Livio Maitan, mücadeleleri ve fedakârlıklarıyla yirminci yüzyıl tarihinde derin izler bırakan profesyonel devrimcilerin kayıp dünyasına aitti. Tarihçi Enzo Traverso, İtalyan solunun en yaratıcı militan-entelektüellerinden birine saygı duruşunda bulunuyor.

Bu yıl İtalyan Marksist Livio Maitan’ın doğumunun yüzüncü yıldönümü. Radikal solun önemli isimlerinden biri olan ve 2004 yılında hayatını kaybeden Maitan, yeni nesil siyasi aktivistler arasında neredeyse hiç tanınmıyor. Onun entelektüel ve siyasi yörüngesi, Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile 11 Eylül saldırıları arasında, 1990’larda sona eren bir ateş ve kan çağının tarihine aittir.

Maitan, 1940’lardan 1990’lara kadar elli yıl boyunca, Pierre Frank ve Ernest Mandel ile birlikte Troçkist Dördüncü Enternasyonal’in önde gelen isimlerinden biriydi. [Bkz. Troçkizmin Uzun Yürüyüşü, Yazın yay., 2019,  İmdat Freni]Yorulmak bilmeyen bir stratejist ve örgütçü olarak, Dördüncü Enternasyonal’in birçok önemli kararında çok etkili oldu -diğer liderlerinden daha az renkli ve gösterişli olmasına ve Tarık Ali’nin Dördüncü Enternasyonal hakkındaki hicivli romanı Redemption’da(Kefaret, Everest Yay.,1990) sadece kısa bir karakter olarak yer almasına rağmen.

Maitan, ülkesi İtalya’da radikal solun kamusal figürlerinden biriydi. Geçtiğimiz günlerde Roma’daki Ulusal Kütüphane’de düzenlenen bir konferansta onun mirası tartışıldı ve Fausto Bertinotti’den Luciana Castellina’ya kadar İtalyan solunun önde gelen birçok temsilcisi katıldı.

Maitan’ın doğumundan yüz yıl ve ölümünden neredeyse yirmi yıl sonra, mirası geriye dönük olarak düşünülmeyi hak ediyor. Bu geniş ufuk içinde bakıldığında, bana kendi zamanımızdan çok uzak görünüyor. O artık var olmayan bir dünyaya ait ve belki de tam da bu nedenle tarihsel bilincimiz için önemli.

Profesyonel Devrimciler

Livio Maitan, yirminci yüzyıl tarihine derin izler bırakan, birçok yönden kahramanca ve trajik olan asil bir figürü temsil ediyordu: profesyonel devrimci. Bu terimin tanımı üzerinde durmaya değer. Devrimciler yok olmadı: bugün hala aramızda olanlar var ve muhtemelen sayıları sanıldığından daha fazla. Ancak yirmi birinci yüzyılda devrimler yaşanmış olsa da, profesyonel devrimci figürü geçmişe aittir.

Küresel Güney’deki bazı ulusal kurtuluş hareketleri haricinde, profesyonel devrimciler artık iş bölümünün, siyasi partilerin ve kamusal alanın farklı bir şekilde yapılandırıldığı bir zamana aitler. Hepsinden önemlisi, devrimin bir beklenti ufku ya da Ernst Bloch’un diliyle, milyonlarca insanın zihinsel evrenine nüfuz etmiş somut, gerekli ve olası bir ütopya olduğu bir zamana aittirler.

Profesyonel devrimciler, devrimin sadece bağlı kalınacak ya da uğruna savaşılacak bir proje değil, bir yaşam biçimi -tüm varoluşlarını yönlendiren ve şekillendiren bir seçim- olduğu erkekler ve kadınlardı. Bu seçim, sorgulanabilecek, yeniden gözden geçirilebilecek veya düzeltilebilecek, ancak gerçekliği deneyimlemenin başlangıç noktasını oluşturan derin siyasi, kültürel ve ideolojik motivasyonlar anlamına geliyordu.

Bu devrimcilerin, misyon olarak siyaset ile meslek olarak siyaset arasındaki Weberyen dikotomiyi aşmış olduklarını söyleyebiliriz. Ancak profesyonel devrimciler için siyasetin bir “kariyer” yapma fırsatından başka bir şey olmadığını da eklemeliyiz. Bu, daha ziyade iyi maaşlı, saygın ve prestijli bir kariyerden tamamen feragat etmeyi ima eden bir seçimdi. Bir tür karşı toplumun parçası olmak için yapılan bir seçimdi.

Profesyonel devrimciler olmak, genellikle güvencesiz maddi koşullarda çok mütevazı bir şekilde yaşayacaklarını kabul etmek anlamına geliyordu. Hareketlerinin mali durumu kendilerine yetersiz bir maaş ödemeyi mümkün kılmadığında, bu kadın ve erkekler gazete ve dergilerde yazabilir, kitap çevirip düzenleyebilir ya da bazen Maitan’ın da yaptığı gibi üniversitelerde seminerler verebilirlerdi. Ancak bunlar profesyonel tercihler değil, devrime hazırlık olan ana faaliyetlerini yürütebilmelerine olanak sağlayan çıkarlardı.

Bu yaşam tercihi, bohemler ve keşişler arasında bir yerde, tam özgürlük ve en katı öz disiplin arasında, tüm geleneklerin reddi ve belirli bir çilecilik arasında bölünmüş karakterler yarattı. Max Weber Protestan çalışma ahlakını bir tür “iç-dünyevi” çilecilik olarak tanımlamıştır. Benzer bir etiğin profesyonel devrimciler arasında da var olduğuna inanıyorum. Hannah Arendt’in The Hidden Tradition (1943) adlı kitabında yazdığı gibi, isyancılar sefil oldukları için değil (savunacak bir mirasları olmamasına rağmen), bilinçli olarak marjinalliklerini kabul ettikleri için bilinçli “parya”lardı.

Bir Yaşam Biçimi

Maitan’ın en büyük meziyetlerinden biri, böyle bir marjinalliğin kaçınılmaz olarak uygulayıcılarını maruz bıraktığı sekterlik ve dogmatizm tehlikelerinden kaçınmasıydı. Kültür ve mizaç olarak, küçük tarikatların karizmatik liderlerinden tamamen farklıydı -devrimci hareketlerin, özellikle de Troçkist hareketin tarihini süsleyen bir bela. Aksine, onun kusuru kişisel hırslarını sınırlayan aşırı alçakgönüllülüğüydü.

Bu yaşam tercihinin sağlam bir ahlaki temele sahip olduğu açıktır. Bu, baskı ve adaletsizliğe karşı mücadele etmek için bir seçimdi; egemen olanın dünyayı değiştirebileceğine dair bir inançtı; insanoğlunun kendi kendini özgürleştirme kapasitesine dair bir bahisti. Devrim dünya çapında bir ufuk olduğu için, bu kadın ve erkekleri kozmopolitizme yöneltti.

Maitan bu geleneği somutlaştırdı. Dördüncü Enternasyonal’in bir lideri olarak, hayatının büyük bölümünü bir ülkeden diğerine seyahat etmeye, açık kongrelere ve gizli toplantılara katılmaya, dört kıtadan parti, hareket, sendika, grup ve küme liderleriyle tartışmaya adadı. Kitapları bu faaliyetin anlamlı bir kanıtıdır.

Bu özelliklerin birleşimi -kariyerin reddi ve sürekli güvencesizliğin sağlam inançlarla kabulü, güçlü bir ahlaki dürtü ve aşırı hareketlilik- profesyonel devrimcinin hayatının aynı zamanda uyumsuzluğun diğer yüzü olan fedakarlıklardan oluştuğunu gösterir. Her şeyden önce, normal bir hayattan feragat etmek.

Profesyonel devrimcilerin yaşamları, çoğu durumda, ataerkil bir toplumun toplumsal cinsiyet hiyerarşilerinden kaçamadı. Birçoğu, çocuk yetiştiren ya da düzenli işleri olan kadın partnerlerine güveniyordu.

Maitan bana çok utangaç olduğu özel hayatından hiç bahsetmedi. Otobiyografisi, La Strada percossa [Alınan Yol, 2002], tamamen politiktir ve sevgilerinden, arkadaşlarından ya da görünüşe göre bu yüzden onu kınayan çocuklarından neredeyse hiç bahsetmez. Bu da devrimi bir yaşam biçimi olarak seçmenin sonuçlarından biriydi.

Peripheral Yayınları

Bu varoluşsal seçim kaçınılmaz olarak entelektüel hırslarına da yansıdı. Maitan ardında, ele aldığı konuların çeşitliliği ve analizlerinin özgünlüğü ve derinliği açısından çok zengin olan geniş bir çalışma bütünü bıraktı. Ancak bu tür analizler neredeyse her zaman Dördüncü Enternasyonal’in gazete ve dergilerinde ya da çevresinde ortaya çıkan yayınevlerinde kaldı.

Maitan ardında, ele aldığı konuların çeşitliliği ve analizlerinin özgünlüğü ve derinliği açısından çok zengin, geniş bir çalışma bütünü bırakmıştır. 

İtalya’da kamuoyu onu esasen Lev Troçki’nin çevirmeni ve popülerleştiricisi olarak tanıyordu. Klasik bir eğitime sahipti ve geniş bir kültüre sahipti ama çoğunlukla stratejik tartışmalara müdahale etmek ve siyasi polemikler çıkarmak, bir örgütü yönlendirmek veya siyasi önemi olan sorunları teorik olarak incelemek için yazıyordu. Kişisel ya da samimi bir entelektüel arzuyu tatmin etmek için bir makale yazmaya çalıştığını hiç sanmıyorum.

Bir parti adamı olarak, Ernest Mandel yada Daniel Bensaid gibi en yakın çalışma arkadaşlarınınki gibi iddialı teorik eserler yazmaya hiç kalkışmadı. Şahsen, Maitan’ın bu gönüllü fedakârlığına üzülüyorum. Bu büyük bir tevazu ve alçakgönüllülüğün yanı sıra muhtemelen belli bir siyasi miyopluğun da sonucuydu.

Troçkizmin İtalya’daki tarihi, daha sağlam bir tarihsel konum, siyasi tanım ve teorik detaylandırma bulmuş olsaydı farklı olabilirdi. İlk olarak Quaderni rossi (1961-66) dergisi ve Mario Tronti’nin İşçiler ve Sermaye, ardından da Toni Negri’nin daha sonraki çalışmalarıyla temelleri atılan operaismo’nun (“işçicilik”) teorik parlaklığına asla sahip olamadı. Maitan böyle bir görevi başarabilecek tek kişiydi, ancak önceliğin Troçki’nin eserlerini çevirmek ve yaymak olduğunu düşünüyordu.

Sonraki yıllarda Marksizmin krizi, Antonio Gramsci veya İtalyan Komünist Partisi’nin  (PCI) tarihi üzerine keskin müdahalelerini küçük yayıncılara emanet etmeye karar verdi ve bunlar hiçbir zaman daha geniş bir kitleye ulaşmadı. Korkarım bu, nesnel koşullardan ziyade bir tercihin sonucuydu.

Bu seçim bir yaşam biçiminden kaynaklanıyordu. Maitan bir örgüt için yazıyordu ve okurları da militanlardı. Rosa Luxemburg’dan Vladimir Lenin ve Lev Troçki’ye kadar profesyonel devrimciler hep böyle yapmıştı ve o da onların yolunu izledi.

Mario Tronti ve Toni Negri ise Mandel ya da Bensaïd gibi üniversite profesörleriydi. Aynı hareketin önde gelen organlarında yer alırken Maitan gibi figürlerle deneyimleri, tartışmaları ve seçimleri paylaşmaları, siyasi liderlerin yanı sıra kamusal entelektüeller olmalarına izin veren başka bir sosyal dünyaya ait olmalarını engellemedi. Belki de İtalyan Troçkizminin 1960’larda, en etkili olduğu dönemde eksikliğini hissettiği şey buydu.

Tarih ve Siyaset Arasında

Şimdi odağı Maitan’ın hayatından çalışmalarına kaydırmama izin verin. İtalyan feminist Lidia Cirillo’nun ifadesiyle, tarih onu haklı çıkarırken, siyaset haklı çıkarmadı. Reinhart Koselleck’in de belirttiği gibi, tarihi en iyi yorumlayanlar galipler değildir. Geçmişin bilgisine en derin katkı, bakışları özür dileyici değil eleştirel olan mağluplardan gelir.

Maitan, neredeyse her zaman yenilgiye uğrayan haklı davaların savunucusuydu. Yirmili yaşlarında anti-faşist direnişe katılarak doğru bir seçim yaptı ve ardından dünyayı karşıt bloklara bölen Soğuk Savaş şantajını reddederek Dördüncü Enternasyonal’e katıldı. ABD liderliğindeki emperyalizm ile Stalinizm arasında seçim yapmak istememekte haklıydı. 

1940’ların sonlarında İtalya’da Troçkist olmayı seçmenin doğal ya da açık bir yanı yoktu. Sapkın, anti-Stalinist bir komünist olmak kendini izolasyona mahkum etmek anlamına geliyordu ve bu yolu seçen çok az kişi vardı. Ama bu yol solun onurunu kurtardı.

Maitan, Sovyetlerin Macaristan’ı işgal ettiği yıl olan 1956’da Troçki’nin İhanete Uğrayan Devrim  (1936) kitabını çevirdi. Birkaç yıl sonra Einaudi için Troçki’nin mirası üzerine bir cilt yayınladı ve Polonyalı sol muhalifler Jacek Kuroń ve Karol Modzelewski’nin metinlerini çevirmeye devam etti.

İtalya’da anti-komünizme düşmeden Stalinizmi kınayan çok az kişi arasındaydı. Savaş sonrası dönemde tanıdığı pek çok sosyalist, Nicola Chiaromonte ve Ignazio Silone gibi entelektüeller gibi ikinci yolu izledi ve sonunda Kültürel Özgürlük Kongresi ile aynı hizaya geldi.

O zamanlar “Üçüncü Dünya” olarak adlandırılan ülkelerdeki sömürge karşıtı devrimleri destekleme tercihi de aynı derecede doğruydu. Maitan’ın durumunda bu destek coşkulu, cömert ve somuttu ve yukarıda bahsedilen devrimci kozmopolitizmden doğal olarak kaynaklanıyordu. Şili’den Arjantin’e, Bolivya’dan Meksika’ya ve Cezayir’den İran’a dünya devriminin bir gezginiydi.

Bu devrimci hareketler üzerine yazdıkları bu bağlılığı açıkça göstermektedir. Bu deneyimlerden birçok dostluk ve bazen de sert çatışmalar doğdu. Bu devrimlere fikirlerini, deneyimlerini ve Dördüncü Enternasyonal’in sunabileceği desteği getirdi.

Sui Generis Antrizm

Komünist partilerdeki sözde antrizm meselesi daha karmaşıktır. Bu, 1952’den itibaren Maitan’ın ana ilham kaynaklarından biri olduğu bir stratejiydi. Onun anlayışına göre antrizm, kendisine tamamen yabancı olan Makyavelist bir siyaset vizyonuna göre, aygıtlara sızmayı veya yeraltında bölünmeler hazırlamayı amaçlayan komplocu bir operasyon değildi. Onun tercih ettiği ve “kendine özgü antrizm” olarak adlandırılan strateji, komünizmin gücünün nesnel olarak gözlemlenmesine dayanıyordu.

İtalya örneği bunun açık bir kanıtıdır. 1950’lerde PCI iki milyondan fazla üyeye sahipti ve etkileyici toplumsal köklerinin yanı sıra anti-faşist direnişten kaynaklanan olağanüstü bir havaya sahipti. Bu güç milyonlarca işçiye saygınlık ve siyasi temsil kazandırmış, toplumsal çıkarlarının savunulmasında yeri doldurulamaz bir işlev görmüş ve çoğu durumda eğitimleri ve kültürel gelişimleri için pedagojik bir işlev üstlenmiştir.

Çelişkilerle dolu, dikey ve otoriter bir partiydi ve liderliği ile genellikle okur-yazar olmayan tabanı arasında korkutucu bir uçurum vardı. PCI, Moskova ile organik bağları olan Stalinist bir partiydi ama İtalya’da demokratik bir cumhuriyetin kurulmasına yardımcı olmuştu. Muhalefetin sesini duyurmak için bu partide yer almak, sekterliği reddetme motivasyonuyla doğru bir seçimdi.

Ancak savaş sonrası İtalya baş döndürücü bir hızla dönüşüyordu. İşçi sınıfı içeriden değiştirilirken sosyolojisi de değişiyor, büyük kitleler taşradan şehirlere ve güneyden kuzeye göç ediyordu. Aynı dönemde kitlesel üniversite doğdu ve yeni bir asi nesil ortaya çıktı.

İtalyan Troçkizmi kendisini bu derin değişimin bir ifadesi haline getirmişti. La sinistra gibi bir haftalık derginin geçici ama önemli deneyimini ya da Samonà e Savelli gibi yirmi yıl boyunca Fransız yayınevi Editions Maspero ya da İngiliz Verso’nun İtalyan eşdeğeri olarak işlev gören bir yayınevinin yaratılmasını düşünmek yeterlidir. Ancak paradoksal bir şekilde, Maitan ve yoldaşları bunun tüm sonuçlarını anlamamışlardı.

Otobiyografisinde Maitan, 1968’in sonları ile 1969’un başları arasında akımının antrizm pratiğini sona erdirmeye karar verdiği ölümcül gecikmeden bahsederken, bu “bilinçsizce muhafazakar refleksi” tamamen taktiksel mülahazalara bağlamaktadır. Aslında, İtalya’da yaşanmakta olan derin dönüşümlerin siyasi boyutunu kavrayamadığını düşünüyorum. Sahip olduğu kültür, onu işçi hareketini PCI ve sendikaların özel prizmasından görmeye yöneltmişti, ancak bu gerçeklik anlayışı geçerliliğini yitirmeye başlamıştı.

Uzun 68

(Eski sosyal demokrat görüşe göre) “emeğin özgürleşmesini” istemeyen ama “emeğin reddini” (rifiuto del lavoro) uygulayan yeni bir işçi sınıfı ortaya çıkmıştı. Artık eğitim hakkı için değil (şimdi büyük ölçüde elde edildi), “burjuva üniversitesinin” ve piyasa toplumunun radikal bir eleştirisi için mücadele eden öğrenciler ortaya çıkmıştı. Yeni bir nesil sokaklara dökülüyor ve değişimin kahramanları ve özneleri olmak istiyordu.

Kendi kontrolü dışında hareket eden her şeye her zaman güvensizlikle bakan PCI, bu isyanı yönlendiremedi. Operaismo, “kitlesel işçi” ve “sınıf bileşimi” teorisiyle, neler olup bittiğini daha iyi anlıyordu ve belki de İtalya’nın “uzun 68″i sırasında radikal solda kültürel olarak hegemonik akım haline gelmesinin nedenlerinden biri de budur.

Elbette, İtalyan Troçkist haftalık Bandiera rossa’nınLotta Continua veya Potere Operaio gibi Yeni Sol gruplara yönelttiği eleştirilerin çoğu yerindeydi. Ancak, konu dönemin temel eğilimlerini teşhis etmeye geldiğinde, işçicilik daha ileri görüşlüydü. Maitan bu akımın “teorik deformasyonlarını”, tarihsel öncüllerini tespit etmeden eleştirmişti.

Bu anlamda, 68’deki siyaset onun yanıldığını kanıtlamıştı. PCI’ın yeni bir öğrenci, feminist ve işçi siyasi radikalleşme dalgasını yönlendireceğini düşünmüştü. Bu radikalleşmenin geleneksel sol partilerin dışında gerçekleştiğini anladığında ise artık çok geçti. 1960’ların başında Komünist Parti’nin gençlik federasyonlarının çoğunun başında Troçkistler vardı. 1968’e gelindiğinde, üyelerinin ve liderlerinin çok büyük bir bölümü partiyi terk etmiş ve yeni oluşmakta olan radikal solun güçlerine katılmıştı.

İtalyan Troçkizmi, İtalya’daki Yeni Sol’un entelektüel omurgasını oluşturan işçicilik ile hiçbir zaman etkili bir diyalog kuramadı. 1964 yılında Bandiera rossa ve Quaderni rossi arasında Vittorio Rieser, Raniero Panzieri ve Renzo Gambino gibi düşünürlerin katıldığı bir yuvarlak masa tartışması yapıldı, ancak devamı gelmedi. Bu kaçırılmış bir fırsattı çünkü bu yüzleşme her iki akım için de verimli olabilirdi ve hatta belki de Yeni Sol’un sonraki on yıldaki çabaları için farklı bir sonuç doğurabilirdi.

Livio Maitan, 1970’lerde antrizm döneminin sona erdiğini belirterek, Troçkistlerin rolünün aşırı solun birleşmesi için bir program sağlamak olduğunu düşündü. Ancak bunu, pragmatik ve kafa karıştırıcı bir şekilde Yeni Sol’un tam da üstesinden gelmeye çalıştığı Leninist bir parti modeli sunarak yaptılar. Siyaset onun yanıldığını bir kez daha kanıtladı.

Gerilla Günleri

İtalya’da meydana gelen dönüşümleri kavramasını engelleyen “bilinçsizce muhafazakâr refleks” ile aynı dönemde onu Latin Amerika’da gerilla savaşının stratejik seçimini teorileştirmeye iten -başka nasıl tanımlanabilir bilmiyorum- acelecilik arasında çarpıcı bir tezat vardır. Maitan, Dördüncü Enternasyonal’in 1969’daki Dokuzuncu Kongresi’nde alınan ve 1974’teki bir sonraki kongrede büyük ölçüde teyit edilen kararların hazırlanmasından sorumlu olarak bu stratejinin ana ilham kaynaklarından biriydi. [Latin Amerika’da Silahlı Mücadele Şubat 1974. Türkçesi: Sürekli Devrim, dergisi, Eylül 1978]

İtalya’da, kitle hareketlerini felce uğratan ve hükümeti baskıcı bir “istisna hali”ne iten Kızıl Tugaylar terörizmini eleştirdi. Ancak Küba deneyiminin tekrarlanamayacağı bir ülke olan Arjantin’de, Dördüncü Enternasyonal’in Arjantin seksiyonunun askeri kolu olan Halkın Devrimci Ordusu’nun (ERP) gerilla savaşını destekledi. Hatta Arjantin hükümeti Maitan’dan bir ERP komandosu tarafından kaçırılan bir FIAT yöneticisinin serbest bırakılması için arabuluculuk yapmasını istedi.

Gerilla dönüşü felaketle sonuçlandı ve insan hayatı açısından çok yüksek bir maliyete yol açtı. Maitan öldürülenlerin çoğunu tanıyordu ve otobiyografisinde onlara saygılarını sundu, ancak bu stratejinin sonucunu hiçbir zaman ciddi bir şekilde tartışmadı. Dördüncü Enhternasyonal’in Tarihi’ni yazarken, kendisini, bazen özür dileyen bir havanın hakim olduğu, olayların özüne inmeyen ağırbaşlı bir anlatımla sınırlar. Daniel Bensaïd kitaba yazdığı önsözde, kitabı hoşgörüyle “eksik ve kısmi” olarak nitelendiriyor. 

Maitan, gerilla savaşının tüm kıta için devrimin yolu olacağı yanılsamasını Latin Amerikalı devrimciler kuşağıyla paylaştı. Bunu sadece dışarıdan paylaşmakla kalmadı; bir teorisyen ve stratejist olarak bunun sorumlularından biriydi.

Çin’in Kültür Devrimi’ni yorumlama görevi söz konusu olduğunda çok daha berraktı. Bu çalkantılı dönemi özgürlükçü bir patlama olarak değil, Komünist bürokrasinin iki fraksiyonu arasındaki şiddetli çatışmanın damgasını vurduğu bir rejim krizi olarak gördü -Mao’nun parti tabanını harekete geçirerek üstesinden gelmeyi başardığı bir çatışma. Analizleri keskindi ve Kültür Devrimi’ne adadığı kitabı en önemli eserlerinden biri olmaya devam etse de Maoizm’in etkisine karşı yaptığı uyarılar radikal sol üzerinde sınırlı bir etki yarattı.

Direniş Yolu

Hayatının sonunda bile, Rifondazione Comunista (Komünist Yeniden Kuruluş) deneyimine cömertlik ve coşkuyla katıldığında tarih Maitan’ı haklı, siyaseti haksız çıkardı. Berlin Duvarı’nın yıkılmasından ve Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra, kapitalizmin en gösterişli ve müstehcen versiyonu olan neoliberalizmin zaferine boyun eğmemiş, metanetli bir azimle hemen direniş yoluna girmiştir.

Batı’daki anti-kapitalist devrim ile “fiilen var olan sosyalizm” dünyasındaki antibürokratik devrim arasındaki bağlantı olarak Almanya’nın 1980’lerin sonunda bir kez daha dünya devriminin çekirdeği haline geldiği yanılsamasına bir anlığına kapılan Ernest Mandel’in yanılsamasını paylaşmamıştı. Bana neredeyse iki yüzyıl geriye gittiğimizi ve işçi hareketinin kökenlerinde olduğu gibi sıfırdan başlamamız gerektiğini söylediği 1991 yılındaki bir konuşmayı hatırlıyorum. Ancak bu olasılık onun cesaretini kırmadı.

Siyaset onu haksız çıkardı; Rifondazione’nin inşasına katılmak yanlış olduğu için değil, bu partinin yeni bir yüzyılın gelişine ve tarihsel bir yenilgiye geçmişin araçları, yapıları ve fikirleriyle yanıt verdiğini anlamadığı için. 2000’lerin başındaki küreselleşme alternatifi hareketler ile yeni parti arasında bir sentez oluşturma çabası vardı ama başarısız oldu.

Livio Maitan, artık aramızda olmayan kahramanca ve trajik bir dönem olan yirminci yüzyılda tasarlandığı ve yaşandığı şekliyle devrimi somutlaştırdı. Onun mirası hatırlanmayı ve üzerinde eleştirel bir şekilde düşünülmeyi hak ediyor, ancak kendi yüzyılımızın radikal solu başka yollar izleyecektir.

Çeviri: İmdat Freni

Kaynak: https://jacobin.com/2023/08/livio-maitan-italy-marxism-trotskyism-professional-revolutionary-history

Eric Toussaint tarafından bize gönderilen Ernest Mandel’in yayınlanmamış bir metnini yayınlıyoruz. Bu metin, Che’nin 1980’lerin sonunda SSCB’de Gorbaçov’un politikalarının propagandası olarak kullanılmasına tepki olarak 1989 yılında yazılmıştır. (Europe Solidaire Sans Frontières – ESSF)

Che’nin mirasını yeniden canlandırmaya yönelik pek çok girişim arasında en sonuncusu en az şaşırtıcı olanı değil. Nikaragua’da siyasi eğitim kursları veren Sovyet Gorbaçov tarihçisi Kiva Maidanicki (1929-2006) 1987 yılında Nikaragua’da yayınlanan Perestroika: la revolución de las esperanzas adlı kitabında Che ve Gorbaçov arasında “sosyalizmin değerleri” açısından “manevi ve psikolojik yakınlık” olduğunun altını çiziyor. Röportaj, Küba’da tanınmış bir gazeteci olan, genellikle Sovyet yanlısı bir duruştan ilham alan ve “ortodoks” Latin Amerika KP’leri ile sadık akım arasında iyi niyet misyonu verilmiş gibi görünen Marta Harnecker (1937-2019) tarafından gerçekleştirilmiştir. Ancak bu toparlanma girişimi – perestroyka etiketi altında yürütülse bile – bir dizi zorluğu da beraberinde getirmektedir.

