına, ezilen kimliklere, yerlilere, doğaya saldırma konusunda hız kesmeyen Bolsonaro’ya karşı toplumdan güçlü bir “#ForaBolsonaro ” sesi yükseliyor.

29 Mayıs’ta Brezilya genelinde yaklaşık 100 bin kişi iktidarın Covid-19 salgınına karşı yaklaşımını protesto etmek için sokakları doldurmuştu. Krizin faturasını kapitalistlere ödetmek, herkes için güvenli ve yaygın aşı talepleriyle seferber olan kitleler, 2019 yılından bu yana Bolsonaro rejimine karşı büyük eylemler gerçekleştirmiştir. 

Pandeminin başından bu yana salgın önlemlerini almamakta direten Bolsonaro büyük bir sağlık krizinin önünü açıyor. Bugüne dek aşı tedarikini ve aşılama kampanyasını sabote eden rejim on binlerce insanın ölümünün doğrudan sorumluluğunu taşıyor. Brezilya günlük 80 binleri bulan vaka sayısıyla en kötü dönemini yaşamaktadır. Alınmayan önlemler nedeniyle özellikle yoksul emekçi sınıfların büyük çoğunluğu, ölümün kucağına itilmektedir. Brezilya, yarım milyona yaklaşan ölüm sayısıyla ABD’nin ardından salgında ölüm oranları konusunda en kötü ikinci ülke konumundadır.

Öte yandan uygulanan piyasacı ekonomi politikaları, özellikle eğitim ve sağlık gibi sosyal haklarda gerçekleşen kesintiler, pandeminin başından bu yana on milyonlarca kişinin işini ve gelirini kaybetmesi toplumsal krizi derinleştirmektedir. 

Bolsonaro’yu iktidara taşıyan kapitalist sınıflar, yoksul emekçileri daha büyük bir krizin içine itmek pahasına ondan daha fazla özelleştirme, kesinti, piyasa reformu beklemektedir. Toplumsal tabanı eriyen rejim ise attığı her adımda karşısında emekçi sınıfları daha da radikalleşmiş ve kitleselleşmiş olarak buluyor.

Rejim, sağcı ortakları ile birlikte göstermelik Covid Parlamento Araştırma Komisyonu kurulması gibi adımlarla muhalefetin tepkisini dindirmeye ve sokakları pasifize etmeye çalışıyor. Amaçları su alan gemiyi bir şekilde yüzdürmek ve 2022’de gerçekleşecek seçimleri kurtarmaya çalışmaktır. 

Ancak öfke giderek büyümektedir. Latin Amerika’nın piyasacı, aşırı sağcı rejimlerine karşı birçok ülkede yükselen isyanlar Brezilya’da da toplumsal muhalefete ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Eylemlerde toplumun yoksul emekçi kesimlerinin kendilerini açlık ve ölüm ikilemi arasında bırakan Bolsonaro karşıtı öfkeyle nasıl dolup taştığı kendisini açık bir şekilde göstermektedir.

Bolsonaro’ya karşı yükselen toplumsal öfkeye karşı, Brezilya’da 2003-2011 yılları arasında devlet başkanlığı yapan İşçi Partisi lideri Lula da Silva bir alternatif olarak parlatılmaktadır. 1970’li yıllardan itibaren sendikal işçi hareketi içerisinde yer alan ve 2000’lerin başında tüm Latin Amerika’yı saran muhalefet dalgasının etkisiyle iktidara yükselen reformist figürlerden biri olan Lula görevi bıraktığında arkasında birçok rüşvet ve yolsuzluk iddiası, piyasa ve emperyalizmle dost bir miras bırakmıştı. Arkasından seçilen Dilma Roussef de bu konuda selefini aratmamıştı. 2003-2016 yılları arasında süren İşçi Partisi iktidarı boyunca Brezilyalı emekçilerin yaşamlarında değişen çok az şey olmuş ve yoksulluğun pençesine itilmeye devam etmişlerdir. Yarattıkları derin hayal kırıklığı Bolsonaro’nun yükselişinin önünü açmıştı. 

Toplumsal muhalefetin yükselişinden ve radikalleşmesinden ürken Brezilyalı egemenler yeniden yumuşak, piyasa dostu bir Lula iktidarıyla kendilerini güvence altına almaya çalışmaktadırlar. 

