Boris Kagarlitsky hakkında ceza davası açıldı

Rusya Federal Güvenlik Servisi, tanınmış siyaset bilimci ve Rabkor adlı internet dergisinin editörü Boris Kagarlitsky hakkında terör suçlamasıyla dava açtı. Ayrıca derginin köşe yazarlarının evleri de arandı.

Kagarlitsky’nin maruz kaldığı zulmün asıl nedeninin siyasi görüşleri ve Rabkor’u susturma arzusu olduğu açıktır. Boris Kagarlitsky, son siyasi durum hakkında aktif bir yorumcu ve Rusya’nın iç ve dış politikasının açık sözlü bir eleştirmeniydi.

Putin rejimi, seçkin siyaset bilimciyi birçok kez susturmaya çalıştı. Kagarlitsky’nin başkanlığını yaptığı Küreselleşme ve Toplumsal Hareketler Enstitüsü 2018 yılında yabancı ajan ilan edildi. Nisan 2022’de ise kendisi yabancı ajan ilan edildi.

Boris Kagarlitsky, SSCB’de ilk kez Jüri Andropov liderliğinde siyasi faaliyetleri nedeniyle hapse atıldı. Ardından, Ekim 1993’te, Yüksek Sovyet’in feshedilmesini kınadığı için tutuklandı ve dövüldü. 2021 yılında Devlet Duması seçimlerinde yapılan sahteciliğe karşı protesto çağrısı yaptığı için 10 gün gözaltında tutuldu. Şimdi Kagarlitsky 7 yıla kadar hapis cezasıyla karşı karşıya.

Boris Kagarlitsky’ye karşı açılan ceza davası Rusya’daki sol harekete yönelik bir saldırıdır. Siyasi kariyerinin farklı dönemlerinde yaptığı açıklamalara ve vardığı sonuçlara katılmayabiliriz, ancak bu tartışmalar artık yersizdir. Kendisi özgürlüğüne kavuşur kavuşmaz farklı pozisyonlarımızı tartışmaya devam edebiliriz.

Tüm sol örgütleri geniş bir dayanışma kampanyası düzenlemeye, Boris Kagarlitsky ve tüm siyasi tutukluların derhal serbest bırakılmasını talep etmeye ve Rabkor’un editör ekibine mümkün olan her türlü desteği vermeye çağırıyoruz.

Kagarlitsky yazılarında ve konuşmalarında Rus yetkililerin umut vaat etmemesi konusunda sürekli iyimser kalmıştır. Güncel olaylar iyimserliğinin haklı olduğunu gösteriyor: Sivil toplum kalıntılarını tamamen temizlemeye başlayan Putin rejimi, gülle büyüklüğündeki sızıntıyı bir şişe mantarla tıkamaya çalışıyor.

Boris Kagarlitsky’ye özgürlük!

Toplumsal Hareket (Sotsialnyi Rukh, Ukrayna)

Martín Cúneo ve Emma Gasco’nun makalelerini yinelemekten her zaman mutluluk duyuyoruz. Burada, yorulmak bilmeyen bir savaşçı olan Hugo Blanco ile İspanyol Viento Sur dergisi (sayı 117, Temmuz 2011) tarafından yayınlanan ve aşağıdaki giriş bölümünü de yeniden yayınladığımız röportajdan bir metni tercüme ediyoruz.

Hugo Blanco kahramanlara benzemez ama devrim yoluyla kapitalizm dışında bir sistem kurma mücadelesinin kahramanlara ihtiyacı yoktur. Hugo Blanco bir köylünün, bir Kızılderilinin, bir sendikacının, yılmaz bir devrimci militanın özelliklerine sahiptir…^eİşte bizim ihtiyacımız olan da bu, dünya çapında tanınan ve güvenebileceğimiz yoldaşlar, yirminci yüzyılın isyanları ve devrimleri ile bugünün isyanları ve devrimleri arasındaki ortak bağımız gibi, Tahrir Meydanı’nda, Kasbah’larda, Syntagma Meydanı’nda [2] ya da daha mütevazı bir ifadeyle öfkeli hareketimizde Hugo kesinlikle kendini evinde hissederdi.

Olağanüstü bir hafızaya sahip olan Hugo, şaşırtıcı hayatını (ya da bu makalenin başlığının çok yerinde bir şekilde ifade ettiği gibi hayatlarını) bize doğallık ve mizahla, başka bir deyişle binlerce savaş görmüş Cuzco kırsalından yaşlı bir Kızılderili bilgenin yapacağı gibi anlatıyor.