Piyasa temelli ekonomik reformlar Che’nin özellikle bağlı olduğu “sosyalizm değerleri” arasında yer almıyordu. Liberman ve Trapeznikov tarafından 1960’larda savunulan reformlara karşı düşmanlığı oldukça açıktı; şirketlerin mali özerkliğine dayanan “ekonomik hesaplama”nın getirilmesine ve her şeyden önce maddi teşviklere, parça başı çalışmaya ve ikramiyelere dayanan bir ücret sistemine karşıydı. Che’nin muhalefeti “ekonomik yasaları ve mekanizmaları” küçümsemesinden kaynaklanmıyordu: Che, kapitalist toplumdan kökten farklı bir sistem olarak tasarlanan, kâr ve meta kategorilerine karşıt kategorilere dayanan bir sosyalizm inşa etmek adına, sektörel çıkarlardan ziyade genel çıkarlar temelinde yatırımların ve kredilerin kontrolünü içeren titiz bir planlama ve merkezi bir bütçe sisteminden yanaydı. Aksi mümkün olmadığında, meta kategorilerinin kullanımının en az sosyalleşmiş sektörlerle sınırlandırılması gerektiğini düşünüyordu. “Kapitalizmin miras bıraktığı çürümüş silahlarla – ekonomik bir birim olarak meta, karlılık, bir uyarıcı olarak bireysel maddi çıkar – çıkmaz sokağa girme riskiyle karşı karşıyayız.” Tarihsel deneyim bunu doğrulamaktadır.

Mesajın açıklığı belirsizliğe çok az yer bıraktığından, Sovyet tarihçi “bir yüzyıldan daha eskiye dayanan” bu iddiaları ütopyalar deposuna atar. Dahası, ona göre bu görüşler “Che’nin bir teorisyen olarak anlayışının özünü” oluşturmaz; son olarak, “muzaffer devrimin ilk yıllarında kitlelerin ruh haline” uyarlanabilirler, ancak sonraki on yıllarda kitlelerin psikolojisi ve bilinci artık aynı değildir. Zavallı Sosyalizm! Tarihin ölçeğinde zar zor doğdu ve çoktan mahkum oldu!

Söylemeye gerek yok ki, Che’nin anlayışı – tüm Marksist teorisyenlerinki gibi – kitlelerin devrimci bilincini geçici bir olay haline getiren, kitlelerin kaçınılmaz olarak siyasi ilgisizliğe geri döndüğü ve piyasa yasalarına, havuca ve sopaya başvurmak zorunda kaldığı siyasi kaderciliğin antiteziydi. Che, tam tersine, kitlelerin seferberliğinin ve bilinçlerinin devrimci süreçleri teşvik eden enternasyonalist bir politikayla, bürokrasi ve yolsuzlukla mücadeleyle, liderlerin örnek davranışlarıyla ve sosyalist demokrasinin geliştirilmesiyle canlandırılabileceğine inanıyordu, ancak bu açıdan anlayışı sınırlıydı.

Her şey bir araya geliyor: Che’nin enternasyonalizmi, ABD ile diplomatik “diyaloğa” verilen önceliğin, Üçüncü Dünya’daki devrimci süreçlerin aleyhine olmasını ve bunların sadece “bölgesel çatışmalar” düzeyine indirgenmesini kabul etmekte zorlanırdı. Nikaragua’nın petrol sıkıntısı çektiği bir dönemde Sovyet hükümeti tarafından az miktarda ve şartlı olarak verilen askeri yardımı Gorbaçov “polisin kullandığı türden hafif silahlar seviyesine” indirmeyi düşünüyordu …. Vietnam’daki “sosyalist kamptan” gelen yardımın eksikliklerini şiddetle kınayan Che, proleter enternasyonalizminin bu “anlayışını” şiddetle kınardı.

Che’nin tüm bunlarla ne ilgisi var? Bu, Orta Amerikalı devrimcilerin sırtından Başkan Ronald Reagan’la yapılan uzlaşmaların acı faturasını ödetmek için tasarlanmış kaba bir propaganda operasyonu muydu? Ya da Latin Amerika Komünist Partisi’nin (ki buna çok ihtiyacı var) itibarını iade etmek için mi? Sovyet bürokrasisinin Che’nin Bolivya KP’si tarafından açıkça ihanete uğramasının ve uluslararası komünist hareket tarafından kınanmasının izlerini silmek istemesi muhtemeldir. Stalin’in torunlarında herhangi bir uluslararası kahraman bulamayanlar, 20 yıl sonra lekesiz bir bayrağın muazzam prestijini geri kazanmaya çalışıyorlar.

Çeviri: İmdat Freni

Kaynak: http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article67378

Çin ekonomisinin yükselmesine ve uluslararası alanda genişlemesine izin veren dünya artık yok. Çin-Amerikan gerilimleri, ticari küreselleşmeden çıkış krizinin arka planında keskinleşiyor. Ulusal Halk Kongresi toplantısında Xi Jinping, Çin Komünist Partisi’nin merkezi organları üzerindeki hâkimiyetini teyit etti, ancak kötüye giden bir ekonomiyle mücadele etmek zorunda. Moskova’da “en iyi dostu” Vladimir Putin ile bir araya geldi ve Avrupa’daki hisselerinin bir kısmını kaybetme riskini göze alarak Avrasya krizine daha fazla dahil oldu. Bu diplomatik gösterinin ve birlik görüntüsünün ardında, rejim hem ülke içinde hem de uluslararası alanda sorunlu bir durumla karşı karşıya.

Çin’deki “şimdiki anı” nasıl görüyorsunuz?
Hem ülke içinde hem de uluslararası alanda yaşanmakta olan değişimlerde istikrarı bozucu bir hızlanma. Ulusal Halk Kongresi (UHK) dokuz gün boyunca toplandı ve 13 Mart Pazartesi günü sona erdi. Kongrede dikkat çeken iki nokta vardı: Xi Jinping üçüncü bir dönem için yeniden Halk Cumhuriyeti Başkanı seçildi ki bu elbette sürpriz değil, ancak oybirliğiyle seçildi ki bu da alışılmadık bir durum. Xi böylece partiyi, orduyu ve devleti bölünmeden yönetme arzusunu ortaya koyuyor. Ardından, UHK önümüzdeki yıl için %5’lik bir büyüme hedefini onayladı. Bu çok düşük bir orandır (ve bu orana ulaşılacağına dair hiçbir kesinlik yoktur) ve işsizliğin ve sosyal eşitsizliğin artması anlamına gelecektir. İçeride ise rejimin, köklü nedenleri olan bir krizden geçmekte olan ülkenin kontrolünü yeniden ele geçirmesi gerekiyor.
Uluslararası alanda ise sinyaller çelişkili. Washington ve Pekin arasındaki jeostratejik çatışma sertleşiyor, ancak Apple’in başkanı Tim Cook’un Pekin’e yaptığı ve onurlandırmalarla karşılandığı ziyaretin de tanıklık ettiği gibi, ulusötesi sermaye için işler engellenmeden devam etmeli. Şirketin geçen yıl Xi Jinping’in Covid politikasının ölümcül “başarısızlıklarının” bedelini ağır bir şekilde ödediği ve üretiminin bir kısmını başka bir yere taşıyarak bağımlılığını azaltmaya çalıştığı düşünüldüğünde bu ziyaret daha da önem kazanıyor. Ancak Çin pazarının önemi ve Çin’in yatırımcılara sunduğu ekonomik ekosistemin avantajları göz ardı edilemez.
Putin’in Ukrayna’daki savaşı ve ABD’nin Asya’ya yeniden odaklanması Çin rejimini bazı zor seçimlerle karşı karşıya bıraktı. Xi Jinping’in Moskova’ya yaptığı son ziyaret, Çin’in küresel askeri çatışmalar ve gerilimler jeopolitiğindeki konumunda önemli bir değişime işaret ediyor. Bu da bize Rusya-Çin ilişkilerini ve bu ilişkilerin özellikle Avrasya üzerindeki etkilerini değerlendirme (girişiminde bulunma) fırsatı veriyor. Yükselen bir güç olan Çin ile yerleşik bir güç olan ABD arasındaki jeostratejik çatışma yeni ve kritik bir aşamaya girmiştir. Çin’in ekonomik kalkınması ve uluslararası yükselişi, uluslararası işbölümü ve neo-liberal küreselleşmedeki yeri ile özünde bağlantılıdır. O günler geride kaldı. Meta küreselleşmesinin krizinden kapitalist küreselleşmenin çözülemez krizine geçtik. Diyelim ki Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) “şu anki durumu”, her şeye karar veren Siyasi Büro Daimi Komitesi (Xi’nin sıkı kontrolü altında) olduğu için… kararsız. Bu durumun, iklim krizinin aniden kötüleşmesi ve dünyanın giderek askerileşmesi gibi küresel sonuçları ne yazık ki açıktır.

Xi Jinping’in Moskova ziyareti bize ne anlatıyor?
Geçen yıl Ukrayna’nın işgalinin Tayvan’a yönelik bir Çin saldırısının başlangıcı olup olmadığı sorusu gündeme gelmişti –Avrasya’nın batısında ve doğusunda iki cephe açarak, o dönemde siyasi olarak bölünmüş ve askeri olarak hazırlıksız olan NATO ülkelerini karşısına alan gerçek bir Çin-Rus ittifakı. Durum böyle değildi ve geriye dönüp baktığımızda Pekin’in bir dizi nedenden ötürü Tayvan macerasına kalkışacak konumda olmadığını söyleyebiliriz. Xi de bunu yapamazdı ama muhtemelen ABD’yi doğrudan karşısına alabilecek bir savaş da istemiyordu.
Ukrayna’daki çatışmanın uzun vadeli niteliği, Çin’in Avrupa’daki ve daha genel olarak Batı’daki siyasi ve ekonomik çıkarlarını tehlikeye atmıştır. Bu azımsanacak bir mesele değil. Ancak Xi Jinping, büyük ağabey olmasına rağmen, Putin savaşının gidişatını etkileyemedi. Bir yıl sonra, aralarındaki pek çok çekişme ve rekabete rağmen sarsılmaz dostluklarını sergilemek üzere Moskova’ya gitti. Bu “şimdiki an”da, Uluslararası Adalet Divanı’nın Ukraynalı çocukların “yasadışı sınır dışı edilmesi” nedeniyle savaş suçu işlemekle itham ederek hakkında tutuklama emri çıkarmasından kısa bir süre sonra Putin’e destek vermek her şeyden önce oldukça gösterişli bir jesttir. Birlikte “biz en iyi dostlarız” diye ilan ettiler.
Şubat 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgali Çin’i zor durumda bıraktı. Pekin, Ukrayna’nın işgali nedeniyle Moskova’yı hiçbir zaman kınamadı, ancak tüm başkentler gibi ÇKP liderliği de gelişmeleri gözlemlemek için zaman ayırdı ve endişelendi. Değerlendirme sertti: Ukrayna ulusal direnişi karşısında “özel operasyonun” başarısızlığı, işgalci güçlerin aşırı gaddarlığı (Rusça konuşan halklar da dahil), Afganistan fiyaskosundan bu yana felç olan NATO’nun yeniden canlandırılması, ABD’nin Avrupa sahnesine dönüşü…
Putin’in kendi itirafına göre, işgalin tek gerekçesi NATO’nun baskısı (acil değil, potansiyel) değildi: ülkenin var olma hakkını reddediyor ve Çarlık İmparatorluğu’nun ya da Stalinist SSCB’nin sınırlarını geri getirmek istiyordu (diğer Doğu Avrupa ülkelerini endişelendiren bir hedef). Bunu yaparken Pekin’in uluslararası sınırlara saygı konusundaki resmi inancını çiğnedi ve nükleer tehdidi tekrar tekrar kullanarak Çin diplomasisinin en önemli tabularından birini ihlal etti…
Pekin, Ukrayna, Doğu ve Batı Avrupa’ya ekonomik ve diplomatik olarak büyük yatırımlar yaparak geniş bir nüfuz ağı ördü. “Yeni İpek Yolları”nın önemli bir bileşeni. Dolayısıyla çok fazla risk alıyordu. Xi Rusya’dan kopmak ya da elindeki hisseleri kaybetmek istemiyordu. Bu nedenle Ukrayna krizi konusunda BM de dahil olmak üzere temkinli bir duruş sergiledi.
Xi’nin gezisi daha önceki temkinli yaklaşımından ayrılıyor. Çin Komünist Partisi (ÇKP), Rusya’ya verdiği desteğin Avrupa’daki maliyetini (Alman ve Fransız devlet başkanlarının yardımıyla) sınırlamaya çalışsa da, önceliklerinde önemli bir ayarlamayı yansıtıyor. Washington ile çatışmanın sertleşmesinin ardından, jeostratejik öncelikleri artık Asya’da yer almaktadır: Güney Çin Denizi ve Tayvan, Pasifik… Bu açıdan bakıldığında, Ukrayna’daki savaşın devam etmesi Çin rejimi için iyi bir şey haline geldi: bir durdurucu görevi görüyor– Washington Avrupa cephesine ne kadar çok silah, finansman ve asker ayırırsa, Hint-Pasifik bölgesindeki yeniden konumlanmasının kapsamını o kadar sınırlamak zorunda kalacaktır.

Çin-Rusya ilişkilerini nasıl tanımlarsınız?
Xi Jinping ve Vladimir Putin “yeni dönemin kapsamlı stratejik koordinasyon ortaklığının derinleştirilmesine ilişkin ortak bir bildiri” imzaladı. Buradaki önemli kelimeler bana “kapsamlı” ve “çağ” (yeni) olarak görünüyor ki bu da sözde “sınırsız” bir ittifakı onaylıyor. Bu formül (“sınırsız”) Ukrayna’nın işgalinden kısa bir süre önce zaten kullanılmış ve daha sonra az çok kullanılmaz hale gelmişti. Şimdi bir intikam duygusuyla geri döndü. Bana öyle geliyor ki bu, şimdiye kadar olduğundan daha tutarlı, ancak her zamanki kadar eşitsiz bir stratejik yönelime sahip bir Çin-Rus bloğunun resmileşmesinin bir işaretidir.
Çin-Rusya ilişkileri son derece asimetriktir ve iki ülke eşit düzeyde değildir. Bu çok açık. Moskova’da kaldığı süre boyunca Xi yardımsever bir imparator, Putin ise itaatkâr bir vasal gibi davrandı. Bu kanıtı ÇKP’nin bu ortaklığa ihtiyacı olduğunu belirterek nitelendirmek istiyorum. ÇKP’nin kabusu kendisini ABD’ye karşı askeri olarak yalnız bulmaktır. Bu zeminde güvenebileceği bir müttefike ihtiyacı var ve Rusya’dan başka bir seçenek de yok.
Sınırlarında yeni düşman hükümetlerle karşı karşıya kalmak da istemiyor. Putin (ya da Kuzey Kore’deki Kim Jun-un) hakkında ne düşünürse düşünsün, Xi rejiminin çöktüğünü görme riskini göze alamaz. Bu yüzden Putin’e 2024 başkanlık seçimlerinde yeniden seçilmesi için tam destek verdi! Kremlin’in çok ihtiyaç duyduğu ev sahibinin diplomatik güvenilirliğine hoş bir destek. Xi, Putin’i Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından taciz edilme riski olmadan bir dizi devlet başkanıyla (Çin himayesi altında) konuşabileceği Çin’deki uluslararası toplantılara davet ediyor.
Xi Jinping’in titiz olduğu bir konu varsa o da nükleer silahlardır. Vladimir Putin, Belarus’a “taktik” nükleer silahlar yerleştireceğini ve orada bir nükleer silah deposu inşa edeceğini açıkladı… Batı için olduğu kadar dostu Xi için de yeni bir provokasyon.

Peki ya ekonomik durum?
Çin ve Rusya ekonomileri pek çok açıdan birbirlerini tamamlayıcı niteliktedir; Çin mal ve sermaye ihraç ederken Sibirya’nın yeraltı kaynaklarından, elbette Batı’dan yapılan ithalatın azalmasının “serbest bıraktığı” ucuz petrol ve gaz da dâhil olmak üzere, ürünler ithal etmektedir. Çin şu anda Rusya’nın önde gelen ticaret ortağı, Rusya ise Pekin’in yalnızca on birinci ticaret ortağı (ihracatı 2022’den bu yana önemli ölçüde artmış olsa da). Ticaretin eşitsiz olduğu örnek bir vaka. Bununla birlikte, Pekin’in özellikle enerji ve madenler alanında Rusya’ya ihtiyacı olduğu bir kez daha ortaya çıktı. Xi Jinping tüm kartlarını Rusya’nın eline vermek istemiyor gibi görünüyor. Rus kudret helvasına fazla bağımlı olmamak için Suudi Arabistan ve İran’a ve Orta Doğu petrolüne yöneliyor.
Pekin’in bakış açısından Rusya ile “ortaklığın” önemini anlamak için yakınlıklarını ve coğrafi tamamlayıcılıklarını göz önünde bulundurmamız gerekiyor. Yakınlık: iki ülke ortak bir sınırı paylaşıyor, bu da güvenli ticareti mümkün kılıyor ve uluslararası ticaretin jeopolitik (veya sağlık) bir kriz nedeniyle sekteye uğraması durumunda sigorta sağlıyor. Tamamlayıcılık: Çin Avrasya’da merkezin dışında yer alıyor. Rusya ile birlikte kıta genelinde ağırlık taşıyor. Hem batıda hem de kuzeyde. Arktik denizlerine sınırı yok. Sibiryalı bir güç olarak Rusya, iklim değişikliğinin, kutup bölgelerinin ve deniz yollarının çözülmesinin müjdelediği Uzak Kuzey için (şiddetli) rekabete katılmasını sağlamalıdır.
Bununla birlikte, Çin-Rusya bloğu çatışma içinde kalmaya devam ediyor. Putin, Çarlık İmparatorluğu’nun ya da Stalinist SSCB’nin sınırlarını geri getirmeyi hayal ediyor mu? Ancak Orta Asya’da, tam da bu tarihi çemberin bir parçası olan ülkelerde kendini gösteren Çin’in etkisidir. Burası hem kaynakları hem de coğrafi konumu itibariyle büyük önem taşıyan bir bölge: Sibirya, Orta Doğu, Güney Asya ve Çin arasında, ekonomik ve askeri iletişim için kaçınılmaz bir geçit olan çok önemli bir konuma sahip. Xi Jinping Moskova’da bulunduğu sırada Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’ın davet edildiği bir Çin-Orta Asya zirvesinin düzenleneceğini duyurdu. Rusya marjinalleştirildi ve Moskova’nın Çin desteği için ödemesi gereken bedel bu. Bahse girerim bu tek bedel olmayacaktır. Rus ordusunun büyük kısmı batıda yoğunlaşmış durumda ve bu da kuzeydoğu Asya’daki “en iyi dostu” ile görülecek birkaç toprak hesabı olan Pekin’in işine geliyor.

Çin, Ukrayna ihtilafında arabulucu mu?
Çin, Ukrayna krizine siyasi bir çözüm bulunması için iyi niyet misyonunu sunan tarafsız bir üçüncü güç değildir. Sadece Moskova’ya kararlı bir destek sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda Avrasya’da bu savaş etrafında yaşanan jeostratejik çatışmanın da bir paydaşı ve bunu gizlemiyor. Xi Jinping tarafından sunulan 12 maddelik plan bu durumla tutarlıdır. Uluslararası sınırlara ve BM düzenine saygı ilkesini savunuyor ama Moskova’nın bunu ihlal ettiğini söylemiyor. Aslında, Rusya’ya yönelik hiçbir özel talep içermiyor –bu nedenle Putin bu planla mutabık olduğunu ilan edebildi. Resmi Çin medyası, savaşın nedenlerine ilişkin Rus anlatısını sadakatle yeniden üretti: NATO’ya karşı bir meşru müdafaa eylemi. Ayrıca Dışişleri Bakanlığı’nın şu uzun notunu yayınladılar: “Ukrayna’da bir kriz olsun ya da olmasın, Çinli ve Rus liderler karşılıklı ziyaretlerini sürdürecekler (…) ABD Tayvan Boğazı’nda gerilimi arttırmak istiyor…”. “[Ukrayna] sorununu çözebilecek tek kişi onu yaratan kişidir. Ukrayna krizini çözmenin anahtarı Çin’in elinde değil, ABD ve Batı’nın elindedir”. (Frédéric Lemaire ve Nicolas Ruisseau tarafından 22 Mart 2023 tarihli Le Monde’da alıntılanmıştır). Kendinizi bir arabulucu olarak sunmanın daha ikna edici yolları var…
12 maddelik planın her şeyden önce siyasi ve diplomatik bir işlevi vardır. Bu açıdan muhtemelen etkilidir. Yirmi yıl önce, 2003 yılında, ABD (ve müttefikleri) Saddam Hüseyin rejimini devirmek için Irak’ı işgal etti; yalan suçlamalar ve dünya kamuoyunun büyük ölçüde manipüle edilmesi temelinde uluslararası hukuku pervasızca ihlal etti. Irak hâlâ bu kirli savaşın bedelini ödemektedir. George W. Bush bunu yaparak ABD hükümetinin “hukuki” ve “demokratik” kimliğini yerle bir etti. Moskova ve Pekin şimdi bu itibar kaybından faydalanıyor.

Bununla birlikte, ateşkes sorunu hâlâ devam etmektedir…
Ukrayna halkının bu savaşta ödediği bedel gerçekten üzücü ve ben de üzgünüm ancak ateşkes dışarıdan kararlaştırılmaz. Savaşan taraflar buna ihtiyaç duyduklarını hissettiklerinde ortaya çıkar. Ateşkes değil bahar taarruzuna hazırlanan Putin için durum böyle değil, tabii ki bunu yapmak için yeterli silaha sahip olması şartıyla (devam edecek). Zelenskiy için de durum böyle görünmüyor. Rusya’nın korkunç bombardımanına rağmen kış soğuğu Ukrayna halkı üzerinde herhangi bir etki yaratmadı. Kiev, daha fazla ve daha iyi Batı askeri yardımının önümüzdeki aylarda birkaç kilit cephede inisiyatifi ele almasını sağlayacağını umuyor.
Büyük güçlere ateşkes şartlarını belirleme yetkisi vermek genellikle yanlış sonuçlanır. Vietnam’da 1954 yılında olan da buydu. Vietminh’in kazanacağı vaat edilen seçimler gerçekleşmedi ve ABD, yönetimi Fransızlardan devraldı ve ABD ordusu, yıkıcı niteliği bakımından bence eşi benzeri olmayan topyekün bir savaşa girdi. Kuzeydoğu Asya’daki durum da kalıcı bir barış olmadan ateşkesin nelere yol açabileceğini gösteriyor: dünyadaki en ciddi nükleer kriz.
Bize gelince, bence esas olan Ukrayna solunun bileşenlerinin bizden ne istediğine kulak vermek ve uluslararası dayanışma içinde bu doğrultuda hareket etmek için elimizden gelen her şeyi yapmaktır. Şu an için mesaj, kalıcı barış ihtimalinin önünü açmak için Rus ordusunu büyük bir yenilgiye uğratmamız gerektiğidir. Barış planları hazırlamak bize düşmez.

Amerika Birleşik Devletleri ve Çin arasındaki çatışmayı nasıl tanımlarsınız?
Yerleşik bir güç olan ABD, yükselen yeni bir güç olan Çin ile karşı karşıyadır; öyle ki bu emperyalistler arası karşılaşma artık küresel jeostratejik durumun yapılandırıcı bir unsuru haline gelmiştir. Klasik bir senaryo, ancak hiç de klasik olmayan bir arka plana karşı…

Yeni bir “Soğuk Savaş” mı?
… Pekin-Washington çatışmasının arka planının neden “klasik” olmadığını ve “yeni Soğuk Savaş” ifadesinin neden yanıltıcı olduğunu düşündüğümü açıklayacaktım. Soğuk Savaş döneminde Doğu-Batı blokları arasındaki ekonomik karşılıklı bağımlılığın derecesi asgari düzeydeydi. Bugün ise çok yakın. Küresel bağlam yarım yüzyıl öncesine kıyasla radikal bir şekilde farklıdır ve bunu dikkate almadan mevcut durumu anlayamayız. Bunu yapmak için aynı terimleri kullanmaktan kaçınmak en iyisidir.
Bu konuya geri dönmeden önce, Doğu-Batı “blokları” arasındaki çatışma sırasında “Soğuk Savaş” teriminin dar bir Avrupa-merkezci bakış açısını yansıttığını belirtmek isterim. ABD’nin Çinhindi’nde gerilimi tırmandırmasına yol açan Asya’daki savaşın “soğuk” hiçbir yanı yoktu. İronik bir şekilde, “yeni Soğuk Savaş” şimdi ortaya atılıyor… Avrupa 1945’ten bu yana en şiddetli askeri çatışmanın merkezinde olmasına rağmen. Balkanları parçalayan çatışmalardan farklı olarak, büyük bir gücün (Rusya) kaynaklarıyla yürütülen bir savaş.
Ana akım medyanın, uzmanların ve siyaset bilimcilerin şu anda yeni bir Soğuk Savaş’tan bahsetmesi kaçınılmazdır, ancak bu aynı şeyi yapmak için bir neden değildir. Kelimeler önemlidir ve gerçekliğin yok edilmesine katkıda bulunabilecek varsayımlar taşırlar. “Soğuk Savaş” ifadesi, çok eski bir jeopolitik yorumu davet eden güçlü bir zihinsel yüke sahiptir. Birçok sol akımın ABD’ye karşı mücadele adına az ya da çok açık bir şekilde Rusya ve Çin’in yanında, hatta arkasında yer almaya devam ettiği düşünüldüğünde bu durum daha da sorunlu bir hal almaktadır. Dolayısıyla Soğuk Savaş hayali onlara mükemmel bir şekilde uymaktadır. Tıpkı simetrik olarak Joe Biden ve “Batılı demokratik değerler” adına Washington’la ittifakı savunan diğerlerinin işine geldiği gibi. Metinler de dönemler arasındaki farkı ya da çağdaş jeostratejik durumların karmaşıklığını açıklamak yeterli değildir. Daha uygun bir kelime dağarcığı da seçmemiz gerekiyor.