Tüm dünyada kapitalizmin krizi derinleşirken Latin Amerika’da yükselen isyan ateşi hepimize ilham kaynağı olmaya devam etmektedir. Son dönemde Kolombiya’dan Peru’ya, Şili’den Paraguay’a, Ekvador’dan Brezilya’ya emekçi halklar kapitalizmin yaratmış olduğu enkaza ve baskıcı rejimlere karşı seferberlik halindeler. Tüm Latin Amerika halkları için kurtuluşun yolu uluslararası dayanışmadan ve herkes için eşitlik, özgürlük ve refah getirecek sosyalist bir dünyanın inşasından geçmektedir. Bu yolda Türkiyeli devrimci Marksistler olarak bu mücadeleyle en içten bir devrimci heyecanla dayanışmayı yükseltmek tarihsel görevimizdir. Brezilya Halkının mücadelesi bizim de mücadelemizdir.
#ForaBolsonaro

Bugün HDP İzmir İl örgütüne, kontrgerilla ile ilişkisini gizleme ihtiyacı dahi hissetmeyen bir faşist tarafından gerçekleştirilen saldırı sonucunda, HDP çalışanı Deniz Poyraz katledildi.

Henüz birkaç gün önce, bizzat Cumhurbaşkanının ağzından 7 Haziran 2015 seçimleri sonrası yaşanan provokasyonlar hatırlatılarak muhalefet tehdit edilmişken, bu yaşanan saldırının sorumluları açıktır.

Bu saldırının sorumlusu HDP’yi aylardır hedef gösteren AKP ve MHP koalisyonudur.

Bu saldırı hepimize yapılmıştır.

HDP yalnız değildir, HDP’nin yanındayız.

Sosyalist Demokrasi için Yeniyol

Daniel Guérin (1904-1988) yirminci yüzyılın tüm önemli mücadelelerinde hazır bulunmuş, ardında kayda değer bir kuramsal-tarihsel külliyat bırakmış, Marksist kökenli bir liberter komünist. 1930’lu yıllardan itibaren işçi sınıfı mücadelesi içine atılan, Pierre Monatte ile devrimci sendikacılık akımı içinde yer alan, Troçki, Beckett, Ionesco, Sartre veya CLR James gibi çok farklı çevrelerden kişilerle yazışan, ahbaplık geliştiren Guérin çeşitli düzeylerde sınıf içinde örgütsel inşa faaliyetleri içinde bulunmuş, (o dönem kullanılan ifadeyle) “eşcinsel” mücadelesinin sosyalist hareket içindeki öncü neferlerinden biri olmuş ve sömürge karşıtı kavganın başını çeken bir isim olmuştur. Leninist örgütlenme ve devrimci strateji anlayışına ve kendi ifadesiyle “Jakoben” devrimci yaklaşımlara her daim eleştirel yaklaşmışsa da özellikle ikinci dünya savaşı sırasında ve sonrasında Norveç’te, Fransa’da, ABD’de Troçkist hareketle birlikte çalışmış, bir dönem IV. Enternasyonal üyesi olmuştur. 1789 Fransız İhtilali’ndeki sürekli devrim dinamikleri hakkında kapsamlı bir tarih çalışmasının yanı sıra faşizm hakkındaki kitapları kendi alanlarında önemli referanslar haline gelmiştir. Bunlar Türkçe dahil olmak üzere çeşitli dillere çevrilmiştir^[1]. Ayrıca cinsel devrim, ABD işçi hareketi, Siyahların özgürlük mücadelesi gibi konularda da bir dizi eseri bulunmaktadır. Marksizmi geride bırakıp anarşizmi, tercih ettiği bir ifadeyle “liberter komünizmi” benimsedikten ve teorik bağlamda bu fikriyatı derinleştirmek için şümullü bir çalışmaya giriştikten (önemli bir antoloji derlemiştir) sonra da hem Marksizmle ilgilenmekten (Troçki’nin ve Luxemburg’un kimi yazılarını derleyip bastırır) hem de bu iki akım arasındaki ilişkilere odaklanmaktan vazgeçmez. Sosyalizm fikrinin yeniden canlanması için Marksizmin bir “anarşist aşıya” veya “banyoya” ihtiyaç duyduğunu ifade ederken hem “yozlaşmış otoriter Marksizme” hem “fosilleşmiş ve modası geçmiş eski anarşizme” karşı çıkar. Ama mesela Troçki’nin veya Rosa Luxemburg’un kendisi için her dönem çok temel referanslar olarak kalması veya 1971 gibi geç bir tarihte Marksist iktisatçı ve IV. Enternasyonal’in başlıca figürlerinden olan Ernest Mandel’le ortak bir kitap yazması aşağıdaki yazıda veya başka metinlerinde görebileceğimiz gibi başlıca Marksist teorisyenlerle sert tartışmalara girmesini (ve yumuşak sayılamayacak bir dil kullanmasını!) engellemez. Mayıs 1968’den sonra kitlelerin öz-eylemliliğinin önemini tartışmak üzere kaleme aldığı Rosa Luxemburg ve Devrimci Kendiliğindencilik (Flammarion, 1971) isimli kitapçığının “Rosa ve Anarşizm” başlıklı bölümünü üç kısım halinde yayımlıyoruz. İyi okumalar.