Martín Cuneo, Hugo Blanco’nun kişiliğini öyle bir sadakatle yansıtmış ki, onu tanıyanlar sanki ona bakıyormuş gibi hissediyor, tanımayanlar ise birçok yerde, birçok insanda, farklı etiketler ve ideolojilerde saygı, sevgi ve hayranlık uyandıran o militan biyografilerden biri hakkında fikir sahibi olabiliyor. […]

Cuzco’nun tarihi merkezindeki bir pansiyonun kafeteryasında oturan Hugo Blanco, “Peru kedisinin yedi, İsveç kedisinin dokuz canı var… Yani bir dahaki sefere benim de sıram gelecek,” diyor. Kendi ifadesiyle, 76 yıllık yaşamında ölümle dokuz kez burun buruna gelmiş. Ancak hikayesi ilerledikçe, birçok kez unuttuğunu fark ediyoruz. Ölüm cezaları, silahlı çatışmalar, adam kaçırmalar, suikast girişimleri, hastalık, on dört açlık grevi, işkence ve hapis… Ve kaybeden hep ölüm oldu. Bu tarihi köylü savaşçısı, birbirini izleyen Peru hükümetleri için öylesine utanç vericiydi ki, açlık grevlerinden biri sırasında dönemin İçişleri Bakanı ona bir tabut sunarak dayanışmasını ifade etti.

Toprak reformu en alttan başladı

Orta sınıf bir ailede doğmasına rağmen, çok sevdiği yazar José María Arguedas gibi o da yerli olmayı seçti [3]. Çocukluğuna damgasını vuran olaylardan biri, büyük toprak sahibi Bartolomé Paz’ın baş harflerinin bir Kızılderili köylünün sırtına damgalanmasını emretmesiydi. Blanco 2008 yılında, son gözaltılarından birinin ardından yeniden özgürlüğüne kavuştuğunda, “Doğal olarak Bay Paz tutuklanmadı, ki bu saygın bir kişi için düşünülemezdi, ancak bu olay muhtemelen hayatımın aldığı yönü etkiledi” dedi. Bu olayda, söz konusu büyük toprak sahibinin oğlu tarafından Kızılderili topluluklardan alınan toprakların geri alınmasına katılmakla suçlanmıştı.

Arjantin’de eğitim görüp işçi olarak çalıştıktan ve 1958’de dönemin ABD Başkan Yardımcısı Richard Nixon’ın ziyaretine karşı düzenlenen protestolara katıldıktan sonra, La Convención’daki bir çiftlikte çalışmak üzere memleketi Cuzco’ya döndü. Bu yıllarda, sömürgecilikten miras kalan yarı feodal bir sistem olan gamonalizm hâlâ uygulanmaktaydı. Toprak sahibi, bir araziyi işleme izni karşılığında köylüden çiftlikte çalışmasını ve patron için her türlü görevi yerine getirmesini istiyordu: toprağı ekmek, efendinin evinde hizmetçi (pongo) olarak hizmet etmek, ürününü toprak sahibine onun belirlediği fiyattan satmak vb.

José María Arguedas, haciendalarda köylülerin maruz kaldığı aşağılanmaları en iyi anlatan kişiydi. Onun El Sueño del Pongo adlı öyküsü Blanco’nun en sevdiği öykülerden biri olmaya devam ediyor. Hizmetçisine her gün kötü davranan, onu bir köpek gibi havlamaya ve sürünmeye zorlayan ya da bir viscache taklidi yapmak için kulaklarını diken bir patronun hikayesidir. Bir gün pongo efendisine yaklaşır ve tüm hizmetkarların önünde ona dün gece rüyasında onu gördüğünü söyler. Efendi ondan rüyasını anlatmasını ister. Köylü devam etmiş: Efendi ve pongo ölmüşler ve ikisi de Aziz Francis’in önünde çıplak olarak belirmişler. Aziz, bir melekten içinde bal olan altın bir kâse getirmesini ve onu efendinin üzerine dökmesini istemiş. “Bu şekilde olması gerekiyordu” diyor sahibi. Pongo rüyayı anlatmaya devam etti: Aziz Francis “ikinci sınıf” bir melekten insan dışkısıyla karıştırılmış bir kavanoz benzin getirmesini ve bunu Kızılderili’nin üzerine sürmesini istedi. “Bu şekilde olması gerekiyordu,” diyor ev sahibi. Ama rüya burada bitmiyordu. Saint-François son bir emir daha verdi: iki karakter sonsuza kadar birbirlerini yalamalıydı.

José María Arguedas’ın pongosunun diğer yaşamında bir aziz sayesinde elde ettiği ilahi adaleti, La Convención ve Lares hacıendalarının köylüleri sınırsız bir grev sayesinde elde etti. Cuzco İşçi Federasyonu’ndaki Stalinistler “Troçkist Blanco dokuz aydır grevde olan bir sendikayla büyük riskler alıyordu” diyorlardı. Ancak bu sıradan bir grev değildi. Bir işçi greve gittiğinde ücretini kaybeder ve işten atılabilir. Ama bir köylü kendi toprağına bakmak için efendisi için çalışmayı bırakırsa ve grevi bir bölgedeki tüm haciendalara yayılırsa ne olur? İşte devrim budur. Aşağıdan tarım reformu.

1960’ların başında La Convención eyaletinde ve Cuzco departmanındaki Lares bölgesinde olan buydu. Patronlar tarafından işlenen suistimaller karşısında, La Convención bölgesinde köylüleri savunan ve taleplerinin incelenmesini talep eden avukatların yer aldığı sendikalar kuruldu.