Hangisi?
Emperyalistler arası çatışma: her şey bununla ilgili ve bunu söylemek geçmiş jeopolitik ‘model’ ile olan farkı hemen algılanabilir hale getiriyor. Arka planda neo-liberal küreselleşmenin mirası, yani Çin’in kilit bir rol oynadığı dünya pazarının eşi benzeri görülmemiş derecede bütünleşmesi var. Pekin ve Washington şu anda tüm alanlara yayılan jeostratejik bir çatışmaya girmiş durumdalar: askeri, ittifak sistemleri, ekonomik yaptırımlar, alternatif teknolojilerin geliştirilmesi, kıt kaynakların tedarikinin kontrolü vb. Bu iki ülke birçok yönden birbirine bağlıdır ve belki daha da önemlisi, her ikisi de küresel bir savaş ekonomisi bağlamında (az ya da çok soğuk, az ya da çok sıcak) kilit şirketlerin toplu ve hızlı bir şekilde, özellikle de menşe ülkelerine taşınmasını çok zorlaştıran küresel bir üretim organizasyonuna bağımlıdır.
Batı’nın sanayisizleşmesinin üstesinden gelmenin çok zor olduğu kanıtlanmıştır. Bu sanayisizleşme öncelikle Çin’e yaramış olsa da, Çin o kadar da kendine yeterli değil. Yarı iletken sektörü örneği bunun bir göstergesidir. Yarı iletkenler neredeyse her yerde bulunmaktadır. En yüksek kalitede entegre devreleri kim üretirse, özellikle askeri sektörde belirleyici bir avantaja sahiptir. Yarı iletken lisansları genellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunuyor ancak üretim Asya’da yapılıyor: Tayvan, Güney Kore… (ve daha az ölçüde Hollanda)… coğrafi olarak Çinli komşularına karşı savunmasız olan ülkeler. Pekin bu alandaki araştırmalara önemli miktarda fon ayırıyor, ancak arayı kapatmak kaçınılmaz bir sonuç değil. Joe Biden, Tayvanlı bir firma olan TSMC’nin yardımıyla Amerika Birleşik Devletleri’nde bir üretim merkezi kurmak için devasa bir bütçe ayırdı. Çok az sayıda firma ultra minyatür mikroçipleri oyabilecek teknoloji ve bilgi birikimine sahiptir.
Taşınmanın önünde pek çok engel var. Apple örneğinde gördüğümüz gibi –Hindistan, Çin’in yerini tutmuyor– iş ABD’de üretim yapmaya gelince… Biden yönetimi şimdi sayılan şirketlere ikili bir seçenek sunuyor: Çin pazarını terk etmeniz koşuluyla ABD’ye taşınmak için büyük yardım alacaksınız. Hem pastanızı alıp hem de yiyemezsiniz… Bu rastgele çekişme, artık ne ölçüde Soğuk Savaş günlerinde yaşamadığımızı gösteriyor!
Değer zincirleri olarak adlandırılan üretim zincirleri şu anda olduğu gibi küreselleşmeye devam ederse yer değiştirmelerin ne değeri kalır? İster sağlık ister jeopolitik bir kriz nedeniyle olsun, bu zincirler bozulduğunda etkileri hemen ortaya çıkar. Araba gibi bitmiş bir ürün, çok sayıda ülkeden gelen çok sayıda bileşen içerir. Eğer bir tanesi eksikse ve yerine yenisi konulamıyorsa, üretim durma noktasına gelir. Covid-19 krizi bunu gösterdi. Aynı durum askeri endüstri için de geçerlidir. Sermaye, küreselleşmeyi tercih ederek, kârlarını optimize etmek, egemenliğini sağlamak ve üretim zincirlerini buna göre düzenlemek suretiyle uluslararası düzeyde neredeyse engelsiz bir şekilde faaliyet gösterebilmiştir. Ve şimdi başlıca emperyalist devletler sınırları yeniden etkinleştirmek, hatta onlara yenilerini eklemek istiyor. Bu eşi benzeri görülmemiş ve son derece çelişkili bir durumdur.
Kapitalist küreselleşme krizine bir alternatif olabilir: insanların yararına olacak ve iklim kriziyle mücadele edecek bir bölgeselleşme politikası (özellikle de ulaşımın azaltılmasıyla birlikte). Bu alternatifi yaygınlaştırmamız gerekiyor, ancak bunu uygulayabilecek toplumsal güçler henüz inşa edilmedi…
Kapitalist küreselleşme krizi burada kalıcıdır. Çin için sonuçları büyüktür. Bu, Çin rejiminin daha önce dünya pazarındaki merkeziliğini ve jeopolitik yükselişini sağlayan koşulları yeniden kazanmayı umut edememesinin ana nedenlerinden biridir.

Diğer koşullar nelerdir?
Burada diğer koşulların ikisinden bahsetmek istiyorum.
Çin’in yükselişi için gerekli iç koşulları yaratan Xi Jinping değildi. Her şeyden önce ülkenin bağımsız olması, eğitimli bir nüfusa ve işgücüne ve kendi başlangıç sanayi temeline sahip olması gerekiyordu. Bu 1949 devriminin mirasıydı (Maoist rejimin içine düştüğü sarsıntılar göz önüne alındığında bunu unutmaya meyilliyiz). Daha sonra Deng Xiaoping döneminde Çin bürokrasisinin yürüyen kanadı bir burjuva (karşı) devrimini, bürokratik sermaye ile özel sermayeyi birleştiren (özellikle aile ağları yoluyla) yeni bir bileşik burjuvazinin oluşumunu yönetmeyi başardı. Son olarak, Jiang Zemin ve Hu Jintao döneminde Çin’in dünya pazarına entegrasyonu pekiştirildi. Xi Jinping son ÇKP kongresinde Hu Jintao’yu alenen aşağılayarak büyük bir nankörlük gösterdi.
Xi Jinping uluslararası sahnede ummadığı bir fırsat penceresinden yararlandı: ABD’nin Asya-Pasifik’teki uzun süreli iktidarsızlığı. Orta Doğu’da batağa saplanan Obama, ABD’nin Asya-Pasifik eksenini tersine çeviremedi. Trump, istikrarsız bir şekilde ABD’nin geleneksel müttefiklerini endişelendirdi ve ekonomik cephe de dahil olmak üzere Pekin’e açık bir alan bırakırken aynı zamanda bir yaptırım politikası başlattı. Afganistan fiyaskosunun ardından Joe Biden’a kadar dünyanın bu bölgesinde inisiyatifi yeniden ele geçirmeyi başaramadı. Bu arada Pekin, Güney Çin Denizi’ni kendi yararına ve diğer kıyıdaş ülkelerin zararına olacak şekilde askerileştirdi.

Bununla birlikte, Çin’in uluslararası genişlemesi devam ediyor…
Evet, özellikle Latin Amerika, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Sahra altı Afrika’da. Suudi Arabistan ve İran arasındaki yakınlaşmayı desteklemek yadsınamaz bir başarıdır ve bu Washington’u memnun etmemiş olmalıdır! Öte yandan Pekin, Güney Pasifik ve Doğu Asya’da, yani yakın etki alanı ve yakın güvenlik bölgesinde gerilemeler yaşadı. Bu oldukça paradoksal bir durum. Bu gerilemeler ABD’nin bölgeye dönüşüne işaret ediyor ama aynı zamanda Xi Jinping’in kendi politikalarından da kaynaklanıyor. Güney Çin Denizi’ne kıyısı olan ülkelerin ekonomik olarak Çin yatırımlarına, finansmanına ve Çin pazarına isyan edemeyecek kadar bağımlı olacaklarını düşünerek bu ülkelerin haklarını ayaklar altına aldı. Halatı çok sert çekti.
Daha genel anlamda, yeni çatışma jeopolitiği damgasını vuruyor. Japonya Başbakanı Fumio Kişida, Xi Jinping Moskova’dayken aynı anda Kiev’e gitti. Bu sadece Washington’a bir itaat eylemi değildi; kendi gündemi vardı: Japonya’nın büyük güçler konserindeki ağırlığını ortaya koymak, bir müdahale ordusunun yeniden oluşturulmasını tamamlamak, Japon halkı arasında hâlâ yaygın olan pasifist kültüre son vermek ve rejimi askerileştirmek, Kuzeydoğu Asya’da kendi emperyalizminin çıkarlarını savunmak (Kore yarımadası, toprak talepleri…). Başta Okinawa olmak üzere yurtdışındaki başlıca Amerikan üslerine ev sahipliği yaparak ve Ukrayna’ya seyahat ederek Çin’e Tayvan’la ilgili bir mesaj da gönderiyor.
Burada da jeostratejik dinamikler ile ekonomik karşılıklı bağımlılıklar arasında aynı gerilimi görüyoruz ki bu durumda söz konusu gerilimler çok güçlüdür: Çin (2019’da) ABD ile neredeyse eşit düzeyde Japonya’nın ikinci en büyük ticaret ortağıydı. Çin için Japonya, Çin dünyası dışında önde gelen yabancı yatırımcı ve ABD ve Avrupa Birliği’nin ardından Çin ihracatının üçüncü en büyük alıcısı olmaya devam etti.
Marcos klanı iktidara döndükten sonra Manila, ABD Donanmasının kullanmasına izin verilen liman sayısını iki katına çıkardı. Filipinler muhtemelen çağdaş çatışmalarda çok yaygın olarak kullanılan mühimmatları stoklayabilecektir.
Çin, Tayvan’ın fethi dışında, yakın çevresindeki askeri oyunu kontrol ediyor gibi görünüyordu, ancak güç dengesi en azından kısmen yavaş yavaş değişiyor.
Güney Çin Denizi’nde askeri, ekonomik (abluka) ve diplomatik gerilimlerin zirve yaptığı tehlikeli ve uzun süreli bir “ne savaş ne de barış” durumuna düşme riskiyle karşı karşıyayız.
Çin’in askeri teçhizatının bir kısmı hâlâ Rus menşelidir. Pekin, Ukrayna’daki işgalci ordunun performansını ve ABD’nin Ukrayna güçlerine verdiği desteğin etkinliğini yakından takip ediyor. Xi Jinping’in endişelenmesi gereken bir şey var. Rus silahlarının kalitesi itibarının çok altında görünüyor. Öte yandan Pentagon’un Ukrayna genelkurmayına sağladığı bilgilerin kalitesi, operasyonlarını ne kadar isabetli bir şekilde hedefleyebildiğini açıklıyor. Çin askeri-endüstriyel kompleksinin tüm hızıyla çalıştığı, cephaneliğini modernize ettiği ve kendi teknolojilerini geliştirdiği doğrudur, ancak bunları henüz eylem halinde görmedik. Pekin hâlâ belirli alanlarda Rusya’ya bağımlı görünüyor ve Xi Jinping’in ziyareti sırasında bu alanda Moskova ile işbirliği yapmaya karar verdi.

Pekin çok kutuplu bir dünyayı mı savunuyor?
Tek bir sesle böyle söylüyor ama birden fazla sesi var. Xi Jinping hegemonik hırslarını gizlemedi, gezegen ölçeğinde iki medeniyet modelini karşılaştırdı; Çin’in merkeziliğini yeniden kazanması ve tarihin Batılı bir aradan sonra doğal seyrine dönmesi gerekiyordu. “21. yüzyıl Çin yüzyılı olacak” diye ilan etti.
Dünya artık belli bir ölçüde çok kutupludur. İkinci Dünya Savaşı sonrasının ABD hegemonyası artık yok. Hindistan’dan Katar’a, Türkiye’den Brezilya’ya kadar her devlet (kendisini felce uğratacak bir rejim krizine sürüklenmediği sürece) kendi egemen sınıflarının (bir kısmının) çıkarlarını savunma serbestisine sahiptir. Sonuç olarak ABD ve Çin, müttefiklerini bir araya getiren tek bir ittifak bloğu oluşturmakta zorlanıyor.
NATO’nun doğuya doğru yürüyüşü Afganistan fiyaskosuyla kesintiye uğradı. Haziran 2022’de ilk kez Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Kore ve Japonya’nın NATO zirvesine davet edildiği ve burada Çin’in açıkça ortak kolektif güvenliğe tehdit olarak tanımlandığı doğrudur. Aslında NATO’nun yetkileri, üyelerinin “güvenliğinin” tehlikede olduğunu düşündüğü her yere müdahale etmesine izin vermektedir.
Ancak şimdilik Joe Biden, Asya-Pasifik bölgesinde herkesin gereksinimlerini karşılaması muhtemel çeşitli geçici siyasi-askeri anlaşmaları harekete geçirmek zorunda: Avustralya, Hindistan ve Japonya ile Dörtlü (Quadrilateral Security Dialogue)… ya da Avustralya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri’nin kısaltması olan Aukus.
Çin, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın kısaltması olan BRICS gibi ağları harekete geçiriyor. Ancak Brezilya şu anda Pekin’e göz kırpıyor olsa da BRICS’in askeri bir ittifaka dönüştüğünü göremiyorum. Aynı durum Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik işbirliği ağları için de geçerli; bu ağlar ABD’ye bağlı devletleri (Avrupa gibi) içeriyor.
Benim buradaki “okumam”, Washington ya da Pekin etrafındaki güçlerin (Devletler ya da büyük ekonomik girişimler) yeniden düzenlenmesinin hızlı bir şekilde gerçekleştiği yargısına varan ilerici analizlerden farklıdır. Bunun yerine, asla sona ermeyebilecek yavaş bir çözülme görüyorum. Bununla birlikte, bize düşünecek ve tartışacak bir şeyler vermek için…
Ancak, Çin-Amerikan gerilimlerinin küresel etkisi konusunda yavaş bir şey yok. Dünyanın askerileşmesi, iklim krizinin hızlanması… Üstesinden gelinmesi gereken bu askerileşme dinamiğidir ve bunu baş aktörlerden birinin ya da diğerinin yanında yer alarak yapmayacağız –Çin gücü otokratik olduğu için ABD’nin yanında ya da NATO ülkeleri tarafından savunulan emperyal düzenin tarihsel sorumluluğunu taşımadığı için Çin’in yanında yer alarak…
Güçlerden birinin yanında yer alarak, kendimizi dünyanın askerileştirilmesi dinamiğine hapsolmuş buluyoruz ve şu ya da bu emperyal düzenin kurbanı olan halkları kaderlerine terk etme riskiyle karşı karşıya kalıyoruz: ABD’nin İsrail’e verdiği desteğin kurbanı olan Filistinliler, Rusya’nın Esad rejimine verdiği desteğin kurbanı olan Suriyeliler, Çin’in askeri cuntaya verdiği desteğin kurbanı olan Burmalılar?
Bizim “bakış açımız” halkların haklarının (kendi kaderini tayin hakkı da dahil olmak üzere) savunulmasının yanı sıra her yerde temel insani ve sosyal hakların savunulmasıdır. Hakları savunmak “Batılı bir değer” değildir. Batı’da Nazizm gibi en kötü rejimleri gördük ve bu zor kazanılmış haklar şimdi Fransa’dan İtalya’ya ve Amerika Birleşik Devletleri’ne kadar saldırı altında.
Tüm dünyada işçi hakları, örgütlenme özgürlüğü ve sendikal haklar ve kadın hakları için mücadele etmemiz gerekmiyor mu? Göçmenlerin hakları, hareket ve ifade özgürlüğü, anlamlı seçimlerde oy kullanma hakkı için? Kişinin cinselliğini, kimliğini seçme hakkı, bedenini kontrol etme hakkı, kürtaj hakkı?
Günümüzün jeopolitik analizi, hak mücadelesini göreceleştirmek ya da Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, Burma’da geniş bir sivil itaatsizlik hareketinin askeri olarak ezilmesi, Irak’ın ABD hegemonyası altındaki bir koalisyon tarafından işgali gibi çatışmaların kökenlerini gizlemek için kullanılmamalıdır… Tayvanlıların Tayvan’da yaşadığını ve tekrarlayan askeri tehditlere, ekonomik misillemelere ya da kamuoyunu manipüle etme operasyonlarına maruz kalmadan gelecekleri hakkında özgürce karar verme hakkına sahip olduklarını da unutmamalıyız. Tekrarlayan askeri tehditlere, ekonomik misillemelere ya da kamuoyunun manipüle edilmesine maruz kalmadan kendi geleceklerine özgürce karar verme hakkına sahiptirler.
Enternasyonalizm de zaten bununla ilgili değil mi?

Emperyalistler arası savaş kaçınılmaz mı?
Ben kimim ki böyle bir soruya cevap vereyim! Ben yine de hislerimi söyleyeceğim.
Öyle görünüyor ki birçok analist için tek soru ne zaman olacağı: çok yakında mı, daha sonra mı? Umarım benden daha çok şey bilen bu siyaset bilimciler yanılıyordur. Ukrayna’daki savaşın küresel yansımaları var, ancak bir dünya savaşına dönüşmeyecek (nükleer olmadığı sürece). Öte yandan Güney Çin Denizi’nde yaşanacak bir çatışma da muhtemelen basit bir vekalet savaşı olmayacaktır. Çağdaş askeri tarih açısından Ukrayna’dan çok şey öğrenebiliriz, ancak bu bize iki ana emperyalizm arasındaki büyük bir çatışmanın nasıl olacağını anlatmıyor. Tam bir felaket dışında.
İş dünyası savaşın yakınlığına inanmıyor –uzun vadeli yatırım yapmaya devam ediyor, Çinli şirketler Batı’da (en son Avustralya’da madencilik sektöründe) ve Batılı şirketler Çin’de. Kendisini dünya pazarının bir kısmından (Çin dahil) koparmak konusunda isteksizdir.
Savaş mümkündür, “her şeye rağmen” gerçekleşebilir, ancak kaçınılmaz değildir. Ancak bu ihtimal, insanların vicdanlarında ağır bir yük oluşturan büyük bir güvensizlik durumu yaratmaktadır. Politik yanıtımız açık bir şekilde savaş karşıtı hareketi geliştirmektir. Hareketin uluslararası düzeyde zayıf kaldığı ve “kampçılar” ile “enternasyonalistler” arasında bölündüğü göz önüne alındığında, bu aynı zamanda bizim sorunumuzdur.

Çin’deki duruma geri dönelim…
Geçen yılki ÇKP kongresinin ardından şimdi de Ulusal Halk Kongresi toplantısıyla Xi Jinping partinin, ordunun ve devletin başındaki üçüncü dönemine başladı. Geri dönüşü olmayan bir noktaya ulaşıldı. Xi’nin 2018’de dayattığı Anayasa reformundan önce, üst düzey liderlerin görev süreleri birbirini izleyen iki beş yıllık dönemle sınırlıydı. Bu altın kurala Deng Xiaoping’in iki halefi Jiang Zemin (1992-2002) ve Hu Jintao (2002-2012) riayet etmişti.
2018 anayasa reformu, Xi Jinping’in istediği ve yapabildiği kadar uzun süre hüküm sürebilmesi için görev süreleri üzerindeki tüm kısıtlamaları kaldırdı. NPA toplantısının sembolik önemi şurada yatıyor: Çin sadece tek parti yönetimine değil, aynı zamanda tek lider yönetimine de (benzersiz bir düşünceyle) girmiş oldu. Bu gerçek bir rejim değişikliğidir. Xi, Deng Xiaoping tarafından başlatılan ve iktidarın tek bir hizip, tek bir klik, tek bir adam tarafından tekelleştirilmesini sınırlandırmaya yönelik önlemlere saldırdı. Xi’den önce Jiang Zemin ve Hu Jintao’nun partinin, ordunun ve devletin başındaki üç kilit pozisyonu aynı anda işgal ettikleri doğrudur. Bununla birlikte, liderliğin her kademesinde belirli bir meslektaşlık ilişkisine saygı göstermek ve yeni bir ekibin iktidara gelmesine hazırlanmak zorundaydılar.
Bu nedenle halefiyet, farklı grupların kazanmasına izin veren ve uzlaşmalar dayatan (Xi’nin yararlandığı) aygıt içinde uzun bir mücadeleye konu oldu. Bu, görev sürelerinin art arda on yılı geçemediği dönemlerde çok önemliydi. Artık böyle bir durum söz konusu değil. Meslektaşlık geçmişte kaldı ve 70 yaşında bile ömür boyu bir lider nadiren halefini hazırlıyor.
Ancak Xi, Merkez Komitesinden en kutsal yer olan Siyasi Büro Daimi Komitesine kadar ÇKP içindeki siyasi gücün kalbini etkin bir şekilde kontrol ediyorsa, 96 milyon üyesi olan bir partideki gerçek durum nedir? Bir milyar dört yüz milyon nüfuslu bir ülkede?

Çin “normal” bir kapitalist ülke mi?
Evet, ama hayır. Örneğin Covid-19’u ele alalım. Rejim başlangıçta kendini inkara kilitledi ve salgını tomurcukta durdurma (ve bir pandemiden kaçınma) şansını kaybetti. Çok geç tepki vererek, başlangıçta halk desteğine sahip olan “sert” çevreleme politikalarına başvurmak zorunda kaldı. Ekonomik nedenlerle kontrolden çıkmaya başladı ve bu koşullar altında bulaşmanın (ve sosyal protestoların) yeniden canlanmasına neden olacak olmasına rağmen, kontrolün sona ermesi hazırlıksızdı. Benzer bir sağlık döngüsünü Fransa’da da yaşadık. Çin’in kapitalist normalliği için çok fazla.
Çin’i özel kılan şey, sağlık politikalarının en kötü “aşırılıklara” varacak kadar aşırı biçimler almış olmasıdır (gözaltında ölen muhbirler, yiyecek ve su verilmeden evlerine kapatılan aileler, vb.) Bu kurumsallaşmış çılgınlık, Xi Jinping’in bölünmemiş kişisel gücünün pekiştirdiği Çin yönetiminin yukarıdan aşağıya bürokratik düzenini yansıtmaktadır. Fransa ile karşılaştırmayı ele alırsak, bir analojiyi (Emmanuel Macron’un önemli bir rol oynayan kişisel gücü), aynı zamanda aşırı bağımlı bir Fransız emperyalizminin (maske üretmekten aciz!) ve ırkçılıkla renklendirilmiş kaba bir Avrupa merkezciliğin kör ettiği siyasi otoritelerin özelliğini çağrıştırmamak zor: pandeminin gelişi konusunda uyarılma avantajına sahiptik ve Tayvan’dan, Güney Kore’den öğrenebilirdik…
Çin’in büyümesi yarı yarıya düşmüş durumda; resmi rakamlara göre GSYİH 2022’de %3 (birçok gözlemciye göre daha az), bu yıl ise %5 artacak. Bu da sosyal krizin daha da kötüleşeceği anlamına geliyor. Sosyal anlaşma aşındı: ebeveynler çocuklarının daha iyi yaşayacağını düşündükleri için otoriter bir rejimi kabul ederlerdi, ancak artık durum böyle değil. Kamu ve özel sektör borçları birikiyor. Yapısal işsizlik, özellikle genç yetişkinler arasında (%20 olduğu tahmin ediliyor) artıyor.
Demografik geçiş beklenenden daha hızlı gerçekleşiyor: nüfus azalmaya başlıyor. ÇKP’nin daha fazla çalışma, genç yaşta evlenme ve erken çocuk sahibi olma yönündeki telkinleri, daha az çalışma eğiliminde olan gençleri (en azından orta sınıflardan bunu karşılayabilecek durumda olanları) harekete geçirmiyor. Hem ekonomik nedenlerle (çocuk yetiştirmek pahalıdır) hem de kuşak değişiklikleri nedeniyle çocuk sahibi olmamayı tercih eden kadınların sayısı artmaktadır. İşçi sınıfı, Covid-19 salgını sırasında üretimi sürdürmek için sağlığının nasıl feda edildiğini unutmuş değil. Yaşlı insanlar emekli maaşlarında yapılacağı duyurulan kesintilere karşı gösteri düzenliyor. “Çevre” halkları (Uygurlar, Tibetliler, vs.) giderek daha saldırgan sömürgeleştirme biçimlerine maruz kalmaktadır.
Tüm bölgesel, kentsel ve kırsal çeşitliliğiyle Çin toplumu (veya toplumları) değişiyor. Rejim yönetim biçimini buna göre uyarlayabilir mi? XX. ÇKP Kongresi’nde merkezi yönetim organları üzerindeki münhasır kontrolünü garanti altına alan Xi Jinping kliğinin etrafında ne ölçüde katlandığı göz önüne alındığında, hiçbir şey daha az kesin değildir. Bu durum, ortaya çıkan krizin ana faktörlerinden biri olabilir.
Büyük güç milliyetçiliğinin közüne üflemek, içeride kontrolü yeniden ele geçirme arzusu (sorun çıkaranlar temel ulusal birlik adına kınanır) ile dış politikanın sertleştiğinin ilan edilmesi arasında bir bağlantı yaratır.

29 Mart 2023, Inprecor

20 Temmuz 2023 Perşembe, Éric TOUSSAINT  

Ernest Mandel hayatı boyunca düşünce ve eylemi birleştirmiş enternasyonalist ve devrimci bir militandı. Entelektüel anlamda, kapsamlı teorik üretimi, ekonomik ve siyasi duruma ilişkin çok sayıda analizi ve çok sayıda makalesi, Mandel’in liderliğini yaptığı Dördüncü Enternasyonal’in çok ötesinde, geniş bir militan, öğrenci, araştırmacı ve sendika, sosyal ve siyasi örgüt liderleri kuşağını etkiledi. Mandel bir örgüt inşacısıydı. Enerjisini Dördüncü Enternasyonal’i ve onun ulusal seksiyonlarını inşa etmeye adadığı kadar teorik ve siyasi eserler üretmeye de adadı. ^eMandel, 20. yüzyılın ikinci yarısı söz konusu olduğunda, uluslararası saygınlığa sahip birkaç Marksist entelektüelden biridir ve eylemi yaratıcı ve yenilikçi entelektüel detaylandırma ile birleştirebilen ve alışılmışın dışında yürüyebilen nadir kişilerden biridir. Aşağıda yazılanlar bir tanıklık tarzında kaleme alınmıştır.

Dördüncü Enternasyonal’in Belçika seksiyonunun liderliğine seçildiğim 1971 yılından 1995’teki ölümüne kadar Ernest Mandel ile temas halindeydim. Dördüncü Enternasyonal’in Birleşik Sekretarya (BS) olarak bilinen ve yılda birkaç kez 3-4 gün süreyle toplanan liderliğine ve yılda 5-6 gün süreyle toplanan Uluslararası Yürütme Komitesi’ne (UYK) katılmaya davet edildiğim 1980 yılından itibaren temaslar yoğunlaştı. İşbirliği 1988’den itibaren, Birleşik Sekretarya’nın toplantılarını hazırlayan ve ayda en az iki kez Paris’te toplanan daha küçük ve daimi bir organ olan Büro’nun [1] bir üyesi olduğumda yoğunlaştı. Orta Amerika’daki, özellikle Nikaragua ve El Salvador’daki ve daha geniş anlamda Meksika’dan Kolombiya’ya uzanan bölgedeki toplumsal hareketler ve devrimcilerle temasları yakından izledim. Ernest Mandel’in yaşamının son yıllarında, özellikle 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılması, 1991’de Sovyetler Birliği’nin sona ermesi, 1991 başında Dördüncü Enternasyonal’in 13^e Dünya Kongresi’nin düzenlenmesi ve 1995’te Ernest Mandel’in ölümünden bir ay önce toplanan 14^e Dünya Kongresi’nin hazırlanması ve düzenlenmesi döneminde ilişkilerimiz giderek daha düzenli ve yakın hale geldi. Bu arada, 1992 yılında Nikaragua’da birlikte bir misyonu tamamlamıştık.

Ernest Mandel (1923-1995) ile 1970 yılında 16 yaşındayken tanıştım. Belçikalı Troçkistlerin (Jeune Garde socialiste-Genç Sosyalist Muhafızlar ve Parti Wallon des Travailleurs -Valon İşçi Partisi) Belçika’da, önce ülkenin Flaman kesiminde yer alan Limburg’da, sonra da Fransızca konuşulan kesiminde yer alan Liège bölgesindeki bir kömür madencileri grevine müdahalesinin ardından, 16 yaşımdan kısa bir süre önce Dördüncü Enternasyonal’e (DE) katılmaya karar verdim. DE’ye üye olmadan önce lise mücadelelerinde, işçi grevleriyle dayanışmada, Vietnam’daki savaşa karşı harekette, Afrikalıların ABD’deki sivil haklar mücadelesiyle dayanışmada, Küba’daki devrime destekte vs. aktiftim. Ernest Mandel DE’nin Belçika seksiyonunun liderlerinden biriydi, aynı zamanda DE’nin de liderlerinden biriydi. DE’ye katılmaya karar verdiğimde bunu bilmiyordum. Bana göre, FI militanlarının 1968’de yaptıkları göz önüne alındığında, liderliğinin Paris’te olması gerekiyordu. Bu tamamen sezgiseldi. Benimle aynı yaşta olan bir arkadaşımla birlikte Haziran 1970’te DE ile tanışmak için otostopla Paris’e gitmeye karar verdim. İlk gece Seine Nehri kıyısındaki Pont Neuf’un altında yıldızların altında uyuduk. Sonra Ligue Communiste ile buluşmaya gittik. Aynı gün Paris’e giderek DE’nin adresi olan 95 rue Faubourg Saint Martin’in kapısını çaldık. Bize kapıyı açan kişi, özellikle 1929’da Türkiye’deki Prinkipo adasında sürgündeyken Lev Troçki’nin sekreterliğini yapmış olan ve bizi büyük bir coşkuyla karşılayan Pierre Frank‘tı. Kendisiyle kurduğumuz diyalog büyüleyiciydi. İki gencin DE’ye katılmak için öne çıkmasından şüphesiz çok memnun olmuştu. Ernest Mandel’in kilit liderlerden biri olduğunu ve Brüksel’de bulunduğunu bilmiyorduk, dolayısıyla DE ile tanışmak istersek gidip kapısını çalabilirdik.