İmdat Freni 

Kınanan Anarşizm

Anarşizm her zaman için Alman sosyalistlerinin kara koyunu olagelmiştir. Daha 1870 öncesinde Birinci Enternasyonal bünyesinde Bakunin, burjuva liberal partilerle (henüz bu ifade kullanılmıyor iken) bir halk cephesine girişmiş olan sosyal-demokrasinin şeflerinin parlamenterist sapmasını sert şekilde eleştirmişti. Muğlak ve Marksist-olmayan Volkstaat, “halkçı devlet” sloganını öylesine kuvvetli ve ısrarlı biçimde teşhir etmişti ki, Marx ve Engels de bu oportünist sloganı mahkûm etme kararı almak durumunda kalmışlardı^[2].

İspanya’da 1873’ün devrimci olayları sırasında Bakunincilerin tutumunu hakaretlerle karşılayarak Engels daha sonra intikamını almıştı^[3].

1872’de Enternasyonal’in Lahey kongresinde Bakunin taraftarları olabilecek en kötü niyetli gerekçeler ve yöntemlerle ihraç edilmişti -çok daha sonraları bu ihraçlar Rosa Luxemburg tarafından alkışlanacaktı^[4]. Birkaç sene boyunca “anti-otoriter” denilen ve salt anarşistlerden oluşmaktan uzak olan, ihraç edilmişlerle dayanışma amacıyla çok sayıda sosyalistin de katıldığı bir Enternasyonal’in ayakta kalmış olması, kendi Enternasyonal’lerini steril biçimde New York’ta dinlenmeye çekmiş olan Marksistleri bir hayli hiddetlendirmişti.

Fakat birden çok kez anarşist heyula Alman sosyal-demokrasisinin görünürde fethedilmez kalesinin içinde ortaya çıkar. Bilinmez olduğu kadar değerli bir militan, Johann Most, Şansölye Bismarck’ın anti-sosyalist istisna yasaları karşısında partinin gösterdiği yasalcı yumuşaklık karşısında isyan etmişti. Bu “suçu” için 1880’de İsviçre topraklarında gerçekleştirilen bir kongrede ihraç edilir; daha sonra anarşizme katılan Most, Şikago şehitlerinin idamıyla sonuçlanacak olan hareketi örgütlemek üzere ABD’ye gidecekti^[5].

İstisna yasaları 1890’da kaldırıldıktan sonra normale dönüş parti bürokrasisine karşı anarşizan bir muhalefet hareketinin oluşmasını tetikler. Kimi büyük merkezlerde, parti yönetimi ve meclis grubu sosyal-demokrasiyi parlamentarizm batağına sokmakla suçlanır. Bu goşizmin başlıca sözcüleri genç insanlardı. Bu nedenle onlara Junge, gençler dendi. Berlinli matbaa işçisi Werner sözcüleri olur. Werner, aralarında Bebel’in de bulunduğu parti “diktatörlerini” küçük burjuva reformizmiyle, sınıf uzlaşmacılığıyla suçlar. İzledikleri yol “kesinlikle çileden çıkarıcı” olarak değerlendirildiğinden aralarından iki kişi 1891’de Erfurt kongresinde ihraç edilir. Çok vakit geçmeden “Gençler” ömrü kısa sürecek bir bağımsız sosyalistler partisi kurar; fakat çok gecikmeden bir kısmı eski evlerine dönerken, diğerleri de kendilerini liberter olarak ilan eder ve “anarşist sosyalizmin yayın organı” Der Sozialist’i yayınlar^[6].

Sosyal-demokrasinin büyük üstadı Wilhelm Liebknecht alınacak tutumu belirler. “Hiçbir önemi olmadığını” ısrarla vurguladığı anarşizm yakasını bırakmayan bir kâbus gibidir. Onu “güçsüzlük”le nitelendirirken şu sözleri söylemekten çekinmiyordu: “Anarşizm karşı-devrimcidir, öyle de kalacaktır”^[7].

Rosa Luxemburg, Alman sosyalizmindeki kariyerinin başında, özellikle de kendi yerini edinebilmek üzere “anarşist çocukluk hastalığı”nı teşhir etmek durumunda olduğunu düşünüyordu. Bununla birlikte bu tehdidin oportünist revizyonizminki kadar ciddi olmadığını kabul ediyordu. Öte yandan, bugünden dönüp baktığımızda Junge’ye karşı, onların “anarşizme meyline”, “siyasal iflasa yönlendiren” “tümüyle olumsuz ajitasyonlarına” karşı çok sert bir dil kullandığını, “bugün hala anarşist hülyaya tutunabilmenin iyiden iyiye bir şapşallık gerektirdiğini” iddia ettiğini hatırlamak gerek.^[8]

Çok daha sonraları, 1918’in sonunda Spartakist olan kadın devrimci, doksanlı yılların başında “Alman işçilerinin saflarında beliren” “gerici yasalcılığa karşı aşırılıkçı doğrudan mücadele girişimi”ni bu kez sempatiyle anacaktır. “Partinin sol kanadının militanları, tümüyle parlamenter yönde bir yozlaşmayı önlemek için bu kendiliğinden gelişen tepkiye sırtını dayamaya çalıştı” der Luxemburg. Bebel ve dostları o zamanlar ihtiyar Engels’i “Alman işçi hareketinin bir anarşist sapmanın tehdidi altında” olduğuna inandırmaya vakfetmişlerdi kendilerini. Sonraları ise anarşizmin bu geleneksel teşhiri Luxemburgcu sol muhalefete karşı dönecektir ve “parlamentarizme karşı her türden direnişi mahkûm etmek ve parçalamak” için Kautsky tarafından kullanılacaktır. O direnişler ki “anarşizm, anarko-sendikalizm veya en uç haliyle anti-Marksizm olarak adlandırılarak aforoz” edilecektir.^[9]

Anarşizm bir kez daha sosyal-demokrasi içinde Dr. Friedeberg’in temsil ettiği eğilimle birlikte başını kaldıracaktır. Friedeberg hem genel grevin hem de “saf” ve anti-parlamenter sendikalizmin inatçı ve bir o kadar da dar kafalı bir taraftarıydı. Almanya gibi sendikaların sosyalist hareketten de daha reformist olduğu bir ülke için hayli paradoksal bir tutumdu bu. 1903 Dresden, 1904 Bremen kongrelerinde ve aynı sene Amsterdam’daki uluslararası sosyalist kongrede bu devrimci mücadele yöntemini savunmak üzere çok sayıda söz alır. Aynı konu hakkında bir konferans yapar ve Amsterdam’daki vasat söylevini broşür olarak yayımlar^[10]. Paris’te, 1905’te genel grev hakkındaki araştırmasında Hubert Lagardelle “Friedeberg’in propagandasının yarattığı heyecanın durulmuş olmaktan uzak” olduğunu yazar^[11]. Amsterdam’da Friedeberg hatırlatılmayı hak eden bir açıklamada bulunur: Kitle grevi konusundaki uzlaşma kararına oy vermeyeceğini söyler “çünkü bu anarşizm ile sosyalizm arasındaki mesafeyi genişletmeye yöneliyorken ben tam aksine bu mesafenin ortadan kalkmasını istiyorum”^[12]. Islıkla protesto edilir. Genel grevin iki ateşli taraftarı olan Karl Liebknecht ile Clara Zetkin Bremen’de, Friedeberg’in yaklaşımını “ölçüsüz” bularak eleştirir^[13].