Ernest Mandel’in DE’nin ‘lideri’ olarak sunulmamasına rağmen -ki bu çok olumlu bir şey- önemli bir rol oynadığını çok çabuk fark ettik. Daha sonra, DE liderliğinin kolektif bir şekilde işlediğini kendi gözlerimle görebildim. Ernest Mandel, diğer kuruluşların aksine, hiçbir zaman lider olduğunu iddia etmedi. Onun bir tür kişisel liderlik iddiasında bulunduğunu hiç görmedim. Konuşurken hiçbir zaman bir ayrıcalık ya da öncelikten faydalanmaya çalışmadı. Onun etkisi, eylemlerinin ve analize yaptığı katkının bir sonucuydu. Elbette 1970 ile 1995 yılları arasında yüzden fazla toplantıda onunla birlikte bulunmuş biri olarak bunu tereddüt etmeden söyleyebilirim.

Ernest Mandel’i ilk kez 1970 yılının Kasım ayında gördüm. Kızıl Avrupa için düzenlenen büyük bir konferansta konuşmacılardan biriydi. Bu DE örgütleri tarafından düzenlenen bir konferanstı ve o zamanlar “DE ‘nin Birleşik Sekreterliği ile bağlantılı” olarak adlandırılıyordu çünkü DE ‘nin çeşitli seksiyonları ya da Lev Troçki’nin katılımıyla 1938’de kurulan IV Enternasyonal ile devamlılık iddiasında bulunan çeşitli uluslararası örgütler vardı (bkz. Daniel Bensaid, Les Trotskysmes, PUF, Paris, 2002, 128 sayfa). Benim katıldığım ve Ernest Mandel’in lideri olduğu DE, ‘Dördüncü Enternasyonal Birleşik  Sekreterliği’ olarak görülüyordu, yani DE ‘nin iki ana bileşeni arasındaki yeniden birleşmenin sonucuydu: Avrupa’daki DE militanlarının çoğunluğu (Ernest Mandel – Pierre Frank – Livio Maitan üçlüsünün liderliğinde) ve ABD’deki Sosyalist İşçi Partisi (SWP), 1963’te gerçekleşen bir yeniden birleşme [2]. Yıl 1970’ti ve Birleşik Sekreterlik Brüksel’de Kızıl Avrupa için iki günlük büyük bir konferans düzenlemişti. Fransa da dahil olmak üzere tüm Avrupa’dan 3.000’den fazla genç katıldı [3]. Ernest Mandel, Alain Krivine [4], İngiltere’de yaşayan Pakistanlı bir militan olan Tarık Ali ve İtalya’dan Livio Maitan gibi diğer konuşmacılarla birlikte çok mücadeleci konuşmalar yaptı ve benim gibi 16 yaşında biri için bu bana çok fazla inanç ve coşku verdi.

Ernest Mandel’i de onu okuyarak tanıdım. Dediğim gibi, 1970 yazında DE ‘ye katıldım ve Mandel’in çalışmalarını okumaya başladım. Ondan önce, 1956’da kurulmasına yardım ettiği haftalık La Gauche dergisindebirkaç makalesini okumuştum. Hem analiz hem de pratik açısından beni DE ‘ye katılmaya ikna eden şey, özellikle de Belçikalı Troçkistlerin madencilerin grevine ve ABD’nin Vietnam’a müdahalesine karşı mücadeleye müdahalesi, Ernest Mandel’in “Dünya Devriminin Yeni Yükselişi” başlıklı bir metniydi. Bu metin, Nisan 1969’da İtalya’da düzenlenen Dördüncü Enternasyonal’in 9^e Dünya Kongresi tarafından kabul edildi. Ernest Mandel’in giriş raporuna buradan ulaşabilirsiniz. Bu metin dünya devriminin üç sektörünün diyalektiğini vurguluyordu. Bu metin 1968’de olanları, yani Avrupa’nın geri kalanında yankıları olan Fransa’da olanları, aynı zamanda 1968 Prag Baharı ile Çekoslovakya’da olanları ve 30-31 Ocak 1968 gecesi Vietnamlı devrimcilerin Güney’in başkenti Saygon’u geçici olarak ele geçirmeyi başardıkları Tet Taarruzu’nu (1975’te ABD’nin tam yenilgisini öngörerek) dikkate alıyordu. Bu metin, dünya devriminin üç sektöründeki (en sanayileşmiş kapitalist ülkeler, Doğu bloğu ülkeleri ve Üçüncü Dünya ülkeleri) mücadelelerin ve güç ilişkilerinin durumunu analiz etmiş ve bu üç sektörün birbiriyle bağlantılı olduğunu göstermiştir. Mayıs ’68, 1968 yılı ve 1969-1970 yıllarında yaşananlar, DE ‘nin temel metninde ne olduğunun ve bu enternasyonalin nasıl bir müdahalede bulunmak istediğinin açık bir göstergesiydi.

Ve 1970 yılında beni asıl etkileyen Traité d’économie marxiste’i [5-türkçede Marksit Ekonomi El Kitabı] okumak oldu. Dört ciltlik ciltsiz baskıyı 1970’in sonunda, okulun Noel tatili sırasında yuttum. Kısa bir süre sonra Ernest Mandel’in bir başka kitabını hevesle okudum: 1967 yılında Maspero tarafından yayınlanan La formation de la pensée économique de Karl Marx [MarxIn İktisadi Düşüncesinin Oluşumu, Yazın yay.]. Bu çok erken görünebilir ama Marx ve Engels’in Komünist Manifesto’sunu13 yaşındayken, 1967’de okudum ve o yıldan itibaren devrimler ve özellikle Çin devrimi üzerine çeşitli kitaplar okumaya başladım, özellikle 1967’de Etoile rouge sur la Chine (Stock tarafından 1964’te yayınlandı ve köy kütüphanemden ödünç alındı) ve 1968’de Edgar Snow‘un La Chine en marche kitabını. Aynı zamanda Mao’nun Çin‘ini de okudum. K.S. Karol tarafından 1966‘da yazılan L’autre communism. Dördüncü Enternasyonal’e katıldıktan sonra, Haziran-Temmuz 1971’de Leon Troçki’nin Rus Devrimi Tarihi‘ni okudum. Bu kitap üzerimde derin bir etki bıraktı ve yazarının devrimci süreçleri analiz etme konusundaki muazzam kapasitesine beni ikna etti.

1971 yılında DE ‘nin yeni Belçika seksiyonuna derinlemesine dahil oldum. Aslında Haziran 1970’te, DE üyeleri tarafından yönetilen ve 1964 sonu/ 1965 başında Belçika devletinin baskıcı bir şekilde güçlenmesini destekleyen Belçika Sosyalist Partisi’nden kopan Genç Sosyalist Muhafızlar (JGS) adlı bir gençlik örgütüne katılmıştım. JGS 1968-1969 yılları arasında kendisini devrimci bir gençlik örgütü olarak gördü. Dördüncü Enternasyonal’e sempati duyan bir örgüt statüsüne sahipti. Örgüt 1968’de başlayan gençlik isyanları sırasında önemli ölçüde büyüdü ve çeşitli Belçika kentlerinde 150 ya da 200 genci bünyesine kattı. Bunlar kendi topluluklarında, genellikle üniversitelerde ya da benim gibi okul çocukları arasında, ama aynı zamanda işçi sınıfı topluluklarında önemli bir rol oynayan militanlardı. 1970 yılında bu örgüt, Sosyalist İşçi Konfederasyonu’nda örgütlü olan eski kuşakla birleşme sürecindeydi. Ernest Mandel elbette eski kuşağa mensuptu. Kendisi 1923 doğumluydu, yani 47 yaşındaydı, yaşlı değildi ama benim gibi 16-17 yaşlarındaki gençler için Mandel bir yaşlı ve eski kuşağın bir temsilcisiydi. Bu kuşak 1940-1945 yılları arasında Nazi işgali sırasında büyük mücadele vermiş ve Belçika Sosyalist Partisi ve gençlik örgütü içinde sol kanat hareketinde aktif olmuş bir kuşaktı. Bu nedenle JGS, fabrikalarda, özellikle de benim memleketim Liège’de çelik endüstrisinde geniş bir işçi sınıfı varlığına sahip olan eski üyelerin örgütüyle birleşme sürecine girmişti. 1970 sonunda Gent’te yapılan ve birleşmeyi onaylayan son JGS kongresine katıldım [6]. Mayıs 1971’de birleşme kongresi, FI’nin yeni Belçika seksiyonu için çok önemli bir üs olan Liège’de gerçekleşti. Dolayısıyla Ligue révolutionnaire des travailleurs (LRT), JGS’nin Confédération socialiste des travailleurs ile birleşmesinden doğdu ve üç örgütü bir araya getirdi: Valonya’da Parti Wallon des Travailleurs; Brüksel’de Union de la Gauche Socialiste ve Flanders’de Revolutionaire Socialisten, gazeteleri De Socialistische Stem (daha sonra Rood oldu). Mayıs 1971’de birleşme kongresi gerçekleşti. Ernest Mandel bu birleşme kongresinde aktif olarak yer aldı. Dördüncü Enternasyonal’in Fransız seksiyonu Ligue Communiste’den Alain Krivine ve Dördüncü Enternasyonal’in İtalyan seksiyonu Groupes Communistes Révolutionnaires’in ve Dördüncü Enternasyonal’in birleşik sekretaryasının üyesi Livio Maitan gibi uluslararası delegeler de vardı. Geniş bir sanayi işçisi tabanına ve Flamanca, Brüksel ve Fransızca konuşulan üniversitelerin yanı sıra ortaokullarda da iyi bir varlığa sahip yaklaşık 350 kişilik (hatta yaklaşık 500 kişi olduğumuzu söyleyebiliriz) bir örgüttük. En genç üye olarak Merkez Komite’ye seçildim. Henüz 17 yaşında bile değildim. Sanırım 30’dan biraz fazla üye vardı. Aralarında 1960-1961 kışındaki büyük grevden sonra katılan sanayi işçileri de vardı. Ernest Mandel gibi İkinci Dünya Savaşı’ndan önce IV’e katılmış ve Direniş’te yer almış yoldaşlar da vardı: Emile Van Ceulen (1916-1987), 1933’te Troçkist örgüte katılmış eski bir deri işçisi, René Groslambert, eski bir matbaacı, Pierre Legrève (1916-2004), 1933’ten beri Troçkist örgütün üyesi, 1965’ten 1968’e kadar Sosyalist Sol Birliği’nden milletvekili seçilmiş bir öğretmen, Cezayir devrimini desteklemek [7] ve Fas’taki siyasi tutuklularla dayanışma konusunda çok aktif. Liège’deki çelik endüstrisinde ve Charleroi ve Mons’daki cam endüstrisinde kilit rol oynayan sanayi işçileri vardı. Ayrıca tanınmış entelektüeller de vardı. Ernest Mandel’in yanı sıra, örneğin 1969 yılında Parisli yayıncı Maspero ile Le sionisme contre Israël (İsrail’e karşı Siyonizm) başlıklı dikkate değer ve cesur bir kitap yayınlayan avukat Nathan Weinstock da vardı. Ve o kongreden 15 gün ya da üç hafta sonra toplanan MK beni Siyasi Büro’ya seçti. Bundan bahsediyorum çünkü Ernest Mandel ve eşi, DE’da önemli bir rol oynayan Alman Gisela Scholz (1935-1982) ile ilk kez Siyasi Büro’da doğrudan temas kurdum. 1971’de Mandel 48 yaşındaydı, kız arkadaşı ise on iki yaş daha gençti ve Kızıl Rudi olarak bilinen Rudi Dutschke’nin (1940-1979) [8] arkadaşı olan Alman devrimci solu kuşağına mensuptu.

Bu siyasi büro, EM nesline kıyasla çok sayıda genç aktivist içeriyordu. Bu genç kuşağın kilit isimleri arasında François Vercammen, Eric Corijn, Denis Horman ve Jan Vankerkhoven vardı. Kırklı yaşlarında kadınlar da vardı: Liège’li avukat Mathé Lambert, Brüksel’li gazeteci Doudou Neyens, vs. Ayrıca ürolog Jacques Leemans da vardı. François Vercammen (1944-2015) ve Eric Corijn (1947- ) benden yaklaşık on yaş büyüktü ve 17 yaşındayken 27 yaşındaki biriyle karşı karşıya geldiğinizde, onlar ‘yaşlı’ oluyordu. Tıpkı 36 yaşındaki Gisela’nın benim için ‘yaşlı’ olduğu gibi. Dolayısıyla 3-4 farklı siyasi neslin bulunduğu bir bir Siyasi Büromuz ve MK’mız vardı ve Ernest Mandel’i orada daha iyi tanıdım. Siyasi Büro her Cumartesi Brüksel’de toplanırdı. Sadece tarihsel ve politik bilgisini, Traité d’économie marxiste (Marksist Ekonomi Üzerine Bir İnceleme-marksit ekonomi el kitabı) gibi bir kitapla yaptığı teorik katkıyı değil, aynı zamanda tam bir gelişim içinde olan, nüfusun tüm kesimlerinin, sanayi işçi sınıfının, kamu hizmetlerinin ve gençlerin radikalleştiği koşullarla ve radikal eylem yöntemleriyle karşı karşıya olan bir örgütün yönetim organındaki davranışlarını da takdir ettim.

Mayıs 68’in ardından DE örgütleri polis baskısına karşı kendilerini savunabildiler, dolayısıyla buna hazırlıklıydılar. Öz savunma için bir kapasite geliştirmiştik. Ayrıca belirli zamanlarda emperyalizmin çok açık sembollerine, örneğin ABD’ye ve onun Vietnam’daki iğrenç rolüne karşı eylemlere katılmaya da hazırdık. 1970’te Vietnam Amerikan bombaları altındaydı, napalm yaygın olarak kullanılıyordu, ama aynı zamanda Franco diktatörlüğünün sembollerine, Yunan albaylar cuntasının sembollerine karşı da harekete geçtik. 1970, 1971’den bahsediyorum, yani Franco’nun İspanya’sı hala mevcuttu ve bir İspanyol topluluğu vardı, Birçoğu cumhuriyetçi ya da cumhuriyetçilerin çocukları olan bu kişiler 1936-1939 yılları arasında Franco rejiminin kurbanı olarak İspanya’yı terk etmişlerdi. Ayrıca özellikle maden işçileri arasında Yunan albayların rejimine karşı çıkan bir Yunan topluluğu da vardı. 1960’ların sonunda Arjantin’de büyük bir gerilla örgütü IV.Enternasyonal’e’ye katıldı: başlangıçta PRT Combatiente (Savaşan PRT) olarak bilinen Devrimci İşçi Partisi-Halkın Devrimci Ordusu (PRT-ERP). Bu çok güçlü bir örgüttü ve Guevara ve Castro’nun, Vietnamlı devrimcilerin ve Çin devriminin çizgisini savunurken Dördüncü Enternasyonal’in de üyesiydi . PRT-ERP’nin başlıca lideri Mario Roberto Santucho‘ydu (1936-1976). Mayıs 1968’de Paris’te bulunmuş ve daha sonra Komünist Lig’e dönüşecek olan Devrimci Komünist Gençlik’e katılmıştı. Mario Roberto Santucho 1972 yılının dördüncü çeyreğinde Ernest Mandel (Mandel’in Brüksel’deki evinde), Daniel Bensaïd ve Hubert Krivine ile uzun bir toplantı yaptı. Dört ay önce Patagonya’daki Rawson hapishanesinden kaçmış olan Santucho, silahlı mücadelenin liderliğini sürdürmek üzere Arjantin’e dönmek üzereydi [9]. Bu toplantı sırasında katılımcılar silahlı mücadelenin nasıl yönetileceği konusunda büyük görüş ayrılıkları olduğunu belirttiler ve Ekim 1973’te PRT-ERP Dördüncü Enternasyonal’den ayrıldığını açıkladı.

Katıldığım eylem türüne bir örnek: Nisan 1970’te Brüksel’de Vietnam’daki savaşı, NATO’yu ve nükleer silahları protesto etmek için büyük bir gösteri vardı. Sanırım 6.000 ila 7.000 arasında gösterici vardı ve Troçkist gençlik örgütü JGS, gösterinin bir bölümünü resmi gösteri güzergahının dışına çıkmaya, Brüksel’deki Gare du Nord’u işgal etmeye ve NATO’nun eylemini kınamak için NATO karargahının bulunduğu binalara trenle mümkün olduğunca yaklaşmaya ikna etmeye karar vermişti. Nisan 1970’te henüz 16 yaşında değildim ama JGS’nin faaliyetlerine, özellikle de örgütün kömür madencilerinin mücadelesine müdahalesinin ardından katılmaya başlamıştım. Liège bölgesindeki bir kömür madeni köyünde yaşıyordum. Bu patlamaya katılan birkaç yüz kişiydik, hatta belki de 1.000 kişi. Sonunda NATO karargahına kadar ulaşamadık ama çok yaklaşmıştık ve demiryolu raylarını terk ettiğimizde baskı güçleri tarafından ciddi şekilde bastırıldık. Kaşından yaralanan başka bir gence yardım ederken – oldukça fazla kan kaybediyordu – jandarma tarafından şiddetli bir şekilde coplandım ve ardından tutuklanarak bir polis karakoluna götürüldüm. Son olarak, izinsiz bir gösteriye katıldığım için tutuklanmama ve saatlerce sorgulanmama rağmen, o sırada 16 yaşında olmadığım için hakkımda dava açılmadı. O dönemde 16 yaşından küçük bir gencin bu tür bir “suç” nedeniyle yargılanması mümkün değildi. Jandarmalar beni meslektaşlarından birine vurmak ve yaralamakla suçlamış olsalar da, ki bu tamamen gerçek dışıdır, mahkumiyetten kurtuldum. Benim için bu olay, sorgulandığınızda polisle nasıl başa çıkacağımı ve basit bir tutum benimsemeyi öğretti: beyan edecek bir şeyim olmadığına dair bir ifade imzalamak. Kovuşturmadan kaçınmaya çalışırken bu çok önemlidir. Bu deneyimden bahsediyorum çünkü Ernest Mandel’in biyografisini okurken [10], Nisan 1970’te 35 yaşında olan Gisela Scholz’un bu taşmanın ve Vietnam’daki savaşa karşı gösterinin organizatörlerinden biri olduğunu ve ne yazık ki NATO karargahına kadar gidememiş olsak da bu zorlu eylemi organize etme becerimizden çok memnun olduğunu öğrendim. Gisela Scholtz o dönemde yoldaşlarından birine yazdığı mektupta bir yıl önce Brüksel’de gerçekleşen benzer bir eylemi şöyle yorumluyordu: “Sonra atlar, tanklar, her şey harekete geçti. (…) Elimizden geldiğince sıkı savaştık ve sadece birkaçımızın yaralanmış olmasından gurur duyuyoruz. En fazla 40 kişi hafif, bir kişi de ağır yaralandı (…) İki jandarma beni bir arabanın üzerine fırlattı ama neyse ki düşüşümü yavaşlatabildim”. [11]

Ernest Mandel ile ilişkim ve baskı ve güvenlik meseleleri hakkında önemli bir anekdot. Eylül ya da Ekim 1973’te, Belçika seksiyonunun güvenliğiyle ilgili soruları yanıtlamak üzere Brüksel’e, IV. Enternasyonal’in eski bir militanına ait bir eve çağrıldım. Toplantıda Ernest Mandel ve Hubert Krivine de vardı. Konu neydi? Mandel ve Krivine bana uyuşturucu kullanıp satarak örgütü tehlikeye atıp atmadığımı sordular. Onlara öyle bir şey yapmadığımı söyledim ve her şey çok düzgün gitti, en ufak bir rahatsızlık ya da gerginlik belirtisi yoktu.

Mandel ve Krivine, Arjantin’de PRT-ERP’nin yönetimi, Fransa’da Ligue communiste’in Haziran 1973’te yasaklanması, IV. Enternasyonal’in genişletilmesi gibi ciddi konularla meşgulken beni gizli bir yerde toplantıya çağırmayı nasıl başardılar? Açıklamam şöyle: 1972’den itibaren Belçika polisinin hedefindeydim. Bu doğrudan LRT’nin liderliğine dahil olmamla ilgiliydi. Şubat 1972’de, Liège Üniversitesi’nin akademik salonunda, Sosyalist Adalet ve Hükümet Bakanı Alfons Vranckx’ın [12] engelleme kararına rağmen IRA’nın (İrlanda Cumhuriyet Ordusu) bir temsilcisine söz verdiğimiz bir LRT konferansına başkanlık etmiştim. LRT beş büyük üniversite kentinde beş toplantı düzenledi ve her seferinde polis ertesi gün başka bir kentte yeniden ortaya çıkan İrlandalı yoldaşı tutuklamayı başaramadı [13]. Liège’de 500’den fazla kişi vardı. Gençlerden oluşan bir çete tarafından aşağılandığını hisseden ve bize, özellikle de bana çok kızgın olan polisin etkileyici müdahalesine rağmen İrlandalı yoldaşı tutuklamaktan kurtulmayı başardık. Eylül 1972’de, 18 yaşıma girdikten birkaç hafta sonra, Liège’deki Adli Polise çağrıldım. Beni kabul eden adli polis memuru beni reşit olmayan birine tecavüz etmekten yargılamakla tehdit etti. Bu çok basitti: Yaşımdan birkaç ay küçük bir kızla ilişkim vardı ve seks yapıyorduk. Yaşım 18’e geldiğinde, reşit olmayan birinin rızası olamayacağı için ‘otomatik olarak’ reşit olmayan birine tecavüz etmekten potansiyel olarak suçluydum. İtiraz ettiğimde, adli polis memuru bana savcılığın beni çağırıp hakkımda tecavüz davası açmasını istediğini çünkü LRT’nin siyasi bürosuna ve devlet güvenliğini tehlikeye atan örgütler olarak kabul edilen Uluslararası Kızıl Haç yönetimine üye olduğumu söyledi. Memur, bu iki örgüt hakkında gizli bilgi vermek için işbirliği yaparsam tecavüz suçlamasının düşeceğini söyledi. Muhbir olmayı reddettim ve ofisinden çıktığımda çok öfkelendi, beni tehdit etti ve üzerimi çizeceğini söyledi (sic!). Ertesi gün polis bizi korkutmak için önce kardeşimin evine, sonra ailemin evine ve daha sonra da bir gazeteci arkadaşımın evine geldi. Bu olayı 22 Eylül 1972 tarihli La Gauche gazetesinin 3. sayfasında yazdım. Özel hayatın gizliliğinin ihlali nedeniyle şikayette bulundum ve adli polis beni bir daha hiç çağırmadı. Avukatlarım maddi tazminat istememek gibi bir hata yaptı ve bu da savcılığın şikayetimi takip etmemesine neden oldu. 1972 sonu – 1973 başında çok güçlü bir lise hareketinin lideri ve sözcüsü oldum. Polis rakamlarına göre 160.000 ortaokul öğrencisi greve gitti ve 18 yaşından itibaren askerlik yapmalarını zorunlu kılan bir plana karşı ülke çapında gösteri yaptı. Belçika’dan birkaç ay sonra, aynı türden bir önlem Fransa’da (Debré yasasına karşı hareket olarak bilinen) büyük bir protesto hareketine yol açtı. Hükümet ve Milli Savunma Bakanı LRT’yi lise öğrencilerini manipüle etmekle suçladı. LRT’nin diğer üyeleriyle birlikte hareketteki rolüm göz önüne alındığında, polisin bana sorun çıkarma arzusu güçlendi. 1973 baharında, LRT ile hiçbir ilgisi olmayan yaşlı bir arkadaşımdan polisin beni uyuşturucu satıcılığından ihbar ettirmeye çalıştığını öğrendim. Bu arkadaşım bana kendisinin bir polis muhbiri olduğunu söyledi. Bana polisin kendisine aleyhimde tanıklık ettirmeye çalıştığını söyledi. Tutuklamalar sırasında polisin uyuşturucu kullanırken yakalanan ve geçici olarak cezaevinde tutulan gençlere fotoğrafımı göstererek beni uyuşturucu satıcısı olarak ihbar etmelerini sağladığını da sözlerine ekledi. LRT’nin bir üyesi sosyal hizmet uzmanıydı ve cezaevindeki sorgulamalara katılıyordu. Kaçakçıların arasında benim fotoğrafımı görünce, gerçekten de örgütü tehlikeye attığıma ve belki de kendimin de bir kaçakçı olduğuna inandı. Bu bilgiyi bana söylemeden örgüte iletti. Bu yüzden Ernest Mandel ve Hubert Krivine’e hesap vermek zorunda kaldım. Bana karşı asılsız suçlamalarda bulunulmasına rağmen Ernest ve Hubert’in bana karşı çok iyi davrandıklarını düşünüyorum. Daha sonra polis, özellikle de BSR (Brigade de Sécurité et de Recherche), kendilerine LRT ve Dördüncü Enternasyonal hakkında bilgi vermem koşuluyla bölgemdeki neo-Nazi gruplar hakkında gizli bilgiler sunarak beni tekrar muhbir yapmaya çalıştı. Sonra vazgeçtiler ama beni sürekli gözlerinin önünde tuttular. Bunu takip eden çeşitli olayları özetlemek çok uzun sürer.

Sosyalist Adalet Bakanı Alphons Vrankx‘ın 1965 yılında Belçika Sosyalist Partisi’nden ihraç edilen Troçkistlere karşı kin beslediği ve özellikle de güvenlik servisleri arasındaki işbirliğini güçlendirmek amacıyla ABD’ye yaptığı ziyaretler sırasında Nixon yönetimi tarafından aşırı sol örgütler ile uyuşturucu kaçakçılığı arasında bir bağlantı olduğuna ikna edildiği unutulmamalıdır.

 Marksist Ekonomi Üzerine Bir İnceleme

Traité d’économie marxiste kitabının o dönemde “Marksist” ya da “komünist” düşünceye hakim olan Marksist iktisat üzerine incelemelere, yani Sovyetler Birliği’nden çıkan ya da Pekin’de üretilen, hem dogmatik hem de düşünce ve yöntem açısından zayıf olan politik iktisat metinlerine ya da el kitaplarına bir alternatif olduğunu vurgulamak gerçekten önemlidir. 1962-1963 yıllarında yayınlanan Traité d’économie marxiste (Marksist İktisat Üzerine İnceleme) genetik bir yaklaşım benimsiyordu, yani insanlık tarihini bilinen en eski aşamalarından itibaren ele alıyor ve insan ilişkilerinin evrimini ve insanlığın farklı noktalarında farklı toplumların ekonomisinin nasıl inşa edildiğini görmeye çalışıyordu. Eleştirel Marksistler için, ilkel komünizmden köleci topluma, oradan feodalizme ve küçük ölçekli pazar üretimine geçerek kapitalizme ve nihayet sosyalizme, hatta komünizme varan tüm toplumların geçtiği 5 ya da 6 aşama olmadığı çok açıktır. Tüm toplumların geçtiği bu aşamalar fikri, Mandel’in genişlettiği Marx’ın düşüncesine yabancıdır. Bu durum Marx’ın 1850-1860 yılları arasındaki çalışmalarında, Grundrisse‘de ve özellikle Vera Zassoulitch ile 1881’de yaptığı yazışmalar olmak üzere Marx’ın diğer çalışmalarında açıkça görülmektedir. Ernest Mandel’in çalışması, Marksizmin o zamana kadar uygulanma biçiminden kesin bir ayrılıştır. Elbette tek değildi, ama aynı yaklaşımı izleyen çok fazla kişi yoktu ve sonuç olarak, bütün bir kuşak için, benden önceki kuşak, yani 1963-1964’ten 1968’e kadar olan kuşak için çok önemli bir yankı uyandırdı. Ben 1968 kuşağına, devrimi yeniden gündeme getiren büyük eylemleri deneyimleyecek kadar şanslı bir kuşağa aitim. Bu kuşak, kendisinden öncekiler gibi, etrafımızdaki toplumu anlamaya çalışmak, kapitalizmi yok etmek ve her türlü baskıdan arınmış bir toplum inşa etmek için Marksizme daldı. Kapitalizmi yok etmek için onun tam olarak nasıl işlediğini anlamamız gerekiyordu ve Ernest Mandel bu konuda pek çok aktiviste yardımcı oldu. Marksist Ekonomi El Kitabı’nın son  bölümünde, sosyalizme geçiş sürecindeki toplumları analiz ederek, “reel sosyalizmin” ve Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa gibi toplumların gerçekliğini, sosyalizme geçiş sürecindeki bir toplumun herhangi bir kapitalist restorasyon olmaksızın bürokrasi diktatörlüğüne dönüşmesini anlamaya ve başkalarının anlamasına yardımcı olmaya çalıştı. Üçüncü ciltte, 1950’lerin ve 1960’ların kapitalist toplumunu, İkinci Dünya Savaşı’nı izleyen ve ‘Şanlı Otuzlar’ olarak sunulan büyük ekonomik büyüme döneminden miras kalan toplumu anlamamızı sağlamaya çalıştı ve başardı. Mandel, İkinci Dünya Savaşı sonrası kapitalist toplumun özelliklerini ve çelişkilerini ortaya koyarak, krizlerin kapitalist toplumun değişmez bir özelliği olduğunu ve kapitalizmi aşma perspektifini ve devrimci bir çözümü gerektirdiğini gösteriyor. Mandel’in eserindeki Markissit Ekonomi El Kitabı hakkında daha fazla bilgi edinmek için Jan Willem Stutje’nin Ernest Mandel biyografisinin 5. bölümünü, 153 ila 169. sayfaları okumanızı tavsiye ederim.

Ernest Mandel ile 1971 yılında Belçika liderliğinin bir üyesi olarak tanıştığımda, her hafta 1.000 öğrenciye ders vermek üzere gittiği Berlin Hür Üniversitesi’nde ders veriyordu [14]. Almanca yazdığı ve savunduğu doktora tezini yeni bitirmişti. Bunu 1971 yazında LRT’nin siyasi bürosunun bir toplantısında bize coşkuyla duyurduğunu çok net hatırlıyorum. Sonuç, 1976 yılında Le troisième âge du capitalisme adıyla Fransızca olarak yayınlanan bir kitap oldu (Almanca baskısı 1972 yılında Spätkapitalismus adıyla yayınlandı-Geç Kapitalizm). Ernest Mandel entelektüel gücünün doruğundaydı. Gördüğümüz gibi çok sayıda bağlantıya sahipti ve çok çalışıyordu. Aynı zamanda Vrije Universiteit Brussel’de (Brüksel Özgür Üniversitesi, Hollandaca konuşulan sektör) siyaset bilimi profesörüydü. Okuma, yazma ve eylem açısından her gün saatlerce çalışıyordu.

 Ernest Mandel’in sendikalar üzerindeki etkisi

Sendika dünyasında, işçi dünyasında ve genç öğrenciler arasında yankı buldu. İşçi dünyasında, özellikle de Belçika’da, etkisi 1950’lere kadar uzanmaktadır, çünkü sosyalist, komünist ve Troçkist militanları bir araya getiren sendikacılığın radikal kanadının, yani bir milyondan fazla üyesi olan Fédération générale du travail de Belgique’in (FGTB) başlıca Belçikalı sendika lideri André Renard‘ın yakın çalışma arkadaşlarından biriydi. 1954 ve 1956 yıllarında düzenlenen Holdingler ve Ekonomik Demokrasi konulu iki kongrede anti-kapitalist yapısal reformlar fikri ortaya atıldı [15]. Mandel ilham verenlerden biriydi. André Renard için çok sayıda belge hazırladı ve fabrikalarda ve sendika şubelerinde çok sayıda konferans vermek ve sendika kongrelerinde konuşmak üzere davet edildi. Görünüşte karmaşık olan şeyleri basit ve anlaşılır bir şekilde aktarma konusunda büyük bir yeteneğe sahipti. Aynı zamanda dinleyicilerine gerçekliği değiştirmek için harekete geçmenin gerekli olduğunu gösterme yeteneğine de sahipti ve bu nedenle çok uluslu bir şirkette mücadele etmek için bir sendika delegasyonu olarak ne yapılması gerektiği, diğer fabrika merkezlerindeki işçilerle nasıl temas kurulacağı, nasıl iletişim kurulacağı ve ortak eylemlerin nasıl gerçekleştirileceği gibi örnekleri sıklıkla kullandı. Ve öz-örgütlenme ve işçilerin kontrolü meselesi kesinlikle merkezdeydi [Luc, Liège’li uluslararası üne sahip film yapımcıları haline gelen iki Dardenne kardeşten biri, özellikle Rosetta filmiyle Cannes’da iki kez Altın Palmiye kazandı. Jean-Luc Dardenne ve ben Liège Üniversitesi’nde Ernest Mandel’in öğrencisi olduk.]

 Ernest Mandel diğer Marksist entelektüellerle geniş kitleler önünde tartışıyor

Ernest Mandel’in 1967’den 70’lerin sonuna kadar olan dönemdeki müdahalelerinin yankısı vurgulanmalıdır. EM’nin yazılarıyla bir yankı uyandırdığını belirtmek önemlidir. Perry Anderson, Ernst Bloch, Herbert Marcuse, Roman Rosdolsky, Lucien Goldman ve Jean-Paul Sartre gibi büyük Marksist yazarlarla tartıştı. Charles Bettelheim, Jean Ellenstein ve Louis Althusser gibi Fransız Komünist Partisi’nin önde gelen tarihçileri, ekonomistleri ve filozoflarıyla kamuya açık tartışmalar yaptı. Ve 1967’den 1970’lerin sonuna kadar bazı toplantılarda konuştuğunda, varlığı duyurulduğunda, 1.000, 2.000, 2.500, 3.000 kişi katılıyordu. Bu durum 1967-68 yıllarında Almanya’da da geçerliydi. Almanya’da 1988-89’da Gregor Gysi gibi eleştirel komünist liderlerle Berlin’de 3.000, 4.000 kişinin katıldığı tartışmalarla çok önemli bir şekilde tekrar gerçekleşti ve Mayıs 68 döneminden bahsediyorsak, 9 Mayıs’ta, barikatların kurulduğu akşam, Paris’te JCR tarafından düzenlenen 2.500 kişinin katıldığı büyük bir toplantı, 71’de Paris Komünü’nün yüzüncü yıldönümü anması için Père Lachaise yakınlarında yapılan bir konuşma, yaklaşık 15.000, 20.000 kişi olmalıydı; Karanfil Devrimi’nden hemen sonra, 74-75’te Portekiz’de 2.000 ya da 2.500 kişinin katıldığı toplantılar; Franco rejiminin düşmesinden sonra İspanya’da yine 2.000 ya da 3.000 kişinin katıldığı toplantılar; Kasım 1970’te Brüksel Özgür Üniversitesi’nde Kızıl Avrupa için bahsettiğim büyük toplantı, DE’nin Avrupa toplantısıydı ve 3.500 kişi katılmıştı. Yani Mandel radikalleşmiş öncü içinde kitlesel yankısı olan bir konuşmacıydı ve hem öğrencilere hem de işçilere hitap edebiliyordu. Almanca, Fransızca ve Hollandaca biliyordu ama İspanya ve Latin Amerika’da İspanyolca, Portekiz’de Portuñol (Portekizce ve İspanyolca karışımı) ve İtalya’ya gittiğinde İtalyanca konuşmalar yapmaktan çekinmedi. Halka açık konuşmalarında büyük bir analitik gücü, etkileyici bir analiz, mesaj ve enerji aktarma yeteneği ile birleştirdi ve her seferinde anti-kapitalizm, enternasyonalizm ve özgürleştirici ve devrimci bir proje çağrısında bulundu.

 Dördüncü Enternasyonal

Ernest Mandel savaştan hemen önce, 1939 yılında, on beş ya da on altı yaşındayken DE’ye katıldı. Alman işgalinin başından itibaren Direniş’te yer aldı ve Naziler tarafından üç kez tutuklandı. İkinci kez tutuklandığında, 29 Mart 1944’te Liège’de çelik işçilerine bildiri dağıtıyordu. Alman ordusu tarafından tutuklandı, Liège’deki St Léonard hapishanesinde mahkemeye çıkarıldı ve yıllarca ağır işlerde çalışmaya mahkum edildi. Gestapo tarafından değil de bir siyasi direniş savaşçısı olarak Alman ordusu tarafından mahkum edildiği için yeterince ‘şanslıydı’. Gestapo tarafından mahkum edilmiş olsaydı, ya bir imha kampına gönderilecek ya da oracıkta idam edilecekti. Haziran 1944’ün başında Almanya’ya sürgün edildi, hapsedildiği ilk hapishanelerden birinden, biri eski Sosyalist Parti üyesi, diğeri eski Komünist Parti üyesi olan iki gardiyanın sempatisini kazanma becerisi sayesinde kaçtı. Kısa sürede yeniden yakalandı ve farklı kamplara nakledildi. Nazi Almanyası’ndaki altı kampta art arda hapsedildi. Hapsedildiği kampta Mart 1945’te Amerikan ordusu tarafından serbest bırakıldı. Hapsedildiği kampların listesi Alman arşivlerinde bulunmaktadır ve Jan Willem Stutje’nin biyografisinde yer almaktadır [18].

Ernest Mandel, İkinci Dünya Savaşı’nın sonundan itibaren DE’nin liderlerinden biri haline geldi. İşgal sırasında ve ikinci kez tutuklanmasından önce, DE’nin Belçikalı ve Fransız delegeleri Şubat 1944’te Belçika’nın Ardennes bölgesindeki St Hubert’te bir çiftlikte bir araya gelerek DE’yi yeniden başlatmak için ilk gizli Avrupa konferansında yer aldı. Daha sonra kurtuluştan sonra DE’nin yeniden canlandırılmasında yer aldı. Burada Michel Pablo ile birlikte DE’nin en önemli liderlerinden biri haline geldi. Kurtuluş sırasında 23 yaşındaydı. 1940-50’lerden 1960’ların başına kadar DE’nin lideri olarak oynadığı rol hem çok önemli hem de ihtiyatlıydı. Traité d’économie marxiste adlı kitabınınyayınlanmasıyla Marksist bir iktisatçı olarak tanındı, Fransızca yayınlanan haftalık Belçika gazetesi La Gauche’unkurucusuydu, sosyalist Le Peuple gazetesinde gazetecilik yaptı ve ardından Liège sendikasının gazetesi FGTB la Wallonie‘degazeteciliğe başladı. 1960’ların sonunda ve 1960’ların ortasında Belçika Sosyalist Partisi’nden ihraç edilmesinin ardından, Mayıs 1968’in ardından DE’nin lideri olarak kamuoyunun dikkatini çekti ve bu nedenle, uluslararası öğrenci ve devrimci işçi hareketindeki rolü göz önüne alındığında, Fransız topraklarına girmesini yasaklayan Fransız hükümeti ve Amerika Birleşik Devletleri, İsviçre, Almanya ve Avustralya hükümetleri de dahil olmak üzere çeşitli hükümetler tarafından çeşitli ülkelere girişi yasaklandı. Almanya örneğinde, bu özellikle skandaldır çünkü Nazilere karşı direnmişti, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Alman yetkililer tarafından Nazi karşıtı direnişe katıldığı için madalya ile ödüllendirilmişti, ancak doktora tezi olmasına ve Nazi karşıtı Alman entelektüelleri ve tabii ki öğrenci hareketi bu yasağı protesto etmesine ve kaldırılmasını talep etmesine rağmen Alman topraklarına girmesi yasaklandı. Alman Sosyalist Şansölyesi Helmut Schmidt Liège Üniversitesi’ne geldiğinde Ernest Mandel’in benden Liège’de konuşma yapmamı istediğini hatırlıyorum. Alman topraklarına girişinin yasaklanmasını kamuoyu önünde protesto etmek için konuşma yapmamı istemişti. Bu yasaklar onun sınırları geçmesini engellemedi. Ernest Mandel çok seyahat etti ve Fransa’daki yasağına rağmen çok düzenli olarak sınırı geçti ve özellikle de Ligue communiste ve Lutte ouvrière tarafından Mayıs 1971’de düzenlenen Paris Komünü anma törenine binlerce Fransız gösterici gibi gelişini çok iyi hatırlıyorum. On ya da on beş bin gösterici vardı ve Ernest Mandel konuşmasını yapmak üzere Alain Krivine’in ikiz kardeşi Hubert Krivine’in kullandığı bir motosikletin arkasında geldi. Bazen Fransız yetkililer tarafından tutuklanıp Belçika’ya geri götürülüyordu ve Hollandalı biyografi yazarının anlattığına göre, bir keresinde Roissy Charles de Gaulle havaalanına vardığında Belçika’ya sınır dışı edildiğinde, aynı gün Brüksel’den Paris’e giden trene binmişti çünkü Paris’te DE liderliğinin bir toplantısı vardı.

İkinci bölümde Mandel’in Küba devrimiyle olan ilişkisine, Nikaragua ile olan ilişkisine ve 1989’daki Doğu Almanya krizine ve Almanya’nın yeniden birleşmesine karşı tutumuna bakacağım. 

Eric Toussaint

Devam edecek

---

Notlar

[1] Hafızam beni yanıltmıyorsa, 1988 ve 1991 yılları arasında IV kurulu Ernest Mandel, Livio Maitan, Claude Jaquin, Gilbert Achcar, Janette Habel ve Daniel Ben Saïd’den oluşuyordu. Penny Duggan tüm toplantılara davet edilmişti. 1991’in başındaki 13^e Dünya Kongresi’nin ardından, birleşik sekretarya tarafından seçilen yeni büronun bir parçasıydım. Livio Maitan’ın anılarına göre, görevliler Gilbert Achcar, Janette Habel, Phil Hearse, Claude Jacquin, Livio Maitan, Ernest Mandel, Braulio Moro ve bendim (bkz. Livio Maitan, Pour une histoire de la Quatrième Internationale, La Brèche-IIRE, Paris, 2021. s. 475).

 [2] Birleşmeye aynı şekilde kongre sırasında ülkesinde hapsedilen yerli ve köylü lideri Hugo Balnco (1934-2023) gibi Latin Amerika militanları da katıldı. Bolivya’da çok fal militanlar da vardı. IV. Enternhasyonal’in birleşme kongresi için bkz., Livio Maitan, Pour une histoire de la Quatrième Internationale, La Brèche-IIRE, Paris, 2021. 547 sayfa ISBN 9782955816851 p. 146 à 159. Ayşrıca Quatrième Internationale, dergisi, Le Congrès de réunification de la Quatrième Internationale, Numéro spécial 3^e trimestre 1963, Paris, 72 sayfa.

[3] Bkz. Quatrième Internationale, dergisin°47, Ocak 1971, Paris, p. 14 à 20

[4] BKz viedo de Usul, Ostpolitik réalisée pour Blast : « ALAIN KRIVINE : LE TROTSKISME PERMANENT » https://www.youtube.com/watch?v=8Zent93oWko et Maitron sözlüğü.

https://maitron.fr/spip.php?article136624

[5] Birnici cilt şurada: https://www.marxists.org/francais/mandel/trait-eco/traite.pdf

[6] 1970 JGS kongresinde ben başkalarıyla birlikte Ligue Révolutionnaire des Travailleurs  yerine Ligue Socialiste Révolutionnaire adının önerilmesini destekledim. Hala bunun daha iyi olduğu kanısındayım.

[7] Pierre Le Grève, 1960 yılında doğrudan Fransız gizli servisleriyle bağlantılı La Main rouge örgütü tarafından bağımsız Cezayir lehine faaliyeti kapsamında bir paket bomba ile suikast girişimine maruz kaldı. [8] https://fr.wikipedia.org/wiki/Rudi_Dutschke

[9] Rudi Dutschke Almanya’da büyük toplantılarda Ernest Mandel ile kamuya açık toplantılara katıldı. Eylül 1968’de, kendisin öldürmeyi hedefleyen saldırıdan sonra iki hafta Ernest Mandel ve Gisela Sholtz’un evinde kaldı. Bkz Jan Willem Stutje, Ernest Mandel Un révolutionnaire dans le siècle, Editions Syllepse, Paris, 2022, 454 pages. P. 278 à 286.

[10] > Jan Willem Stutje, Ernest Mandel. Un révolutionnaire dans le siècle…

[11] Gisela Scholtz à Ray, 13 mars 1969, Archives Ernest Mandel, dossier 652 cité par Jan Willem Stutje, Ernest Mandel. Un révolutionnaire dans le siècle p. 322.

[12] Bkz La Gauche du 11 şubat 1972, p. 2.

[13] Bkz ilk üç konfrensın tutnakları 500 mişi Liège’de, 1500 Bruxelles’de, 1000 Louvain’de) La Gauche du 11 février 1972, p. 5 et l’interview exclusive de Jerry Lawless (partie 1) p. 4 et 5 et la partie 2 dans La Gauche du 18 février 1972, p. 4 et 5. Eklemek gerekir ki sağ odlduğu gibi sol günlük basın da bu konferanslara geniş yer verdi.

[14] Jan Willem Stutje, Ernest Mandel. Un révolutionnaire dans le siècle, p. 235.

[15] Antikapitalizme karşı neokapitalist reformlara dair bkz., Ernest Mandel, La stratégie des réformes de structure, 1965

http://pinguet.free.fr/mandel1965.pdf

[16] http://www.ernestmandel.org/new/ecrits/article/controle-ouvrier-et-strategie” >http://www.ernestmandel.org/new/ecrits/article/controle-ouvrier-et-strategie

et http://www.ernestmandel.org/new/ecrits/article/autogestion-occupations-d-usines

[17] Sozialistischer Deutscher Studentenbund (

[18] Jan Willem Stutje, Ernest Mandel… note 142, p. 79.

Boris Kagarlitsky hakkında ceza davası açıldı

Rusya Federal Güvenlik Servisi, tanınmış siyaset bilimci ve Rabkor adlı internet dergisinin editörü Boris Kagarlitsky hakkında terör suçlamasıyla dava açtı. Ayrıca derginin köşe yazarlarının evleri de arandı.

Kagarlitsky’nin maruz kaldığı zulmün asıl nedeninin siyasi görüşleri ve Rabkor’u susturma arzusu olduğu açıktır. Boris Kagarlitsky, son siyasi durum hakkında aktif bir yorumcu ve Rusya’nın iç ve dış politikasının açık sözlü bir eleştirmeniydi.

Putin rejimi, seçkin siyaset bilimciyi birçok kez susturmaya çalıştı. Kagarlitsky’nin başkanlığını yaptığı Küreselleşme ve Toplumsal Hareketler Enstitüsü 2018 yılında yabancı ajan ilan edildi. Nisan 2022’de ise kendisi yabancı ajan ilan edildi.

Boris Kagarlitsky, SSCB’de ilk kez Jüri Andropov liderliğinde siyasi faaliyetleri nedeniyle hapse atıldı. Ardından, Ekim 1993’te, Yüksek Sovyet’in feshedilmesini kınadığı için tutuklandı ve dövüldü. 2021 yılında Devlet Duması seçimlerinde yapılan sahteciliğe karşı protesto çağrısı yaptığı için 10 gün gözaltında tutuldu. Şimdi Kagarlitsky 7 yıla kadar hapis cezasıyla karşı karşıya.

Boris Kagarlitsky’ye karşı açılan ceza davası Rusya’daki sol harekete yönelik bir saldırıdır. Siyasi kariyerinin farklı dönemlerinde yaptığı açıklamalara ve vardığı sonuçlara katılmayabiliriz, ancak bu tartışmalar artık yersizdir. Kendisi özgürlüğüne kavuşur kavuşmaz farklı pozisyonlarımızı tartışmaya devam edebiliriz.

Tüm sol örgütleri geniş bir dayanışma kampanyası düzenlemeye, Boris Kagarlitsky ve tüm siyasi tutukluların derhal serbest bırakılmasını talep etmeye ve Rabkor’un editör ekibine mümkün olan her türlü desteği vermeye çağırıyoruz.

Kagarlitsky yazılarında ve konuşmalarında Rus yetkililerin umut vaat etmemesi konusunda sürekli iyimser kalmıştır. Güncel olaylar iyimserliğinin haklı olduğunu gösteriyor: Sivil toplum kalıntılarını tamamen temizlemeye başlayan Putin rejimi, gülle büyüklüğündeki sızıntıyı bir şişe mantarla tıkamaya çalışıyor.

Boris Kagarlitsky’ye özgürlük!

Toplumsal Hareket (Sotsialnyi Rukh, Ukrayna)

Oppenheimer filminin 21 Temmuz 2023 tarihinde vizyona girmesi (https://www.youtube.com/watch?v=uYPbbksJxIg), ABD’li seçkin bir nükleer fizikçinin hayatını konu alan bu film, modern silahların geliştirilmesinin bireyler ve bir bütün olarak insanlık için ne kadar zarar verici olduğunu bize hatırlatmalıdır.

Kai Bird ve merhum Martin Sherwin tarafından yazılan Pulitzer ödüllü biyografi American Prometheus: The Triumph and Tragedy of J. Robert Oppenheimer’a (Ed. A. Alfred Knopf, 2005) dayanan film, İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD hükümeti tarafından Los Alamos, New Mexico’da dünyanın ilk atom bombasının yapımını ve testini yönetmek üzere işe alınan genç J. Robert Oppenheimer’ın yükselişini ve düşüşünü anlatıyor. Onun bu çabalarındaki başarısını kısa bir süre sonra Başkan Truman’ın Hiroşima [6 Ağustos 1945] ve Nagazaki’yi [9 Ağustos 1945] yok etmek için nükleer silah kullanma emri izledi.

Savaşı izleyen yıllarda, “atom bombasının babası” olarak anılan J. Robert Oppenheimer, özellikle yeni Atom Enerjisi Komisyonu’nun (AEC) genel danışma komitesinin başkanı olarak, ABD hükümeti saflarında bir bilim adamı için olağanüstü bir nüfuz elde etti.

Ancak nükleer silahlara karşı kararsızlığı arttıkça etkisi de azaldı. Oppenheimer 1945 sonbaharında Beyaz Saray’da Harry S. Truman (1945-1953) ile yaptığı bir görüşmede “Sayın Başkan, sanki ellerime kan bulaşmış gibi hissediyorum” dedi. Öfkelenen Truman daha sonra Dışişleri Bakan Yardımcısı Dean Acheson’a [Ocak 1949-Ocak 1953] Oppenheimer’ın “mızmızın teki” olduğunu ve “o orospu çocuğunu bir daha bu ofiste görmek istemediğini” söyledi.

J. Robert Oppenheimer da yaklaşmakta olan nükleer silahlanma yarışından endişe duyuyordu ve pek çok nükleer bilimci gibi atom enerjisinin uluslararası kontrolünden yanaydı. Nitekim 1949 yılı sonunda FAC Genel Danışma Komitesi’nin tamamı ABD’nin H-bombası geliştirmesine karşı çıkmış, ancak Başkan bu tavsiyeyi dikkate almayarak yeni silahın geliştirilmesini onaylamış ve ABD’nin büyüyen nükleer cephaneliğine eklemiştir.

Bu koşullar altında, nükleer silahlar konusunda çok daha az utanç duyan insanlar Oppenheimer’ı iktidardan uzaklaştırmak için adımlar attılar. Aralık 1953’te, AEC başkanlığını devraldıktan kısa bir süre sonra, ABD’nin nükleer cephaneliğini güçlendirmenin ateşli bir savunucusu olan Lewis Strauss, Oppenheimer’ın güvenlik izninin askıya alınmasını emretti. Sadakatsizlik imalarına karşı koymaya hevesli olan Oppenheimer kararı temyize götürdü ve ACS Personel Güvenlik Konseyi önündeki müteakip duruşmalarda, sadece nükleer silahlara yönelik eleştirileri hakkında değil, aynı zamanda onlarca yıl önce Komünist Parti üyesi olan kişilerle olan ilişkileri hakkında da taciz edici sorularla karşılaştı.

Sonunda AEC, Oppenheimer’ın güvenlik riski oluşturduğuna karar verdi; bu resmi karar, Oppenheimer’ın kamuoyu önünde küçük düşürülmesine ek olarak, kamu hizmetinden çıkarılmasını tamamladı ve meteorik kariyerine ölümcül bir darbe indirdi.

Elbette nükleer silahların geliştirilmesinin J. Robert Oppenheimer’ın düşüşünden çok daha büyük sonuçları olmuştur. Japonya’da 200.000’den fazla insanın ölümüne ve çok daha fazlasının yaralanmasına yol açmasının yanı sıra, nükleer silahların ortaya çıkışı dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin vahşi bir nükleer silahlanma yarışına girmesine neden oldu. Büyük güçler arasındaki çatışmaların körüklediği 1980’lere gelindiğinde, yeryüzündeki neredeyse tüm yaşamı yok etme potansiyeline sahip 70.000 nükleer silah geliştirilmişti.

Neyse ki, nükleer kıyamete doğru bu yarışa karşı koymak için geniş bir vatandaş kampanyası başlatıldı. Bu kampanya, nükleer tehlikeleri azaltmak için tek taraflı eylemlerin yanı sıra bir dizi nükleer silah kontrolü ve silahsızlanma anlaşmasına girmeleri için isteksiz hükümetler üzerinde baskı oluşturmayı başardı. Sonuç olarak, 2023 yılına gelindiğinde nükleer silah sayısı yaklaşık 12.500’e düşmüştür.

Ancak son yıllarda, kamuoyu desteğinin keskin bir şekilde azalması ve uluslararası çatışmaların artması sonucunda nükleer savaş potansiyeli önemli ölçüde yeniden canlanmıştır. Dokuz nükleer güç (Rusya, ABD, Çin, İngiltere, Fransa, İsrail, Hindistan, Pakistan ve Kuzey Kore) şu anda yeni üretim tesisleri inşa ederek ve nükleer silahlarını geliştirerek nükleer cephaneliklerini modernize etmeye çalışmaktadır.

Bu hükümetler 2022 yılında bu nükleer yığınak için yaklaşık 83 milyar dolar harcamıştır. Donald Trump, Kim Jong-un ve Vladimir Putin de dahil olmak üzere kamuoyuna yönelik nükleer savaş tehditleri daha da sıklaştı. Bulletin of the Atomic Scientists’in 1946 yılında oluşturduğu kıyamet günü saatinin ibreleri şu anda eksi 100 gece yarısında [Ocak 2023’te 90 saniye], tarihindeki en tehlikeli durumda.

Nükleer güçlerin nükleer silahların kontrolü ve silahsızlanma konusunda daha ileri adımlar atılmasına pek ilgi göstermemeleri şaşırtıcı değildir. Dünyadaki nükleer silahların yaklaşık %90’ına sahip olan iki ülke – Rusya (en fazla silaha sahip olan) ve Amerika Birleşik Devletleri (çok geride olmayan) – birbirleriyle imzaladıkları bu tür anlaşmaların neredeyse tamamından çekilmişlerdir.

ABD hükümeti New Start Anlaşması’nın (stratejik nükleer silahların sayısını sınırlayan anlaşma) Rusya’yı da kapsayacak şekilde genişletilmesini önermiş olsa da Vladimir Putin’in Haziran 2023’te Rusya’nın Batı ile nükleer silahsızlanma müzakerelerine girmeyeceği yanıtını verdiği bildiriliyor: “Bu tür silahlara NATO ülkelerinden daha fazla sahibiz. Bunu biliyorlar ve hâlâ bizi azaltma müzakerelerine başlamaya ikna etmeye çalışıyorlar. Halkımızın da dediği gibi canları cehenneme.”