Genel Grev ve Kitle Grevi

1905 Rus devriminin ışığında Rosa, partisinin Engels’ten miras aldığı genel grevin mahkûm edilmesi anlayışını sorgular. Elbette ki, der Luxemburg, “Rus devrimi Marksizmin kitle grevi konusundaki bakış açısında temel bir revizyonu gerekli kılıyor”. Hatta terimler konusunda taviz vermeye kadar gider: Rus devrimi “yalnızca kitle grevinin değil (…) genel grev fikrinin” de olgunlaşmasını sağlamıştı. Ancak aynı zamanda, Alman partisindeki reformist ve anti-anarşist hasımlarına karşı kendini korumak için anarşizme sert eleştiriler getirmeyi gerekli gördü.

Böylece, bu konuda haksız çıkmış olsa da yine de haklı olan Marksizmdi! Bu konudaki yargısını gözden geçirerek “yeni bir biçim altında zafer” elde ediyordu! Marx ve Engels, şüphesiz bu mesele hakkında yanılmıştı ama haksız değillerdi. Papalar hiçbir zaman haksız olmaz. Bu, “anarşizm hakkındaki eleştirilerinin yanlış olduğunu göstermiyordu”. “Rus devrimi anarşizmin iade-i itibarını değil onun tarihsel tasfiyesini” ifade ediyordu. “Bakunin’in vatanı onun öğretilerinin mezarı haline gelecekti”.

Rus sosyal-demokrat partinin kitlelerin tabandaki hareketi tarafından sürüklendiğini savunurken bir yandan da Rosa “devrimci eylemin yanı sıra kitle grevinin de tüm liderliğinin sosyal-demokrat örgütlerin ellerinin arasında” olduğunu ve “anarşistlerin ciddi bir siyasal eğilim olarak Rus devriminde kesinlikle var olmadığını” ileri sürüyordu. Bir avuç “anarşistin” veya öyle olduğunu iddia edenin birkaç şehirde “işçi sınıfı içindeki kargaşayı ve şaşkınlığı” beslemekten başka bir işi yoktu. Ve gerçekleri şekilsizleştirmekten hakarete geçiyordu: Anarşizm “hırsızların ve kaba yağmacıların tabelası”, “devrimin savaş gemilerinin yanında dolanan bir köpekbalığı sürüsü gibi gürleyen” karşı-devrimci Lumpenproletaryanın adı olmuştu. Luxemburg, arzularını gerçek sanarak böylece “anarşizmin tarihsel kariyerinin kesinkes sona erdiğini” iddia ediyordu^[14].

Ne var ki Alman sosyal-demokrasisinin sağından fırlatılan bu safra Rosa’yı partisinin bürokrasisinin, hatta da daha fazla sendikal bürokrasinin öfkesinden koruyamadı; bizzat kendisinin de anarşist ve anarko-sendikalist sapmaya kapılmış olduğu suçlamalarından kaçabilmesini sağlayamadı. Reform mu Devrim mi?’de talep odaklı sendikal eylemi “Sisifos çabası” olarak değerlendirmişti Rosa Luxemburg çünkü proletarya tarafından koparılan tüm kısmi reformlar burjuvazi tarafından kemiriliyordu. 1908’de İktidar Yolu isimli kitabında Kautsky de, ihtiyatsız biçimde bu ifadeyi benimsiyordu. Sendikalar Genel Komisyonu, intikamcı bir broşürle yanıt verir: Sisifos Çabası veya Olumlu Sonuçlar. Burada Rosa Luxemburg’la Kautsky aynı kefeye konularak “anarko-sosyalist” olmakla itham edilir^[15]. Daha sonra, 1913’de taraf değiştirdikten sonra, bu kez Kautsky’nin kendisi Rosa’yu “anarko-sendikalist” olmakla suçlar ve 1906 tarihli Rus devrimi hakkındaki broşürünü “sosyal-demokrat ve anarşist kavrayışların bir sentezi” olmakla eleştirir. ^[16]

Dolayısıyla Rosa’nın anarşizme lanet okumaları, kendini ondan ayrıştırmaya dönük çabaları büyük oranda dilsel düzeydeki tedbirler, kendini savunmaya dönük düzeneklerdi. Peki gerçekte anarşist genel grev ile kitle grevi denen şey arasında bir fark var mıydı?