Nükleer cephaneliği önemli ölçüde artmış olmasına rağmen hâlâ üçüncü sırada yer alan Çin hükümeti, Çin’in nükleer silahların kontrolü konusunda görüşmelere girmesi için bir neden görmediğini söyledi.

Nükleer silah sahibi olmayan ülkeler, yaklaşan nükleer felaketi önlemek için Nükleer Silahların Yasaklanması Antlaşmasını (TPNW) desteklemişlerdir. Temmuz 2017’de BM konferansında ülkelerin ezici bir çoğunluğunun oyuyla kabul edilen Nükleer Silahların Yasaklanması Antlaşması, nükleer silahların geliştirilmesini, test edilmesini, üretilmesini, edinilmesini, bulundurulmasını, stoklanmasını ve kullanım tehdidini yasaklamaktadır.

Antlaşma Ocak 2021’de yürürlüğe girmiş ve tüm nükleer güçlerin karşı çıkmasına rağmen 92 ülke tarafından imzalanmış ve 68’i tarafından onaylanmıştır. Brezilya ve Endonezya’nın da yakın gelecekte onaylaması beklenmektedir. Anketler TPNW’nin ABD ve diğer NATO ülkeleri de dahil olmak üzere pek çok ülkede güçlü bir desteğe sahip olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla Robert Oppenheimer’ı yutan ve küresel uygarlığın hayatta kalmasını uzun süredir tehdit eden nükleer trajedinin önlenebileceğine dair hâlâ biraz umut var.

The Conversation, 12 Temmuz 2023

Belagati kalesinden başlatalım, Godard’dan bir alıntıyla, devrimci sinemanın o merhum Che Guevara’sının İsviçre’deki evine çekildikten sonra, 2010lara tarihlenen sözleriyle: “Eskiden de 1000 tane izleyicim vardı, şimdi de öyle. Tek fark o bin izleyicinin hepsi eskiden Paris’teyken, şimdi dünyanın her yerinde”.

Devam ediyor, paraşütle Filistin’e filmlerinin DVDlerinin dağıtılma olasılığından bahsediyor, yuvarlanan taş, yosun tutmuyor.

Ulis’in bakışı, üzerimizde dolanıyor. Adeta kanatlarını açmış bir sonraki gecesine koşan Minerva’nın baykuşunun, yeni meskenlere tünemesinde olduğu gibi. Bu sefer de gece kadar kara Fransızların omuzlarından bakıyor, Nanterre’de, Paris’te, her yerde.

En son ırkçı bir cinayetin kurbanı olan 17 yaşındaki Nahel’in katlinden sonra başlayan protestolar, dört başı mamur bir ayaklanmaya dönüştüğünde, yeniden hatırlıyor ve geçmiş durumun muhasebesini yapıp dersler çıkartıyoruz.

Oy pusulasında Macron’a ayrılan kısımda, Nazi uzantısı, adeta yeni bir Vichy hükümeti vakası olması muhtemel Le Pen’e karşı birleşen güçlerin getirdiği siyasi kompozisyonun uzun süreli bir temsil krizine gebe olduğu ortadaydı.

Bu ırkçı cinayete bizi sürükleyen aylarda temsil krizi, öncelikle iki cepheye yüzde 25 ve 25 şeklinde bölünen merkez/liberal ve Melanchon’un başını çektiği sol/sosyalist oylarla siyasi bir ayrışmaya dönüşmüştü. Bugün ise siyah derili Fransız yurttaşlarının isyanına giden ve geçtiğimiz yıllara yayılan müteakip ayaklanma ve grevlerden sonra dosdoğru bir siyasi krize evrilmiş durumda.

Bu durumun aynı zamanda Macron’un başını çektiği neo-liberal, Troyka yanlısı merkez politikaların sonunu muştulayan, ancak henüz yerine bir alternatif vaat etmek konusunda küresel ve jeo-politik açmazların da getirdikleriyle bocalayan sol siyasetin yaptıkları kadar yapamadıklarıyla da mesul olacağı bir siyasi vakum yarattığını söyleyebiliriz. Vakumun göçmen karşıtı neo-faşist ve sağ popülist hareketler tarafından doldurulacağı ise gün geçtikçe netleşen bir beklenti.

Gelgelim memleket sath-ı mailinde olan bitene. Türkiye’de kaçan o moment hakkında ise düşüncelerim Godard’ınkinden daha orijinal değil: eskiden hepimizi bir çaycıya topladıklarında saatlerce tartışıyor, kelimenin gerçek anlamıyla bir devrimin, gösterenin altında toplanan tüm bagajla beraber mümkünatını tartıyorduk.

Bugün, o çay bahçesindekiler dünyanın her yerinde, şu veya bu biçimde.

Hem zaten hepimizi bugün, onca yaşantıdan sonra tek bir yere toplamış olsalar malzemeye yazık olmaz mıydı? Şimdi onlar, Paris’in güneyindeki ZAD direnişinden Yunanistan ve Almanya’daki anti-faşist yapılara uzanan bir skalada mücadeleye omuz veriyorlar.

Çünkü zaten ancak, denemiş olanlar yenilebilirler.

Kozağaçlı Teoremi

Hukuk denen kasap bıçağını egemenler bileylerken hapse düşenler, davalık ve/ya alacaklı olanlar, işkencelerden geçenler ve tabii Kozağaçlı’nın onurunu iade etmek istediği kavrayışla “şehit” düşenler. Evet, şahitlikten gelir şehit ve işte düzenin oylumlu ve geçirgen gerçekliğinin boşluğunda yuvalanan hakikate şahadet edenlerin şefaatidir.

Canından olmak özgül bir durum değil, hem Murathan Mungan’ın dizeleriyle “devrim için ölmek ile intihar etmek aynı şey” de “değildir” belki, ama tarihin anlamına gerilen her ceset, er geç çarmıhtan inecek denir. İşte tartışmalı da olsa, mücadelede düşenlere şehit denmesi de bu yüzden.

Bugünkü geçirgen ve desüblimize, yücelikten ve bizi aşan her türlü anlamın olgunluğundan ayrı düşmüş günübirlik gerçekliğe direnen şey, işte bizden kalacak +1 gün. Sonsuzun şarkısıdır içimizde cıvıldayan.

Öncü olmak mümkün değildir, bu anlamıyla. Daha önce de bir vesileyle yazdığım gibi.

O halde elbette yaşantısını yeniden anlamlandıracak olanlar, devam etmenin yollarını arayanlar, ancak bunu eski stratejileri boşluğa düştüğünden yapamayanlar, bir çeşit ihanete uğrayacak ve evde kalmış eşyalarını toplayacak olanlar, hepsi oldu, olacak. Neticede, şahit olunan gerçeği reddiye için de bir ömür verecekler var.

Çünkü bütün bilginin kaynağı, onun için emek vermiş ve çile çekmiş olanların kanıdır.

Bir ceviz ağacının cevizi

Günlerden bir gün, güneş soğumadan önce yok olursa insanoğlu yeryüzünden ki bu muhtemel, ruhlar büyük unutuş ırmağından içse ve yeni vücutlar bulsa da kendisine, geriye güneşe şahitlik kalacak.

Ama öte yandan, insanoğlu o muzaffer ve özgür adımlarıyla yeniden yürüse ve o koca yıldız sönse de yine, kalacak olan şey bir hiç midir?

Belki, bir şansımız daha olabilir.

Öyleyse ne için çabalamalı? İşte tam olarak bu aradaki süre, bu +1 için.

Bugün Siyasal İslam’ın sinik ideolojisinin muzaffer yaygarasının gitgide bir yankı odasındaki ekolar gibi silinip gitmeye mahkûm olduğunu günbegün daha net idrak ediyoruz. Seçimlerin ötesindeki siyasetin daha gerçekçi ve sert boyutuyla karşı karşıya kalıyoruz. Restorasyon derken tek anladığı cephe restorasyonu olan müteahhit ve mücahitler arasında seçim yapmamız gerektiği önermesine daha az teslimiz.

Bugün, elde var 1 yenilgi. Tanık olduğumuz ve üstlendiğimiz küçük hayatların ve tortusunda günbegün büyümekte olan huzursuzluğun daha çok bilincine varıyoruz.

Elbette daha çok insan, gitgide plastikleşiyor. Aslen derya deniz dilimizi konuşuyor ancak onu kirletiyor. Ama işte dünyanın çevresinde döndüğü ve kaderini belirleyecek olan o bin seyirci, düzenin gerçeğini teşhir etmek için fırsat kolluyor.

Dünyanın aklı ve kalbi, onlarla atıyor.

Kavga sürüyor…

Ülkemiz kederli ve kızgın.

Ülkemiz yas tutuyor ve öfkeli. Nanterre’de Nahel’in bir polis memuru tarafından yakın mesafeden 

öldürülmesi, işçi sınıfı mahallelerini ve buralarda büyüyen gençleri, özellikle de ırksallaştırılmış ve güvencesiz durumda olanları hedef alan ayrımcı ve güvenlik temelli kamu politikalarının onlarca yıllık etkilerini gözler önüne sermiştir. Şiddetin tırmanması bir çıkmaz sokaktır ve durdurulmalıdır. Polisin esasen baskıcı yaklaşımı ve 2017 yılında hizmet silahlarının kullanımına ilişkin olarak getirilen mevzuat değişiklikleri, nüfusun ayrımcılık ve ırkçı uygulamalar açısından yaşadığı ve acı çektiği durumu daha da kötüleştirmektedir.

Halk ile polis arasındaki gerilim çok eskilere dayanmaktadır ve adaletsizlik, önyargı, şiddet, ayrımcılık, cinsiyetçilik… ve toplumun tamamına yayılan ve hâlâ ortadan kaldırılamamış olan sistemik ırkçılıkla damgalanmış bir tarihin parçasıdır.

Söz konusu mahallelerin sakinleri ve özellikle de kadınlar, kamu hizmetlerinin eksikliğini çoğu zaman kendileri telafi etmek zorunda kalmaktadır. Bu hizmetlerin – okullar, sosyal ve kültürel tesisler, spor tesisleri, postane, idari hizmetler vb – azalması ve gönüllü kuruluşlara Devlet desteğinin azalması, bu mahallelerin ve özellikle Fransız Denizaşırı Toprakları başta olmak üzere çok daha ötedeki tüm bölgelerin marjinalleşmesine büyük ölçüde katkıda bulunmuştur.

Bu mahalle nüfuslarının terk edilmesi, yoksullaşma, enflasyon, artan kiralar ve enerji fiyatları ile işsizlik sigortası reformu gibi ekonomik koşullarla daha da kötüleşmektedir. Sosyal eşitsizlikler özellikle çocukları ve bekar anneleri etkilemektedir. Nanterre’deki trajediye tepki olarak son günlerde işçi sınıfı mahallelerini  sarsan ayaklanmalar da bunu göstermektedir.

Polis politikalarında, güvenlik yasalarında (Küresel Güvenlik Yasası, Ayrılıkçılık Yasası, vb.) ve acil durum  önlemlerinde onlarca yıldır süregelen aşırılıklara ek olarak, son günlerde hükümetten hızlı adaletin sağlanması için baskı görüyoruz. Giderek ağırlaşan cezalarla birlikte sistematik önleyici tutukluluk kabul edilemez!

Acil ihtiyaç, sadece aşırı sağı güçlendirecek ve hak ve özgürlükleri bir kez daha geriye götürecek olan baskı değildir.

Kalıcı barış ancak hükümetin durumun aciliyetine ve ilgili kişilerin taleplerine yanıt vermek üzere gerekli tedbirleri alması halinde sağlanabilir.

BM, Fransa’daki güvenlik politikalarını ve başta polis teşkilatı olmak üzere ırkçılıkla ilgili kurumsal sorunları defalarca eleştirmiştir.

Ayrımcılık, eşitlik fikrinin altını oyan ve umutsuzluk tohumları eken ağırbir zehirdir.

Aşırı sağ bunu toplumu daha da bölmek için kullanıyor. İşçi sınıfı mahallelerine yönelik iç savaş çağrısını ve bu mahallelerden insanların polis sendikaları tarafından “zararlı” olarak tanımlanmasını kınıyoruz.

Nahel’i öldüren polis memuru için aşırı sağcı bir kişinin girişimiyle bir fon oluşturulmasını ve hükümetin bu konuda herhangi bir adım atmayarak yangına körükle gitmesini kınıyoruz.

Her şeyin yeniden düşünülmesi ve üzerine inşa edilmesi gerekiyor. Yeni temellerden başlamamız, tartışma için geniş forumlar oluşturmamız ve onlarca yıllık kamu politikalarının hatalarından ders çıkarırken, eşitlik konusundaki ortak arzumuzun temelini oluşturan tarihlere, geçmişlere, kültürlere ve tekilliklere saygı duymamız gerekiyor. İşçi sınıfı mahallelerinde yaşayanların, özellikle de gençlerin taleplerini dinlemenin ve dikkate almanın tam zamanı!

Bu durum, hükümetin sorumluluklarını üstlenmesini ve çatışmayı sona erdirmek için acil çözümler sunmasını gerektirmektedir:

– kolluk kuvvetleri tarafından ateşli silah kullanımına ilişkin kuralların gevşetilmesine ilişkin 2017 tarihli yasanın yürürlükten kaldırılması

– Polis gücünün, müdahale tekniklerinin ve silahlarının derinlemesine reforme edilmesi;

– IGPN’nin yerine polis hiyerarşisinden ve siyasi iktidardan bağımsız bir kurumun getirilmesi;

– İnsan Hakları Savunucusu başkanlığındaki idari makam bünyesinde gençleri etkileyen ayrımcılıkla ilgili bir birimin oluşturulması ve polis teşkilatı da dahil olmak üzere ırkçılıkla mücadele için kaynakların güçlendirilmesi.

Ancak, farklı bir servet dağılımı olmadan, sosyal eşitsizliklerle mücadele etmeden hiçbir şey yapılamaz.

İklim değişikliği, artan kiralar ve ücretlerle daha da kötüleşen yoksulluk ve güvensizlikle mücadele 

edilmeden, kamu hizmetleri ve halk eğitimi güçlendirilmeden hiçbir şey yapılamaz. Aşırı sağ için verimli bir zemin sağlayan gerici kamu politikaları izlemek yerine hükümetin mücadele etmesi gereken alanlar bunlardır.

Sendikalarımız, derneklerimiz, kolektiflerimiz, komitelerimiz ve siyasi partilerimiz kamusal ve bireysel özgürlükleri korumak için seferber olmaktadır.

Şimdilik, insanları, 8 Temmuz’da Beaumont-sur-Oise’da Adama için Hakikat ve Adalet Komitesi  tarafından düzenlenen yürüyüş ve 15 Temmuz’da Polis Şiddetine Karşı Ulusal Koordinasyon  tarafından düzenlenen yürüyüş örneklerini takip ederek, 5 Temmuz Çarşamba gününden itibaren  ülke genelinde bu talepler etrafında yapılacak tüm miting ve yürüyüşlere katılmaya çağırıyoruz. Fransa ve denizaşırı Fransız topraklarında 8 Temmuz Cumartesi günü yurttaş yürüyüşleri düzenlenmesi çağrısında bulunuyoruz.

Bu seferberlikleri geliştirmek için birlikte çalışacağız.

Sendikalar: CGT, CNT-Solidarité Ouvrière, Fédération Syndicale Étudiante (FSE), FSU, Solidaires Étudiant-e-s, Syndicat des Avocats de France, UNEF le syndicat étudiant Union, Syndicale Solidaires, Union Étudiante,Dernekler: 350.org, Adelphi’Cité, Amnesty International France, Alternatiba, Alternatiba Paris, Les Amis de la Terre France, ANV-COP21, ATTAC France, Bagagérue, Conscience, Coudes à Coudes, DAL Droit au Logement, La Fabrique Décoloniale,FASTI (Fédération des Associations de Solidarité avec Tou-te-s les Immigrés-e-s), Fédération Nationale de la Libre Pensée, Fédération nationale des maisons des potes, Femmes Egalité, Fondation Copernic, Gisti (Groupe d’information et de soutien des immigré-es), Greenpeace France, Jeune Garde Antifasciste, LDH (Ligue des droits de l’Homme), Memorial 98, Observatoire nationale de l’extrême-droite, Organisation de SolidaritéTrans (OST), Planning familial, Réseau d’Actions contre l’Antisémitisme et tous les racismes-RAAR, REVES Jeunes, SOS Racisme,

Kolektifler : Alliances et Convergences, Assemblée des Gilets Jaunes de Lyon et Environs, Colère Légitime, Collectif civgTENON, Collectif des Écoles de Marseille (le CeM), Collectif national pour les Droits des Femmes, Collectif Nouvelle Vague, Collectif Vérité et Justice pour Safyatou, Salif et Ilan,  Collective des mères isolées, Comité des Soulèvements de la Terre Sud-Essonne, Comité Local de Soutien aux Soulèvements de la Terre Aude, Comité Soulèvement Bas-Vivarais, Comité les Soulèvements de la Terre Lyon et environs, Comité local de soutien aux Soulèvements de la Terre Villefranche, Comité local de soutien aux Soulèvements de la Terre Romans-sur-Isère, Comité nîmois de soutien aux Soulèvements de la Terre, Comité de soutien à Moussé Blé, Comité justice et vérité pour Mahamadou, Comité Les Lichens Ardéchois, Comité Vérité et Justice pour Adama, Coordination des comités pour la défense des quartiers populaires, Démocra’psy, Dernière Rénovation, En Gare, Justice pour Othmane, La Révolution est en marche, La Terre se soulève en Corrèze, Le Peuple Uni, Les Soulèvements de la Terre – comité Île-de-France, Les Soulèvements de l’Entre2Mers (33),  Lyon en lutte, Lyon Insurrection, Nîmes Révoltée, Réseau GBM, Rejoignons-nous, Collectif du 5 novembre – Noailles en colère (Marseille), Syndicat des quartiers populaires de Marseille, Collectif Justice pour Claude Jean-Pierre, Youth for Climate IDF,

Siyasi örgütler: ENSEMBLE! – Mouvement pour une Alternative de Gauche, Écologiste et Solidaire, Europe Ecologie Les Verts (EELV), La France insoumise (LFI), Front Uni des Immigrations et des quartiers populaires (FUIQP), Gauche Ecosocialiste (GES), Génération.s (G.s), Nouveau parti anticapitaliste (NPA), Parti Communiste des Ouvriers de France (PCOF), Parti de Gauche (PG), Pour une Écologie Populaire et Sociale (PEPS), Parti Ouvrier Indépendant (POI) Réseau Bastille, Révolution Écologique pour le Vivant (REV), Union communiste libertaire (UCl)

Martín Cúneo ve Emma Gasco’nun makalelerini yinelemekten her zaman mutluluk duyuyoruz. Burada, yorulmak bilmeyen bir savaşçı olan Hugo Blanco ile İspanyol Viento Sur dergisi (sayı 117, Temmuz 2011) tarafından yayınlanan ve aşağıdaki giriş bölümünü de yeniden yayınladığımız röportajdan bir metni tercüme ediyoruz.

Hugo Blanco kahramanlara benzemez ama devrim yoluyla kapitalizm dışında bir sistem kurma mücadelesinin kahramanlara ihtiyacı yoktur. Hugo Blanco bir köylünün, bir Kızılderilinin, bir sendikacının, yılmaz bir devrimci militanın özelliklerine sahiptir…^eİşte bizim ihtiyacımız olan da bu, dünya çapında tanınan ve güvenebileceğimiz yoldaşlar, yirminci yüzyılın isyanları ve devrimleri ile bugünün isyanları ve devrimleri arasındaki ortak bağımız gibi, Tahrir Meydanı’nda, Kasbah’larda, Syntagma Meydanı’nda [2] ya da daha mütevazı bir ifadeyle öfkeli hareketimizde Hugo kesinlikle kendini evinde hissederdi.

Olağanüstü bir hafızaya sahip olan Hugo, şaşırtıcı hayatını (ya da bu makalenin başlığının çok yerinde bir şekilde ifade ettiği gibi hayatlarını) bize doğallık ve mizahla, başka bir deyişle binlerce savaş görmüş Cuzco kırsalından yaşlı bir Kızılderili bilgenin yapacağı gibi anlatıyor.

Martín Cuneo, Hugo Blanco’nun kişiliğini öyle bir sadakatle yansıtmış ki, onu tanıyanlar sanki ona bakıyormuş gibi hissediyor, tanımayanlar ise birçok yerde, birçok insanda, farklı etiketler ve ideolojilerde saygı, sevgi ve hayranlık uyandıran o militan biyografilerden biri hakkında fikir sahibi olabiliyor. […]

Cuzco’nun tarihi merkezindeki bir pansiyonun kafeteryasında oturan Hugo Blanco, “Peru kedisinin yedi, İsveç kedisinin dokuz canı var… Yani bir dahaki sefere benim de sıram gelecek,” diyor. Kendi ifadesiyle, 76 yıllık yaşamında ölümle dokuz kez burun buruna gelmiş. Ancak hikayesi ilerledikçe, birçok kez unuttuğunu fark ediyoruz. Ölüm cezaları, silahlı çatışmalar, adam kaçırmalar, suikast girişimleri, hastalık, on dört açlık grevi, işkence ve hapis… Ve kaybeden hep ölüm oldu. Bu tarihi köylü savaşçısı, birbirini izleyen Peru hükümetleri için öylesine utanç vericiydi ki, açlık grevlerinden biri sırasında dönemin İçişleri Bakanı ona bir tabut sunarak dayanışmasını ifade etti.

Toprak reformu en alttan başladı

Orta sınıf bir ailede doğmasına rağmen, çok sevdiği yazar José María Arguedas gibi o da yerli olmayı seçti [3]. Çocukluğuna damgasını vuran olaylardan biri, büyük toprak sahibi Bartolomé Paz’ın baş harflerinin bir Kızılderili köylünün sırtına damgalanmasını emretmesiydi. Blanco 2008 yılında, son gözaltılarından birinin ardından yeniden özgürlüğüne kavuştuğunda, “Doğal olarak Bay Paz tutuklanmadı, ki bu saygın bir kişi için düşünülemezdi, ancak bu olay muhtemelen hayatımın aldığı yönü etkiledi” dedi. Bu olayda, söz konusu büyük toprak sahibinin oğlu tarafından Kızılderili topluluklardan alınan toprakların geri alınmasına katılmakla suçlanmıştı.

Arjantin’de eğitim görüp işçi olarak çalıştıktan ve 1958’de dönemin ABD Başkan Yardımcısı Richard Nixon’ın ziyaretine karşı düzenlenen protestolara katıldıktan sonra, La Convención’daki bir çiftlikte çalışmak üzere memleketi Cuzco’ya döndü. Bu yıllarda, sömürgecilikten miras kalan yarı feodal bir sistem olan gamonalizm hâlâ uygulanmaktaydı. Toprak sahibi, bir araziyi işleme izni karşılığında köylüden çiftlikte çalışmasını ve patron için her türlü görevi yerine getirmesini istiyordu: toprağı ekmek, efendinin evinde hizmetçi (pongo) olarak hizmet etmek, ürününü toprak sahibine onun belirlediği fiyattan satmak vb.

José María Arguedas, haciendalarda köylülerin maruz kaldığı aşağılanmaları en iyi anlatan kişiydi. Onun El Sueño del Pongo adlı öyküsü Blanco’nun en sevdiği öykülerden biri olmaya devam ediyor. Hizmetçisine her gün kötü davranan, onu bir köpek gibi havlamaya ve sürünmeye zorlayan ya da bir viscache taklidi yapmak için kulaklarını diken bir patronun hikayesidir. Bir gün pongo efendisine yaklaşır ve tüm hizmetkarların önünde ona dün gece rüyasında onu gördüğünü söyler. Efendi ondan rüyasını anlatmasını ister. Köylü devam etmiş: Efendi ve pongo ölmüşler ve ikisi de Aziz Francis’in önünde çıplak olarak belirmişler. Aziz, bir melekten içinde bal olan altın bir kâse getirmesini ve onu efendinin üzerine dökmesini istemiş. “Bu şekilde olması gerekiyordu” diyor sahibi. Pongo rüyayı anlatmaya devam etti: Aziz Francis “ikinci sınıf” bir melekten insan dışkısıyla karıştırılmış bir kavanoz benzin getirmesini ve bunu Kızılderili’nin üzerine sürmesini istedi. “Bu şekilde olması gerekiyordu,” diyor ev sahibi. Ama rüya burada bitmiyordu. Saint-François son bir emir daha verdi: iki karakter sonsuza kadar birbirlerini yalamalıydı.

José María Arguedas’ın pongosunun diğer yaşamında bir aziz sayesinde elde ettiği ilahi adaleti, La Convención ve Lares hacıendalarının köylüleri sınırsız bir grev sayesinde elde etti. Cuzco İşçi Federasyonu’ndaki Stalinistler “Troçkist Blanco dokuz aydır grevde olan bir sendikayla büyük riskler alıyordu” diyorlardı. Ancak bu sıradan bir grev değildi. Bir işçi greve gittiğinde ücretini kaybeder ve işten atılabilir. Ama bir köylü kendi toprağına bakmak için efendisi için çalışmayı bırakırsa ve grevi bir bölgedeki tüm haciendalara yayılırsa ne olur? İşte devrim budur. Aşağıdan tarım reformu.

1960’ların başında La Convención eyaletinde ve Cuzco departmanındaki Lares bölgesinde olan buydu. Patronlar tarafından işlenen suistimaller karşısında, La Convención bölgesinde köylüleri savunan ve taleplerinin incelenmesini talep eden avukatların yer aldığı sendikalar kuruldu.

“Polis ve yargı üzerinde kontrolleri olduğu için elebaşlarını hapse attılar. Chaupimayo’da bu sendikalardan birine katıldım” diyor Blanco, her zamanki hasır şapkası, beyaz sakalı ve yerli sandaletleriyle. O 1960 yılında sendikaya katıldığında, sendikanın üç lideri tutukluydu. “Benim için her şey orada başladı. Tutuklular için gösteriler düzenledik, yolları ve ildeki ticari faaliyetleri bir günlüğüne kapattık, toplantılar yaptık, açlık grevleri yaptık… Ve onları dışarı çıkarmayı başardık. Ancak birçok büyük toprak sahibi şikayet listesini imzalamayı ya da sendikaları tanımayı reddetti. Köylülerle görüşmeler söz konusu bile değildi.

“Bunun üzerine sendikalar greve gitmeye karar verdi. Ve çiftçi mutluydu, çünkü arazisini işlemek için daha fazla zamanı vardı. Kira grevindeki bir kiracı gibiydi” diye açıklıyor. Köylülerin başlangıçtaki talepleri –çalışmak zorunda oldukları gün sayısının azaltılması, sekiz saatlik iş günü, fiziksel kötü muameleye son verilmesi, sendika özgürlüğü vb– grevle aşıldı. Köylülerin başlangıçtaki talepleri – daha az çalışma günü, sekiz saatlik iş günü, fiziksel kötü muamelenin sona ermesi, örgütlenme özgürlüğü, vb–  feodal toprak mülkiyetine doğrudan bir meydan okumaya dönüşen grevle aşıldı.

Grevde olan yüz kadar haciendas vardı, grev adı verilen bir tarım reformu yaşayan yüz haciendas. Blanco, “Tarım reformu köylüler tarafından, onlar farkında olmadan gerçekleştirildi” diye ekliyor. “Ya toprak ya ölüm” sloganıyla hareket eden hacienda köylüleri, Cuzco İşçi Federasyonu’ndan daha ileri gitmeyi başardılar.

Meşru müdafaada gerilla savaşı

Büyük toprak sahipleri silahlanmaya, havaya ateş açmaya ve kendi deyimleriyle “Hintli hırsızları” ölümle tehdit etmeye başladılar. Köylüler olayı Guardia Civil’e bildirdiler ama bir tuğla duvarla karşılaştılar. “Şikayet etmeyi hiç bırakmayan siz utanmaz yerliler patronun toprağını çalıyorsunuz ve patronun sizi köpekler gibi vurmaya hakkı var”. Blanco’ya inanılacak olursa, aldıkları cevaplardan biri buydu.