Kimsenin liberterlere karşı bir yakınlık duyduğundan şüphelenmeyeceği yaşlı Guesde’ci Bracke, 1904’te, partisinin bir kongresinde şöyle diyordu: “Almanlar birkaç zamandır anarşist anlayışla bağlantılı olduğu için adına genel grev demekten çekindikleri bir meseleyi konuşuyorlar: kitle grevinden söz ediyorlar”.^[17]

J.-P. Nettl, malumatlı biyografisinde sayfalar boyunca rakip iki anlayış arasındaki bariz hısmiyeti göstermiştir^[18].

Çeviri: Uraz Aydın

Yazının başlığı, bölümlemeye uygun olacak biçimde İmdat Freni tarafından değiştirilmiştir.

---

^[1] Fransa’da Sınıf Mücadeleleri (1793-1795), çev. Yavuz Alogan, Yazın yayıncılık, 1986; Faşizm ve Büyük Sermaye, çev. Bülent Tanör, Habitus, 2014; Kahverengi Veba, çev. Volkan Yalçıntoklu, 2013.

^[2] Engels’in Bebel’e mektubu, 18-28 Mart 1875, Yvon Bourdet, Communisme et Marxisme, 1963, s.96. Ayrıca Bkz. D. Guérin., L’Anarchisme, 1965, s. 26.

^[3] Engels, Die Bakunisten an der Arbeit 1873.

^[4] R. Luxemburg, Le Socialisme en France (1898-1912), 1971, s. 158. (Derleyen Daniel Guérin).

^[5] Rudolf Rocker, Johann Most, Das Leben eines Rebellen, Berlin, 1924; D. Guérin, Le Mouvement ouvier aux Etats-Unis 1867-1967, 1968, s. 14. 

^[6] Albert Milhaud, La Démocratie socialiste allemande, 1903, s. 49-50.

^[7] Bkz. Domela Nieuwenhuis, Le Socialisme en danger, 1897, s. 21, 91, 255.

^[8] R. Luxemburg, Réforme ou Révolution?, s.88; “Nachbetrachtungen zum Parteitag”, 14 Ekim 1989, G.W. cilt III, Berlin, 1928, cilt III, s. 151

^[9]  R. Luxemburg, Discours sur le Programme [Program hakkında söylev] in André ve Dori Prudhommeaux, Spartacus et la Commune de Berlin, Cahiers Spartacus, Ekim-Kasım 1949, s. 70-71.

^[10] Dr. R. Friedeberg, Parlementarismus und Generalstreik, Berlin, Ağustos 1904, s. 29-30. Freideberg burada, başka şeylerin yanı sıra genel grevin “etik” değerini savunur.

^[11] Hubert Lagardelle, La Greve générale et le socialisme. Enquete internationale, 1905, s. 217.

^[12] Günümüzün liberter komünizminin öncüsü olan Friedeberg broşürünün önsözünde sosyalist ideal ile anarşist idealin birleşmesini diliyordu. 

^[13] Sixieme Congres international tenu a Amsterdam du 14 au 20 aout 1904, compte rendu analytique, Bruxelles, 1904. [Amsterdam’daki Altıncı Uluslararası Kongre’nin analitik raporu, 1904]; Lagardelle, s. 302, 306.

^[14] R. Luxembourg, Greve de masse, parti et syndicat, Maspero, 1964, s. 94-96. [Kitle Grevleri, Parti ve Sendika]

^[15] Réforme ou Révolution?, s. 64; Paul Frölich, Rosa Luxemburg, s.88.

^[16] Kautsky, Der politische Massenstreik, Berlin, 1914, 202-203.

^[17] Fransız Sosyalist Partisi’nin Lille kongresi, 9-11 Ağustos, 1904

^[18] J.-P. Nettl, Rosa Luxemburg, Cilt I, 1966, ss. 297, 425, 429, 437, Cilt II, ss. 496-499.