Polisin gösterdiği suç ortaklığı karşısında grevcilerin çoğu La Convención’da yeni kurulan İl Köylü Federasyonu’na başvurdu.
– Blanco onlara “Bize kalan tek şey kendimizi savunmak” dedi.
– Yoldaşlar, sarhoş olduğumuzda birbirimizi vurabileceğimizi biliyorsunuz,” dedi “bürokratlar”.
– Evet, yoldaş haklı,” diye yanıtladı Blanco, “bu olabilir, ama bunu önlemenin en iyi yolu iyi örgütlenmiş öz savunma komiteleri kurmaktır.

“Ve sonra söyleyecek başka bir şeyleri kalmadı. Ve öneri onaylandı. Ve Chaupimayo’da en çok tehdit altında olanlardan biri olduğumuz için zaten kendimizi hazırladığımızı bildiklerinden, meclis oybirliğiyle beni öz savunma komitelerini organize etmek üzere seçti” diye hatırlıyor.

Öncelikle silahların temin edilmesi gerekiyordu. Bir patlamadan korkan yetkililer Peru’nun güneyinde silah satışını yasakladı. “Ancak tüccarlar kapitalist oldukları için kendi kendilerine şöyle dediler: “Peru’nun güneyinde silahlar yasaklandıysa, orada iyi bir fiyata satmaları gerekir. Hadi gidelim”.” Eksik olan tek şey onları satın alacak paraydı. Bir gece ev sahibinin sığırlarını alıp sattılar. “Ertesi gün etler her zamankinden daha ucuza satıldı. Böylece silah almak için paramız oldu. Çiftçilerin havai fişekçi arkadaşları da bize barut sağlıyordu. Chaupimayo yakınlarında inşaatı devam eden bir yolun ustabaşı bize dinamit verdi ve hatta mühendis bize nasıl kullanılacağını öğretti”, diye gülüyor Blanco. “Yoldaşım Troçki şöyle derdi: ‘İnsanları kendilerini silahlandırma ihtiyacına karşı silahlandırmalısınız’. İnsanlar silahlanmaya ihtiyaç duyduklarını hissettiklerinde, her yerden silahlar gelmeye başlar.”

Başlangıçta öz savunma grupları amaçlarına ulaştılar: büyük toprak sahipleri tehditlerini daha az şiddetli hale getirdiler. Ancak sağ kanadın, bu “düzensizlik durumuna” izin vermekle suçladığı askeri hükümeti eleştirmesi, baskıcı bir tırmanışın başlangıcını mühürledi. “Guardia Civil’in başkanının radyodan duyurduğu gibi, önce daha az örgütlü dağlık bölgeye saldırdılar ve bir toplantı sırasında bir köylüyü öldürdüler. Ardından La Convención ve Lares Köylü Federasyonu’nun toplantı yapmasını engellemek için La Convención’a gittiler. Sendika toplantılarını tüfek dipçikleriyle bastırdılar.

Yeraltından hapishaneye

Bu karşı saldırı bağlamında, bir ev sahibi yerel sendikanın genel sekreterini tutuklamak için bir polisle birlikte geldi. On bir yaşında bir çocuktan başka kimseyi bulamadılar.

– Baban nerede?
– Bilmiyorum efendim.
– Ne demek bilmiyorum?” diye bağırdı ve polisin silahını göğsüne doğrultarak çocuğu tehdit etti.
– Eğer konuşmazsan, seni öldürürüm.

“Babasının nerede olduğunu bilmeyen çocuk gözyaşlarına boğuldu ve patron polis memurunun huzurunda onu kolundan vurdu. Daha sonra arkadaşı yardım için geldi. O sırada zaten beni kovalıyorlardı” diyor Blanco.

– Hangi makama şikayet edebilirim?” diye sordu çaresiz baba.

Dört sendika bir araya gelerek Hugo Blanco başkanlığında bir komisyon göndermeye karar verdi. “Çiftliğe ulaşmak için iki polis karakolundan geçmek zorunda kaldık. Birinden kurtulmayı başardık ama diğerinden kurtulamadık. İnsanların onlara haber vermek için koştuğunu gördük” diyor Blanco. Guardia Civil karakolunun önünde bir gardiyan gazete okuyormuş gibi yapıyordu.

– Efendim, sizinle konuşmak istiyorum,” dedi Blanco.
– Evet, buyurun,” diye yanıtladı polis memuru.
– Bu çiftliğin sahibinin bir çocuğu yaraladığını biliyor musunuz? Biz buraya sahibinden hesap sormak için gönderilen bir komisyonuz, ancak yeterli silahımız olmadığı için biraz ödünç almaya geldik,” diye açıkladı Hugo Blanco, tabancasını çıkararak. Yani biz silahları buradan çıkarırken ellerinizi kaldırıp sessiz kalacaksınız ve hiçbir şey olmayacak. –
Ah, eğer silah istiyorsanız, size biraz vereceğim…
– Sessiz olun, ellerinizi kaldırın yoksa ateş ederim,” dedi Hugo Blanco sesini yükselterek. Polis ayağa kalktı ve kollarını kaldırmak yerine silahını çıkarmak için cebine uzandı. Hugo Blanco ateş etti. Polis tabancasını çekip ateş etmeyi başardı ama çoktan düşmüştü. “Bir saniye daha geçseydi ölmüş olacaktım” diyor Blanco. “Silahını elinden almak için kendimi onun üzerine attım. Dışarı çıktık ve istasyonun etrafını sardık. Çatışma başladı. Ancak ev yapımı bir el bombası patladığında diğer muhafız teslim oldu.”

Kaldıkları köy olan Pujiura’dan hemşire çağırdılar ancak hemşire yaralı polisi kurtaramadı. Blanco’ya göre, “polis çocuğu vurması için silahı sahibine veren muhafızdı ve bu yüzden teslim olmak istemedi”.

Kısa bir süre sonra kol bir pusu kurdu. “Kimsenin ölmesini istemedim. Polisin hangi yönden geleceğini bilmediğimizden, bizi uyarması için her iki uca birer nöbetçi yerleştirdik. Onlardan ben gelene kadar ateş etmemelerini istedim; niyetim silahlarını teslim etmeleri için onları tehdit etmekti. Ancak yoldaşlarım paniğe kapıldı ve iki polisi öldürdü. Duruşmada Hugo Blanco üç ölümün sorumluluğunu üstlendi. “Artık dava kapandığına göre, bu olayla hiçbir ilgim olmadığını söyleyebilirim” diye itiraf ediyor.

Açık alanda ateş teatileri ve gecelerle noktalanan bu gizlilik dönemi, düzinelerce sendikanın kurulmasına ve köylü grevinin yayılmasına katkıda bulundu. Ancak Hugo Blanco’nun kolunun etrafındaki kuşatma giderek daralıyordu. Ona göre, Guardia Civil’in onu ölü ya da diri ele geçirme emri vardı, Peru Soruşturma Polisi’nin (PIP) emri ise onu canlı ele geçirmekti. Ama şans yine onun yanındaydı. Onu ilk gören bir PIP ajanıydı. “O burada” diye bağırdı. Ama Guardia Civil de oradaydı. Guardia Civil’in başı “Vurun” emrini verdi. Emir Blanco’yu canlı yakalamak olduğu için PIP polisi havaya ateş etti.
– Kımıldama, eller yukarı” diye bağırdı polis.
– Ellerimi kaldırmalı mıyım yoksa hareketsiz mi durmalıyım?” diye cevap verdi Blanco. “Hayatım boyunca sık sık korktum, ama böyle zamanlarda oldukça sakinim” diye açıklıyor.

1963 yılının Mayıs ayıydı. Gözaltına alındığı sırada yalınayaktı. Ayakkabıları çok belirgin bir iz bırakmıştı. Bu nedenle onları, polisin eline geçmesini önlemek için kesinlikle gerekli olan belgelerle birlikte yakındaki bir mağaraya saklamıştı. Hugo Blanco ayakkabısız olarak La Convención’un başkenti Quillamba’daki PIP ofisine götürüldü. Oradan da helikopterle Cuzco’daki kışlaya götürüldü. “Beni helikopterle götürmek için ofisten çıkardıklarında sokakta toplanan insanlar beni alkışladı ve ben de ‘Ya toprak ya ölüm’ diye bağırdım. Yakalandım ama bu mücadelenin sonu anlamına gelmiyordu” diye hatırlıyor. Bu onun hapishanede geçireceği yılların başlangıcıydı.

Toprak reformu için katalizör

Tutuklanmasına rağmen, güney Peru’da tarım reformu çoktan başlamıştı. Hugo Blanco iktidardaki ordunun ruh halini hatırlıyor. “Bu Kızılderililer on aydan fazla bir süredir çiftlikte çalışmadan yaşamaya alışmışlardı. Onları patronları için çalışmaya nasıl geri döndürebiliriz? Bir yangına doğru gidiyoruz. Bir tarım reformu yasası çıkarsak daha iyi olur, ama sadece bu bölge için. Onlar da öyle yaptı.

Ancak şaşırtıcı olmayan bir şekilde isyan Peru’nun diğer bölgelerine de yayıldı. Bu yıllarda Fernando Belaúnde Terry (1963-1968) askeri hükümetin yerini almıştı. “La Convención halkına silahlandıkları için toprak verildi ama bize hiçbir şey verilmedi. Bunlar ülkenin her yerinde toprak gasp eden köylülerin düşünceleriydi. “Belaúnde isyanı kurşunlarla bastırdı ve Cuzco’daki Soltera Pampa’da olduğu gibi katliamlar yaşandı” diye devam ediyor Blanco. O yıllarda Luis Felipe de la Puente Uceda’nın gerillaları ve Ulusal Kurtuluş Ordusu (ELN) ortaya çıktı, amaçları bir direniş yatağı yaratmak olan klasik Küba tarzı gerillalar.” Ordu kendi kendine şöyle dedi: “Bu Belaúnde tüm ülkeyi ateşe verecek. İktidarı ele geçirmek ve La Convención’da yaptıklarımızı Peru’da da yapmak bizim çıkarımıza olacaktır” diye devam ediyor Blanco.

Ve böylece Juan Velasco Alvarado komutasındaki ordu, 1968 yılında sivil özgürlüklere getirilen kısıtlamalarla birlikte milliyetçi ve popülist bir program temelinde iktidarı ele geçirdi. Petrol şirketlerinin kamulaştırılması, ekonominin kilit sektörlerinin millileştirilmesi ve gamonalizme kesin bir son veren geniş çaplı bir tarım reformu, 1968-1975 yılları arasında fiilen ülkeyi yöneten bu generalin aldığı önlemler arasındaydı. 1969’daki tarım reformu milyonlarca hektarın köylü ve Kızılderili topluluklarına dağıtılması ve Sociedades Agrícolas de Interés Sociales (SAIS) adı altında birçok haciendanın birleşmesi sonucu büyük kooperatiflerin kurulmasıyla sonuçlandı. “Gamonalizm tüm biçimleriyle yok oldu ve yerini tarımsal kapitalizme bıraktı. Bugün, tarım ticaretinin ilerlemesine rağmen Peru, çiftçi topluluğunun mücadelesi sayesinde, bireysel ya da kolektif olarak köylülerin elinde en yüksek toprak oranına sahip Latin Amerika ülkesi olmaya devam ediyor” diyor Blanco. “Ancak SAIS fikri köylülere cazip gelmedi. Teoride Rus devriminden daha ileri gidildi, tüm topraklar ‘kolektifleştirildi’, ancak pratikte kolektif çalışmadan yararlananlar iki ya da üç bürokrata indirgendi”. Takip eden yıllarda köylülerin SAIS’e karşı mücadelesi devletle bir çatışma kaynağı haline geldi.

1989 yılında Alan García’nın ilk başkanlığı sırasında Hugo Blanco Peru Köylü Konfederasyonu’nun (CCP) örgütlenme sekreteriydi. “Puno halkının toprağı ele geçirmek istediğine dair söylentiler vardı. Ben de Puno’ya gönderilmeyi istedim. O sırada Alan Garcia hükümetine, polise ve orduya, Velasco’nun kurduğu köylü merkezi olan Ulusal Tarım Konfederasyonu’na ve silahlı mücadeleden başka bir mücadele biçimi olduğunu söylediğimiz için bizi köylü davasına ihanet etmekle suçlayan Aydınlık Yol’a karşı savaşıyorduk. Ve tüm bunlara rağmen, topluluklar için SAIS’den 1.250.000 hektarı geri almayı ve Velasco’nun tarım reformunu yeniden düzenlemeyi başardık” diyor Blanco gururla.

“Ya Toprak Ya Ölüm”

Gözaltına alındıktan sonra Blanco üç yıl boyunca hücre hapsinde yargılanmayı bekledi. Onu mahkûm etmekten bir Guardia Civil mahkemesi sorumlu olacaktı. Duruşmalar 1966’da başlamadan önce, bu mahkeme bir anlaşma önermek üzere bir temsilci gönderdi.

– Ölüm cezası ya da 25 yıl hapis riskiyle karşı karşıyasınız. Ama özgürlüğünüzü yeniden kazanma şansınız var. Hasta olduğunuzu beyan edersiniz, biz de hasta olduğunuzu onaylarız ve sizi istediğiniz ülkeye sınır dışı ederiz.
– Teşekkür ederim ama benim sağlığım gayet yerinde,” diye cevap verdi Blanco. “Teklifi kabul etmek Peru halkına ihanet olurdu, çünkü hacienda sisteminin dehşetini ve polisin uşaklığını açık mahkemede ifşa etme fırsatından mahrum kalırdım” diye açıkladı.

Duruşma, Şili sınırına yakın bir şehir olan Tacna’da, çölün ortasında, dava hakkında hiçbir şeyin bilinmediği bir yerde gerçekleşti. “Duruşmadan siyasi olarak yararlandık. Üç yıl boyunca benimle birlikte tutuklanan yoldaşlara özgürlüklerini yeniden kazanmak için söyleyecekleri tek bir şey olduğunu tekrarlayıp durdum: okuma yazma bilmeyen köylüler olduklarını ve komünist Hugo Blanco’nun onları kandırdığını. Ama hiçbiri bunu söylemedi. Üç yıldır yoldaşlarından haber alamayan Hugo Blanco mahkeme salonuna girdiğinde, yaklaşık yirmi kişi olduklarını gördü.

– Ya toprak ya ölüm!” diye bağırdı Blanco.
– Biz kazanacağız!” diye bağırdı yirmi adam.

Savcılardan biri Hugo Blanco için ölüm cezası talep etti. Duruşma sona ermek üzereydi ve mahkumiyetin yakın olduğu açıktı.

– Eklemek istediğiniz bir şey var mı?” diye sordu yargıç.
– Evet,” diye yanıtladı Blanco. Eğer La Convención’da meydana gelen sosyal değişimler ölüm cezasını haklı çıkarıyorsa, bunu kabul ederim. Ama bırakın (cezayı isteyen adamı göstererek) kendisi vursun! Kanımın bir madunun ellerine sıçramasına izin vermeyin, çünkü onlar halkın çocukları ve dolayısıyla benim kardeşlerim!

Hüküm okunmadan önce Hugo Blanco bir kez daha “ya toprak ölüm” diye bağırdı, ancak bu kez eski yol arkadaşlarının yanı sıra tüm seyirciler de ona eşlik etti. Yargıç kısa süre sonra izleyicilerin ayrılmasını emretti. Yirmi yıl sonra Tacna, Kurucu Meclis’e adaylığını koyduğunda Blanco’ya en çok oy veren şehir oldu.

Sonunda 25 yıla mahkûm edildi. Serbest bırakılması ve idam cezasına karşı uluslararası kampanya çok büyüktü. Jean-Paul Sartre ve Simone de Beauvoir gibi önde gelen isimler en görünür şahsiyetlerdi. “Uluslararası Af Örgütü beni şiddetle savundu. Tüzüğüne göre şiddet uygulayan ya da teşvik edenleri savunmaması gerekiyordu. Meşru müdafaa yaptığımı anladılar. İsveç şubesi beni yılın mahkûmu seçti ve büyük bir poster yayınladı. Kampanya işe yaradı. İdam cezası düştü ama hapis cezası düşmedi.”

Hugo Blanco’nun sürgünleri

General Juan Velasco Alvarado 1968’de iktidara geldiğinde Hugo Blanco beş yılını hapiste geçirmişti. “Aralık 1970’te Velasco bana bir elçi, Komünist Parti’den bir yoldaş gönderdi” diye hatırlıyor.

– Velasco’nun toprak reformu için çalışmaya kendini adarsan yarın bu hapishaneden çıkarsın.
– Hayır, teşekkürler, ben burada yaşamaya alışkınım”, diye açıkladı Blanco kendine bir koka daha doldururken. “Bir hükümet için çalışmak söz konusu bile olamaz. Parlamento üyesi, belediye başkanı, yerel meclis üyesi olmak ve düşündüklerinizi söyleyebilmek başka bir şey. Ama bir hükümet için çalışmak ve her şeyin yolunda olduğunu söylemek zorunda kalmak bambaşka bir şey. Velasco ile birlikte çalışmayı taahhüt eden diğer iki siyasi mahkum serbest bırakıldı. Onlar serbest kalırken ben hapiste kalsaydım insanlar ne diyecekti? Hepimizi bu şekilde serbest bıraktılar ama sonunda sınır dışı edilmeden önce Lima’dan ayrılmam yasaktı.”

Meksika’da kısa bir süre kaldıktan sonra 1950’lerde yaşadığı Arjantin’e geri döndü. Ayrılmadan önce Meksika’daki Arjantin konsolosluğuna gitti ve konsolosluk gerekli olmamasına rağmen kendisine üç aylık bir vize verdi. Arjantin’de bir ay kaldıktan sonra, tam da yasadışı ikamet ettiği gerekçesiyle Villa Devoto hapishanesine hapsedildi. Yıl 1971’di ve General Alejandro A. Lanusse ülkeyi yönetiyordu.

Başlangıç olarak, onu tanıyan mahkumlarının yanına konuldu.
– Hey, sen Perulu değil misin?
– Evet, Perulu’yum.
– Saygılarımı sunarım dostum, harika bir iş yapıyorsun” dedi bir mahkum. Ama köylü mücadelesinden bahsetmiyordu. “Mahkum bir yankesiciydi ve Perulular bu konuda en iyileridir” diye gülüyor.

Girdiği tüm hapishaneler arasında Villa Devoto ona en kötü anıları bırakan hapishane oldu. “Kısa süre sonra siyasi bir mahkum olduğumu anladılar ve beni Halkın Devrimci Ordusu (ERP) mahkumlarının yanına gönderdiler. Baskı korkunçtu. “Dur” diye bağırarak içeri giriyorlardı ve hepimiz hareketsiz durmak zorunda kalıyorduk, sonra “Soyun, soyun!”, “Eşyalarını al, dışarı çık, yan hücreye git, giyin, yüzünü duvara dön, konuşmadan!” diyorlardı. Bu sırada koğuşumuzdaki gürültüyü duyabiliyorduk. Satranç takımımızı bulduğumuzda altı taş eksikti ya da annenizden, nişanlınızdan gelen mektupları, fotoğraflarınızı yırtmışlardı…”

Hapis cezasının uluslararası alanda ihbar edilmesi Salvador Allende’nin Şili’sine giden kapıyı açtı. Orada, Haziran 1973’te Allende hükümetine karşı yapılan ilk askeri darbe, enformasyon bülteninden sorumlu olduğu sanayi kordonunda [4] çalışırken onu gafil avladı. Bültende, bu darbenin Arjantin’de Juan Domingo Perón hükümetini deviren askeri ayaklanmalarla olan uğursuz akrabalığına dikkat çekti. Her iki olayda da deneme darbesi Haziran ayında, son darbe ise Eylül ayında gerçekleşmişti. Blanco bu dört darbenin ayrıcalıklı bir tanığıydı.

Arjantin ve Şili, Haziran ve Eylül

Blanco, 1954 yılında, köylü lideri olmadan önce, kardeşiyle birlikte yaşadığı La Plata’da tarım bilimi okumak üzere Arjantin’e taşındı. “Darbe hazırlıkları çok eskilere dayanıyordu. Üniversitedeki atmosfer dayanılmaz hale gelmişti çünkü tüm öğrenciler orta sınıftandı ve darbeyi destekliyordu. Babama bana daha fazla para göndermemesini, eğitimime devam etmeyeceğimi söyledim” diye anlatıyor.

Hava kuvvetleri Plaza de Mayo’yu bombalayıp 364 sivili öldürdüğünde La Plata yakınlarındaki Berisso’da işçi olarak çalışmaya başlamıştı. Bu 16 Haziran askeri darbesiydi. “Herkes otobüslere, Buenos Aires’te darbe” sloganıydı. “Büyük Buenos Aires halkı ilk gelenlerdi, cephaneliklere saldırdılar, kiliseleri ve başpiskoposun sarayını yaktılar,” diye hatırlıyor.

Ancak Arjantin ordusu dersini almıştı. Aynı yılın Eylül ayında gerçekleşen bir sonraki darbe Buenos Aires’te değil, ülkenin iç kesimlerindeki Córdoba’da başladı. “Perón “Merak etmeyin, önünü keseceğim” dedi. Ayaklanmayı bastırmak için bir birlik gönderdi, ancak birlik ona teslim oldu. Perón, “işçilerin görevinin evden işe, işten eve gitmek olduğunu” ve kiliseleri ateşe veren ve silah fabrikalarına saldıran komünistler gibi yapmamamız gerektiğini söyledi. Ancak bu eylemleri gerçekleştirenler Peronist insanlardı. Ta ki Buenos Aires’ten başka bir şey kalmayacağı güne kadar”. Donanma, Perón’un iktidarda kalması halinde başkenti bombalamakla tehdit etti. Perón sonunda istifa etti ve ülkeyi terk etti.

Hugo Blanco için de Şili’de aynı şey oldu. Haziran ayında darbe gerçekleştiğinde, Vicuña Mackenna kordonundaki işçiler direniş örgütledi.
– Hugo Blanco sordu: “Diğer fabrikalarla iletişim kurmak için delegeler atadınız mı?
– Yoldaş, Chaupimayo’da değiliz, burada telefonumuz var,” diye cevap verdiler.
– İletişimimiz kesildi! Kısa bir süre sonra hatlar ordu tarafından hizmet dışı bırakıldığında duyulan çığlık buydu.

“Bazı yoldaşlar silahlı savunmadan sorumluydu ve toplantı yapmaları gerekiyordu… ancak toplantı yapmadılar. Onlara “Toplantı olacak mı, olmayacak mı?” diye sorduk. Ve sonunda bize doğruyu söylediler. “Sosyalist Parti’den falanca kişi Allende’yi engelliyor, Allende [Carlos] Altamirano’yu engelliyor, Altamirano Cordillera sektörünü engelliyor ve Cordillera sektörü de bizi engelliyor. Silahlanmamızı istemiyorlar çünkü rejimi destekleyen askeri anayasacılar var ve parti onların desteğini kaybetmek istemiyor.” Bu anayasacılardan biri de Augusto Pinochet idi. Çok geç olana kadar frene bastılar” diye yakınıyor.

Ama Hugo Blanco’nun hâlâ yaşayacak çok hayatı vardı. “Operasyon başkan yardımcısı arşivleri ateşe verdi ve silahlarıyla kendini savundu. Onu öldürdüler ama o arşivleri yok etmeyi başardı. Şimdi saklanıyordu ve ülkeden çıkış yolu aramaya başladı ama tüm elçilikler polis gözetimi altındaydı. Bu kez hayatını şans ya da beceri değil, İsveç Büyükelçisi Harald Edelstam’ın yardımı kurtardı: “Büyükelçi tıraş olmamı, kardeşinin takım elbisesini giymemi, siyah kravat takmamı ve gözlük takmamı, yüzümü yıkamamı ve fotoğraf çektirmemi emretti, sonra bana bir kimlik kartı verdi: Hans Blum, İsveç Büyükelçiliği’nde danışman. Arabasından indim, ona kartı gösterdim – tabii ki ağzımı açmadan – ve beni içeri aldılar. Daha sonra Meksika büyükelçisinin konutunda bir sürü başka yabancı vardı. Beş elçilik arabası bize eşlik etti, çünkü diğer sürgünler havaalanına giderken yakalanmıştı. Oradan Meksika’ya gittim. Şili’den aldığım haberlere göre beni arıyorlardı ve yakalanmam için ödül koymuşlardı” diye hatırlıyor.

Condor Operasyonu sırasında ele geçirildi

1973 yılında Hugo Blanco İsveç’e taşındı. Şili’deki darbe üzerine konferanslar vermek üzere Batı Avrupa’nın büyük bölümünü dolaştıktan sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne doğru yola çıktı. James Carter ve Latin Amerika’daki insan hakları ihlalleri hakkında konuşacağı 48 şehirlik turunu tamamlamak üzereyken Peru’da büyük bir genel grev patlak verdi. Bu 1977 yılının Haziran ayıydı. “Sürgünleri içeri aldılar, Kurucu Meclisi topladılar ve ben de kolumun altında aşırı solcu anayasa taslağımla geri döndüm” diyor. Tutuklanmasından on dört yıl sonra Hugo Blanco özgür bir adam olarak ve Kurucu Meclis’te İşçi, Köylü, Öğrenci ve Halk Cephesi’nin (FOCEP) adayı olarak Peru topraklarına bir kez daha ayak bastı. “Korkunç fiyat artışlarının yaşandığı bir ekonomik kısıtlama döneminden geçiyorduk ve ben depresyondaydım, başarılı olamayacağımı düşünüyordum” diye hatırlıyor. Ancak kısa süre sonra ilham buldu.

– Yoldaşlar, korkunç ekonomik kısıtlamaların yaşandığı bir dönemden geçiyoruz” dedi Hugo Blanco televizyonda. Bu konuda ne yapabiliriz? Bana oy mu vereceksiniz? Hayır. Bana oy verseniz de vermeseniz de fark etmez. Yapabileceğimiz en iyi şey ayın 27 ve 28’inde Peru Ulusal İşçi Konfederasyonu tarafından başlatılan greve hep birlikte katılmak. Hepimiz greve gidelim!

Ücretsiz olarak sağlanan televizyon alanı, grevi teşvik etmek için değil, seçim kampanyası için kullanılacaktı. Saat beşte, “her ne kadar aday olsa da”, tekrar tutuklandı. Ancak bu kez hükümet köylü lideri için farklı bir kader, kesin bir çözüm hayal etmişti: General Videla’nın Arjantin’i. Hugo Blanco, diğer siyasi tutuklularla birlikte bir ordu uçağıyla Arjantin’in kuzeyindeki Jujuy’a götürüldü.

– Arjantin ordusu ona şöyle dedi: “İşte, özgürsün.
– Ben özgürlük istemiyorum” diye cevap verdi, serbest bırakılma belgesini imzaladıktan sonra Latin Amerika diktatörlüklerinin diğer pek çok kayıp kurbanı gibi öldürüleceğinden emindi.

Ordu onu küçük bir uçağa bindirerek Buenos Aires’e gönderdi ve orada Soruşturma Polisi tarafından tutuldu. Ama zaman değişmişti. Takip eden günlerde başka Perulu tutuklular da geldi. Hugo Blanco, “Neyse ki Jujuy’dan bir gazeteci uçaktan indiğimizi gördü ve fotoğrafımızı çekti, böylece bizi daha fazla ortadan kaldıramadılar” diye anlatıyor. Ona göre kaçırma olayı Condor Operasyonu’nun bir parçasıydı. Daha sonra yapılan soruşturmalar 1975-1980 yılları arasında Peru Devlet Başkanı olan Francisco Morales Bermúdez’in Peru’da ikamet eden dört Montonero Peronist Hareketi üyesinin kaçırılmasına ve sınır dışı edilmesine izin verdiğini ortaya çıkardı. Onların ortadan kaldırılması, verdikleri hizmet için bir teşekkür işareti olacaktı. Ancak söz konusu fotoğraf bu planı altüst etti. Hugo Blanco bir süre daha ülkede kaldı. “Bana bir pasaport vermek ve gitmeme izin vermek zorunda kaldılar.”

Öğütülmüş kahve

Kurucu Meclis’e seçilmesinden kısa bir süre sonra Hugo Blanco Peru’ya döndü. 1980 yılında, Dördüncü Enternasyonal’in Peru seksiyonu olan Devrimci İşçi Partisi’nden (PRT) tarihi bir oylamayla milletvekili seçildi. Eski bir politikacı, Fernando Belaúnde Terry, Başkanlık görevini yeniden kazandı ve Shining Path’e karşı savaşın bir parçası olarak insan haklarını ihlal etme politikasını başlattı. 1983 yılında, Aydınlık Yol’a ayrım gözetmeyen eylemleri ve ordunun kışkırtma bölgelerinde izlediği “yakıp yıkma” politikası karşısında, bir eyalet yargıcı Aydınlık Yol  ile müzakerelere girmeyi önerdi. Yargıca yönelik saldırılara yanıt olarak Blanco bir parlamento oturumunda müzakere çözümünü savundu.

– Konuşmamız gereken tam da düşmanlarımızdır. Örneğin, Hitler, Pinochet ya da General Noel gibi katillerle konuşmakta hiçbir sakınca görmüyorum” diyen Blanco, Ayacucho departmanının siyasi lideri olarak dayatılan askeri subaya atıfta bulundu.
– Hakaretini geri çekmelidir! General Noel’in bir katil olduğunu söyledi” diye bağırdı sağcı bir milletvekili.
– Bu doğru, ama haklısınız,” diye yanıtladı Hugo Blanco, “‘katil’ kelimesini geri alıyorum. General Noel cinayet işlemedi, soykırım yaptı.”

Parlamento oturumu tarafından verilen ceza dört aylık uzaklaştırma oldu. Blanco çevresindeki gazetecilere bu tavrının siyasi nedenlerini açıkladı. –
Bir tabloid  gazeteden bir muhabir “Ne ile geçineceksiniz?” diye sordu.
– Eskiden işçiydim ama hiçbir fabrika beni işe almıyor. Çiftçiydim ama tarlalara geri dönmeyeceğim. Öğütülmüş kahve sattım. Ben de öyle bir şey yapacağım.”

Ertesi gün, siyasi açıklamalarından hiçbir şey çıkmadı. Sadece bir Chicha gazetesi, Venezuelalı müzisyen Hugo Blanco’nun Moliendo Café adlı hit şarkısına atıfta bulunarak “Hugo Blanco yerinde oturmaya niyetli değil, öğütülmüş kahve satacak” manşetini attı. “Söylediğim hiçbir şeyi yayınlamadıkları için kızmıştım ama kendi kendime şöyle dedim: “Ya kahve satsaydım? Peru’daki en ünlü sokak satıcısı olurdum.”

Ve öyle de oldu. Görevden uzaklaştırılan milletvekili, Parlamento’dan çok da uzak olmayan merkez pazarının yakınında bir dükkan açtı. Kahve güzeldi ve Hugo Blanco da iyi bir reklam aracı olduğu için diğer sokak satıcıları arasında kendine yer bulmakta zorlanmıyordu. Bir gün bir gazeteci Lima’nın en ünlü sokak satıcısını görmeye geldi.

– Söyle bana, öğütülmüş kahve satmaya utanmıyor musun?
– Görüyorsunuz, buradan birkaç blok ötede başka milletvekilleri ülkeyi satıyor. Onlara sor bakalım utanıyorlar mı?”

Pucallpa

Kongre’deki görev süresinin sonunda Peru Köylü Konfederasyonu (CCP) Sekreteri seçildi. Orada Başkan Alan García’nın “özellikle kana susamış” karakterini ilk elden görme fırsatı buldu. “İlk döneminde [1985-1990], Pucallpa ormanında yaşayan dağ halkının mısır hasadını satın almayı teklif etti. İlk başta insanlar mutluydu ama hükümetin onlardan satın aldığı mısırın parasını ödemesi aylar sürdü.” Şubat 1989’da Amazon havzasının Ucayali bölgesindeki çiftçiler, diğer taleplerinin yanı sıra devletin borçlarını ödemesi talebiyle greve gitti.

Blanco CCP’nin bir temsilcisi olarak ormana gitti. Kızılderili ve köylü toplulukları yollara ağaç gövdelerinden barikatlar kurdular ve tekneleriyle nehirleri kapattılar. Malzemeler Pucallpa’ya ulaşmayı durdurdu. Üç hafta süren grev eylemi ve felçten sonra köylüler birkaç puan kazanmayı başardılar ve zaferlerini kutlamak ve ablukayı kaldırmak için bir toplantı düzenleyerek eylemlerini sona erdirmeye karar verdiler. Merkez meydanda ulusal marşı söyledikleri sırada polis kalabalığın üzerine ateş açmaya başladı. İnsan hakları örgütü Aprodeh tarafından hazırlanan bir rapora göre 23 köylü hayatını kaybetti ve 28 kişinin de kayıp olduğu bildirildi.

“Kurşunlar yağmaya başlar başlamaz Federasyon’un yerel şubesine kaçtım ve kendimi bir odaya kilitledim. Kapıya vurmaya başladılar ve onlar kapıyı kırmadan önce ben kapıyı açtım. Beni yere yatırdılar ve odadan dışarı attılar. Sonra başımı bir battaniye ile örttüler ve beni bir arabaya attılar” diyor Blanco. Federasyon merkezinden onu polis kışlasına götürdüler ve dizlerine kadar tekmeleyip yumrukladılar. “Yorulduğumda oturuyordum ve tekrar ayağa kalkmam için beni tekmeliyorlardı”.

Ancak Hugo Blanco’nun işini bitirmeleri bu zamana kadar mümkün olmadı. CCP’nin bir üyesi onun tutuklanmasına tanık oldu ve Lima’daki ulusal merkezi aradı. Onlar da hemen Uluslararası Af Örgütü’nün Londra’daki genel sekreterliğini aradılar. Hugo Blanco iki saat boyunca tutulduktan sonra, Başkan Alan García serbest bırakılmasını isteyen mektuplar almaya başladı. “Artık beni ortadan kaldıramazlardı”. Lima’ya nakledildi ve bir yargıç tarafından tekrar ifadesi alındı.

– Tutuklandığınızda yanınızda bir savcı var mıydı?
– Muhtemelen, muhtemelen beni döven kapüşonlu adamlardan biri.”

Dördüncü sürgün

Hugo Blanco 1990 yılında senatör seçildi, ancak iki yıl sonra Alberto Fujimori’nin kendi yerine geçmek için bir darbe düzenlemesiyle koltuğunu kaybetti. Rejimin artan baskısı onun hayatını bir kez daha tehlikeye attı. Vladimiro Montesinos başkanlığındaki Ulusal İstihbarat Servisi tarafından verilen ölüm cezasına ek olarak başka bir tehdit daha vardı: Aydınlık Yol onu kara listesine almıştı. ” Aydınlık Yol beni vatan hainliğiyle suçladı çünkü onlarla birlikte olmayan herkes hain sayılıyordu, çünkü Puno toprakları için verilen hain mücadelede yer almıştım, çünkü köylülere silahlı mücadele dışında başka mücadele biçimleri de olduğunu söylemiştim. Bu yüzden dördüncü sürgünüm gönüllü oldu.

20 yıl süren silahlı çatışmaların (1980-2000) sonuçları Peru’nun güçlü köylü hareketinin silahsızlandırılmasına yardımcı oldu. “Çoğu Kızılderili olmak üzere 70,000 kişi öldü. Hakikat Komisyonu Sendero’nun daha fazla öldürdüğünü söylüyor. Ben öyle düşünmüyorum; ama Sendero da çok sayıda kurban verdi, işçi hareketinin, toprağı geri alma hareketinin liderlerini öldürdü… Ve hükümetin köylü liderlerine suikast düzenlemesi, onları hapsetmesi, onlara işkence etmesi için bir bahane oldu… Tüm bunlar geriye doğru büyük bir adım attığımız anlamına geliyordu. Yol’dan önce Peru Köylü Konfederasyonu’nun ülkenin neredeyse her yerinde üsleri vardı. Bu iç savaştan sonra sadece iki ya da üç departmanda üsleri vardı, hepsi bu. Kızılderili hareketinin her türlü dönüşüme öncülük ettiği Bolivya ve Ekvador’un gerisinde kalmamızın nedenlerinden biri de bu” diye açıklıyor Blanco.

Hugo Blanco, Cuzco’dan yönettiği Lucha Indígena gazetesi ile toplumsal mücadelelerin yeni zamanlara uyarlanmış bir yorumunu söylemine dahil etmeyi başarmıştır. Zapatista hareketinin, Kızılderili hareketinin ve çevre mücadelelerinin pek çok ilkesi onun dünya görüşünü giderek güncellemiştir.

“Aradaki temel fark, bugün neoliberalizmin doğaya yönelik saldırılarının çok daha ciddi boyutlarda olmasıdır. Ve asıl kurbanlar da Kızılderili halklar. Herkes bitki ve hayvan yiyor ama şehirlerdeki insanlar bunların hepsinin süpermarket tarafından üretildiğine inanıyor. Bu yüzden kırsalda olanları umursamıyorlar. Medeniyetin nimetlerinden en az yararlanan kırsal kesimdeki insanlar ise toprağa en bağlı olanlardır ve toprağın yaşamın kaynağı olduğunu bilirler. Dolayısıyla, Bagua’da ve bugün Espinar, Canchis ve Cocachacra’da olduğu gibi, söz konusu olan yaşamdır” diyen Hugo Blanco, Peru’nun şimdiye kadar çokuluslu şirketlerin yağmacı faaliyetlerini kontrol altına almayı başaran üç ana çevreci mücadelesine atıfta bulunuyor.

“Burada yetkili kim? Güney Peru [maden şirketi] ve onun hizmetkarı Peru devleti mi, yoksa örgütlü Cocachacra topluluğu mu? Örgütlü Cocachacra topluluğu yetkili. Bazı insanlar Peru’da siyasi öncü olmadığını söylüyor. Ama bir tane var, Canchis’te, Espinar’da, Cocachacra’da. İşte orada. Ve biz de onu desteklemek zorundayız” diye ısrar ediyor.

Cuzco’ya gece çöküyor. Hugo Blanco’nun on hayatının izini sürmek için bir öğleden sonra yeterli olmayacaktır. José María Arguedas’ın doğumunun yüzüncü yılının kutlandığı bir dönemde, bu antropoloğun Kızılderili hareketinin kaydettiği ilerlemeyi ve bu halkların kurucu ilkelerinin sağlamlaştığını görmekten “mutlu olacağını” düşünüyor. “Sadece Toprak Ana’yı savunmakla kalmıyorlar, aynı zamanda demokratik bir örgütlenme biçimine de sahipler. Kızılderili nüfus topluluklar anlamına gelir. Cauca’da (Kolombiya) ya da Panama’daki Kuna Kızılderilileri arasında da yeni bir toplum ortaya çıkmaktadır. Subcomandante Marcos’un sözleriyle, “mesele iktidarı almak değil, onu inşa etmektir”. Onlar Subcomandante’nin ya da Zapatistaların varlığından haberdar olmadan bunu inşa ediyorlar” diyerek sözlerini tamamlıyor Blanco.

Çeviren: Rıfat Hasret

Meline Manuşyan’ın büyük bir sadelik, coşku, aşk ve sadakatle donanmış, Misak Manuşyan’ın hayatı hakkında temel kaynak olan “Manuşyan” kitabı türkçede yayımlanırken, herhangi bir yıldönümü, anma, tartışma yokken Fransa’da iki kitap bir çizgi roman daha yayımlandı. Bunlara ilaveten Robert Guédigian’ın “L’Armée de Crime” (Caniler Ordusu) filmi Eylül 2009’da gösterime girdi.
Uzun süre Manuşyan’ın kurşuna dizilmeden önce Meline’ye gönderdiği mektuptan esinlenmiş Aragon’un şiiri ve Leo Ferre’nin sesiyle belleklerde yer etmiş olan efsane, biraz daha ete kemiğe bürünüyor.

İkinci Dünya Savaşı’nın doksanıncı yılı neredeyse sessiz sedasız geçiştirildi. Nazizmin yenilgisi sanki barbarlığın tarihe gömülmesine yetmişti. Yirminci yüzyılın tanıdığı en büyük felaket, yalnızca verdiği kayıplar, acılardan ibaret değil; en elverişsiz koşullarda bile insanlık onurunu ayakta tutmak için direnenlerin yazdığı sayfalar asla unutulmamalı. Düzenli orduların savaşlarında, salgın hastalıklarda, yoksullukta milyonlar yitirildi. Bütün bu anonim direnişçilerin yanı sıra tarih kendisine beklenmedik muhataplar da buldu. Katliamdan kurtulmuş, işgalden, faşizmden, Frankizmden, nazizmden, Yahudi düşmanlığından kaçmış, yurtlarından sökülmüş, yoksul basit insanlar barbarlık kapıyı çalınca ev sahiplerinden çok daha derin bir duyarlılıkla, zor bela tutundukları hayatın kıyısından tarihe sıçradılar.
Anlatılan hikâye Fransa’nın Naziler tarafından işgal edilmesi karşısında göçmen işçilerin yürüttüğü direnişin hikâyesidir. Onlar 1915’in artıkları, Orta Avrupa’dan kaçmış Yahudiler, Romanyalılar, Polonyalılar, Franco’dan kaçmış Pirenelerdeki toplama kamplarında bulunmuş, İspanya İç Savaşı’ndan arta kalmış direnişçiler, Mussolini İtalya’sında faşizme karşı savaşmış olanlar, Nazizme karşı mücadelenin belki de en zor cephelerinden birinde, Paris’te işgal altında, partizanlığı seçtiler.
Herhangi resmi bir tarihte yer almadıkları için bir tür aşağıdan, alternatif tarihin özneleri olarak zamanla silinmediler. Aralarında Stalin temizliğinden kaçmış birinin (Arpen Davityan-Manukyan) bulunması da sanki bu felaketler yumağının tamamlayıcı unsuruydu. İdama mahkûm edilen yirmi üç partizanın yirmisi yabancıydı.

Hiçbiri kahramanlığa kendini hazırlamamıştı. Aralarında şu veya bu şekilde öne çıkmış biri yoktu. Örgücü, tesviyeci, inşaat işçisi, dökümcü, tornacı, işçiydiler. “Telaffuzu zor isimleriniz… Kimse size Fransız demez gibiydi”  diye yazıyordu Aragon düştüğü mısralarda. Göçmendiler, emekçiydiler, tarihin sillesi telaffuzlarına ve çehrelerine nakşolmuştu… Bütün bunları yaşamış olarak tereddüt etmeden direnişe katıldılar.

Manuşyan diye biri
1906 Adıyaman doğumlu Misak, 1915 katliamından kurtulup yetimhanelerde yıllarını geçirdikten sonra 19 yaşında Marsilya’ya ve daha  sonra Paris’e gelen edebiyat meraklısı bir emekçi olarak kendi çevresinde sivrilen, tanınan biri haline gelir. Büyük kriz sırasında Citroen fabrikasındaki işinden olunca heykeltıraşlara modellik yaparak hayatını  kazanır. Baudelaire, Verlaine ve Rimbaud’dan çevriler de yayımladığı Çank ve Mışaguyt dergilerini çıkarırken, bir yandan da Sorbon’da edebiyat, siyaset, felsefe ve ekonomi politik derslerini dinleyici olarak izler.
Manuşyan işçi hareketinin büyük bir kabarış gösterdiği 1934’te Komünist Partisi’ne üye olduğunda artık gençlik heyecanını geride bıraktığı bir yaştadır. Yine de derin siyasal tartışmaların cereyan etiği on yılda belirgin bir tutumu yoktur. Edebi çalışmalarına devam eder, Ermenistan’a yardım komitesinde yer alır. İspanya İç Savaşı’na katılmak ister. Savaş başladığında Rouen’deki bir fabrikada tornacı olarak çalışmak zorunda kalır. Ancak Haziran 1940’da Paris’e döner. Almanların Rusya’ya saldırmasından önce 1941’de bir antikomünist kovuşturma sırasında yakalanırsa da birkaç hafta sonra hakkında herhangi bir kanıt bulunmadığından serbest bırakılır. Ardından MOI’nin yeraltındaki Ermeni kesiminin siyasal sorumlusu olduysa bunu partide önemli görevlerde bulunmasında aramak abestir. Ancak çevresinde iyi tanınan biri olduğu kesin.

MOI (Main d’ oevre immigrée) Göçmen İşgücü
MOI, Birinci Dünya Savaşı sonrasında yabancı işçilerin komünistler tarafından örgütlenmesinde bir araç olarak kurulmuştu. Fransa’da bulunan çeşitli milletlerden işçiler MOI’de örgütleniyordu. Ekonomik göçün ürünü olan emekçilerin ardından Avrupa’da faşizmin yükselişinin ardından siyasal göçmenler gelmeye başladı ve en sonra da İspanya’dan gelenlerle örgütün antifaşist ruhu güçlendi. MOI faaliyetleri, 1942’de başlamış olmakla birlikte zirvesine Manuşyan grubu ile ulaştı. Grubun faaliyetleri 1943 yılının martından kasımına devam eder. Manuşyan, ilkin teşkilatın Paris teknik komiseri olur, ağustosta ise askeri komiser olarak atanır. Kasım ortasında 68 kişinin tutuklanmasıyla grubun varlığı sona erer.

Yakalanmaları üzerine, daha sonra “Kızıl Afiş” olarak ünlenecek olan “Caniler Ordusu” başlıklı afiş Almanlar tarafından 15 bin adet olarak basılıp çeşitli kentlerin duvarlarına yapıştırılır. Afişin ortasında Manuşyan’ın fotoğrafı vardır: “Ermeni, çete reisi, 56 saldırı, 150 ölü, 600 yaralı.” Afişten beklenen propaganda ters teper. Bütün direniş için büyük bir moral kaynağı; insanlar için martir’in amblemi haline gelir.
Manuşyan grubunun yargılanması Vichy hükümeti tarafından yabancı düşmanlığının ve antisemitizmin beslenmesi için kullanılır: “Kendilerini kabul etmiş olan ülkede huzursuzluk yaratarak Fransız konukseverliğini suistimal eden yabancıların ve Yahudilerin faaliyetleri”. De Gaulle yanlısı direnişin Londra radyosu ise iki ay sonra Almanların yanlış bilgilendirmesinden sakınmak gerektiğini, direnişçilerin esas olarak memurlar, basit vatandaşlar olduklarını belirtir. 1966 tarihli üç ciltlik Larousse’da Manuşyan’ın adının geçmemesi, göçmenlerin direnişinin bir türlü “ulusallaştırılamamasının” bir göstergesi olsa gerek.

Fransız Komünist Partisi’ne gelince, eylemleri şahıslar zikredilmeden sahiplenmek daha kolaydı. Ne de olsa üç renkli bayrağı göçmenlerin yükseltmiş olması pek de kulağa hoş gelmezdi. MOI adı bile başa belaydı; Fransız direnişinin yabancılar tarafından yapıldığı izlenimini uyandıracak böyle bir şey parti tarafından hoş karşılanamazdı. Parti yayın organı 1 Mart 1944’te olaya hasrettiği on beş satırda hiçbirinin adını anmıyordu. Bunun için 1951’i beklemek gerekecektir. Bu kez Manuşyan’ın Meline’ye ünlü mektubuna da yer verilir ama “ihanet”le ilgili iki satır sansüre uğramıştır!

Manuşyan Grubu yeniden
Simone Signoret’nin seslendirdiği Stéphane Courtois ve Mosco Boucault’un 1985’te yaptıkları “Emekliye ayrılmış teröristler” belgeseli örtük olarak Komünist Partisi yöneticilerini Manuşyan Grubunu yüzüstü bıraktığı ithamında bulunuyordu. Mart 2007’de yapılan Rus, Fransız ve Alman arşivlerine dayanan bir başka belgeselde ise bu tez çürütülmekte.

Manuşyan’ın hoşnutsuzluğunu üst kademelere iletmek istemesine rağmen bir sonuç elde edememesi, grubun Londra’dan gelen bir iki silah dışında lojistik desteğin büyük miktarda kendi çevrelerinden sağlandığı gözönüne alınırsa Fransız Komünist Partisi’nin “ilişki” dışında grupla yakın bir ilişkisi olmamıştır.

MOI eylemleri Kızıl Afiş veya Manuşyan grubuyla sınırlı olmadığı gibi sınırlı da kalmadı. Bir Çekoslovakyalı Yahudi komünist olan Artur London, İspanya İç Savaşı’na, daha sonra da Fransa’da direnişe katılmış, 1942’de Naziler tarafından yakalanıp toplama kampına atılmıştır. Kendisi Ekim 1941 ile Ekim 1942 arasında MOI yöneticisidir. Savaş sonrasında 1949’da Çekoslovakya’da Dışişleri Bakan yardımcısı iken tutuklanmıştır. 1952’deki Prag mahkemelerinin 14 sanığından biriydi. İşkence altında “devlete karşı fesat”tan idamdan kurtulsa da ömür boyu hapse mahkûm olur. 1956’da itibarı iade edilir. 1963’te Fransa’ya yerleşir. L’Aveu adlı kitabında topladığı anılarını (1968) Costa Gavras (başrolünü Yves Montand’a verdiği) filme alır.

Manuşyan’dan önce MOI’de yer alan, İspanya’da Uluslararası Tugay saflarında gönüllü savaşmış olan Çekoslovakyalı komünistler, Stalin’in ölümüne doğru, 1952’de, 1936-38 Moskova mahkemelerine benzer bir temizlik harekâtına tabi tutulduklarında, Manuşyan grubu doğrudan doğruya söz konusu edilmese de bir bütün olarak MOI faaliyetleri inkar edilmiş; bununla yetinilmeyerek “Fransa’da, IV. Enternasyonal’in, Avrupa yönetici örgütü” olarak takdim edilmiştir.
Temizlik harekâtının önde gelen simalarından Artur London, İtiraf adlı kitabında (L’Aveu, Gallimard, 1972, s.105) sorgucuları kendisine “Beni partizanların kentlerde, hele Paris’te faaliyet gösterdiğine inandıramazsınız. Onlar yalnızca kırda ve ormandaydılar…” diyeceklerdi. Daha ilginci MOI’yi, Göçmen İşçi Gücü olarak değil Nazi işgalcileri gibi Mouvement Ouvrier International (Uluslararası İşçi Hareketi) olarak açımlayacaklardı. Fransız Komünist Partisi nezdinde rahatlıkla doğrulanabilecek bilgilerin, savaş boyunca parti içinde IV. Enternasyonal seksiyonu olarak MOI’nin bulunmasında ısrar etmeleri (s. 206) bir işgüzarlık olarak değerlendirilmelidir. MOI militanlarının sorgucularının lütfuna mazhar olmamalarında anlaşılır bir şey vardır yine de. Ağustos 1943’te parti yönetimine kadrolar için geçilen bir notta Manuşyan’ın Troçkist eğilimli olduğu belirtiliyordu. Hiç şüphesiz Manukyan ile karıştırılmış. Ancak bu karışıklık Prag duruşmalarında da görüldüğü üzere tarihselleştirilmiştir.

Gruptaki birçok insan gibi Manukyan, nam-ı diğer Arpen Davityan da tarihe geçmek için özel bir an seçme lüksüne sahip olmayanlardandı. Grubun en yaşlısı (44) olan Davityan, Rus devriminde bir Kızıl Muhafız, Kızıl ordu mensubu; Stalin muhalifi olarak partiden ihraç edilip sürgüne gönderilmiş, kaçarak İran üzerinden Troçkist örgüt tarafından Paris’e getirilmişti. Troçki’nin oğlu Lev Sedov ile çalıştı. Daha sonra bir işçi olarak hayatını sürdürdü. Gruba nasıl olarak girdiği üzerine bir bilgi yok. Parti kanalıyla olmadığına göre geriye cemaat içi ilişkiler kalıyor. Manuşyan Meline’ye mektubunda Manukyan’ın hatırlanması için özel bir cümle düşüyor. Onun siyasi fikirlerinden habersiz olması imkânsız.

Bize kalan enternasyonalizm
Manuşyan grubunun faaliyetlerinin bugün için mana ve ehemmiyeti için iddialı olanlardan biri, bu yıl “tarihin yararı bugünü aydınlatmaktır” diyerek konu hakkında bir film yapan Robert Guédigian. Alman bir anne ve Ermeni bir babanın çocuğu olan Guédigian bize liman işçisi olan babasından belli ki etkilenmiş ağır bir Marsilya havasında işçi dünyasını sunmuştur. İlkin Komünist Parti’de, şimdilerde Sol Parti’de siyaset yapan Guédigian, L’Armée de Crime ile Meline Manuşyan’ın kitabında okuduğumuz bir aşkın eksenindeki bir direnişi, genel olarak işçi hareketinde yitirdiklerimizi yeniden kazanmamız için filme çektiğini anlatıyor. Denebilir ki polisiyeden siyasal münazaraya bugüne kadar söylenenlerin ötesindeki bir bakış açısıyla efsanenin diriltilmesine çalışır. Tarihin önemli bir anında beliren efsaneye Manuşyan grubunu örnek gösterir.  Meline’nin altını çizdiği husus, Guédigian için de geçerlidir: Enternasyonalizm. Guédigian’ın seyirciden istedikleri çok açıktır, “bu filmi görenler karşısına dikilmesi reddedilmesi gereken şeylerin olduğu hissiyle” çıkmalı.  “Sonuçta direnmek yaşamaktır.” Meline Manuşyan da “…her hayat ayrı bir kavgadır. Bizimki, Manuş’la benim hayatımız, belli bir kavganın parçasıydı. Bu kavganın çehresi değişmiş olabilir, daha çok ve sık sık da değişecektir. Fakat kavga daima sürecektir. Hayatı hayat yapan da budur işte,” (s. 143) der.

Meline Manuşyan kitabında her ne kadar Misak Manuşyan’ı anlatıyor olsa da aslında direnişi, Manuşyan Grubunu, barbarlığın sillesini yemiş basit insanların insanlık onuru (Meline açıkça Manuşyan’ın kendi onuru için verdiği mücadelenin insanlık onuru için verilen mücadeleyle aynı şey olduğunu belirtir) adına yaptıklarını anlatmaktadır. Yaşayanların, barbarlığa karşı direnmekten başka bir şey düşünmediği bir hadisenin bugün için kendilerini çok aşan bir anlamı olabilir. Milli bileşimi itibarıyla herhangi bir “ulusal” ağırlığı olmayan bir grubun, büyük ölçüde kendi ve çevrelerinin sınırlı imkânlarıyla yürüttükleri ve hayatlarına mal olan mücadelelerine üç renkli bayrağın dar geleceği açık.

Milliyetçiliğin ve muhafazakârlığın azgınlaştığı bir dünyada bu hikâyenin unutulmaması, unutturulmaması umudun yeşertilmesine küçük de olsa bir katkıda bulunabilir. Manuşyan Grubu efsanesi sahipsiz; ardında örgütlü herhangi bir güç yok. Çarpıtılamayacak kadar basit. Suda balık havada kuş kadar çok olanların efsanelerinden. Guédigian’ın dediği gibi, yitirilen çok şey var, yeniden kazanılması gereken. Bunlardan biri de böylesi hadiseler.

(Bu yazı Agos Kitap/Kirk ekinin 14. sayısında (Aralık 2009) yayımlanmıştır.)