“Polis ve yargı üzerinde kontrolleri olduğu için elebaşlarını hapse attılar. Chaupimayo’da bu sendikalardan birine katıldım” diyor Blanco, her zamanki hasır şapkası, beyaz sakalı ve yerli sandaletleriyle. O 1960 yılında sendikaya katıldığında, sendikanın üç lideri tutukluydu. “Benim için her şey orada başladı. Tutuklular için gösteriler düzenledik, yolları ve ildeki ticari faaliyetleri bir günlüğüne kapattık, toplantılar yaptık, açlık grevleri yaptık… Ve onları dışarı çıkarmayı başardık. Ancak birçok büyük toprak sahibi şikayet listesini imzalamayı ya da sendikaları tanımayı reddetti. Köylülerle görüşmeler söz konusu bile değildi.

“Bunun üzerine sendikalar greve gitmeye karar verdi. Ve çiftçi mutluydu, çünkü arazisini işlemek için daha fazla zamanı vardı. Kira grevindeki bir kiracı gibiydi” diye açıklıyor. Köylülerin başlangıçtaki talepleri –çalışmak zorunda oldukları gün sayısının azaltılması, sekiz saatlik iş günü, fiziksel kötü muameleye son verilmesi, sendika özgürlüğü vb– grevle aşıldı. Köylülerin başlangıçtaki talepleri – daha az çalışma günü, sekiz saatlik iş günü, fiziksel kötü muamelenin sona ermesi, örgütlenme özgürlüğü, vb–  feodal toprak mülkiyetine doğrudan bir meydan okumaya dönüşen grevle aşıldı.

Grevde olan yüz kadar haciendas vardı, grev adı verilen bir tarım reformu yaşayan yüz haciendas. Blanco, “Tarım reformu köylüler tarafından, onlar farkında olmadan gerçekleştirildi” diye ekliyor. “Ya toprak ya ölüm” sloganıyla hareket eden hacienda köylüleri, Cuzco İşçi Federasyonu’ndan daha ileri gitmeyi başardılar.

Meşru müdafaada gerilla savaşı

Büyük toprak sahipleri silahlanmaya, havaya ateş açmaya ve kendi deyimleriyle “Hintli hırsızları” ölümle tehdit etmeye başladılar. Köylüler olayı Guardia Civil’e bildirdiler ama bir tuğla duvarla karşılaştılar. “Şikayet etmeyi hiç bırakmayan siz utanmaz yerliler patronun toprağını çalıyorsunuz ve patronun sizi köpekler gibi vurmaya hakkı var”. Blanco’ya inanılacak olursa, aldıkları cevaplardan biri buydu.

Polisin gösterdiği suç ortaklığı karşısında grevcilerin çoğu La Convención’da yeni kurulan İl Köylü Federasyonu’na başvurdu.
– Blanco onlara “Bize kalan tek şey kendimizi savunmak” dedi.
– Yoldaşlar, sarhoş olduğumuzda birbirimizi vurabileceğimizi biliyorsunuz,” dedi “bürokratlar”.
– Evet, yoldaş haklı,” diye yanıtladı Blanco, “bu olabilir, ama bunu önlemenin en iyi yolu iyi örgütlenmiş öz savunma komiteleri kurmaktır.

“Ve sonra söyleyecek başka bir şeyleri kalmadı. Ve öneri onaylandı. Ve Chaupimayo’da en çok tehdit altında olanlardan biri olduğumuz için zaten kendimizi hazırladığımızı bildiklerinden, meclis oybirliğiyle beni öz savunma komitelerini organize etmek üzere seçti” diye hatırlıyor.

Öncelikle silahların temin edilmesi gerekiyordu. Bir patlamadan korkan yetkililer Peru’nun güneyinde silah satışını yasakladı. “Ancak tüccarlar kapitalist oldukları için kendi kendilerine şöyle dediler: “Peru’nun güneyinde silahlar yasaklandıysa, orada iyi bir fiyata satmaları gerekir. Hadi gidelim”.” Eksik olan tek şey onları satın alacak paraydı. Bir gece ev sahibinin sığırlarını alıp sattılar. “Ertesi gün etler her zamankinden daha ucuza satıldı. Böylece silah almak için paramız oldu. Çiftçilerin havai fişekçi arkadaşları da bize barut sağlıyordu. Chaupimayo yakınlarında inşaatı devam eden bir yolun ustabaşı bize dinamit verdi ve hatta mühendis bize nasıl kullanılacağını öğretti”, diye gülüyor Blanco. “Yoldaşım Troçki şöyle derdi: ‘İnsanları kendilerini silahlandırma ihtiyacına karşı silahlandırmalısınız’. İnsanlar silahlanmaya ihtiyaç duyduklarını hissettiklerinde, her yerden silahlar gelmeye başlar.”

Başlangıçta öz savunma grupları amaçlarına ulaştılar: büyük toprak sahipleri tehditlerini daha az şiddetli hale getirdiler. Ancak sağ kanadın, bu “düzensizlik durumuna” izin vermekle suçladığı askeri hükümeti eleştirmesi, baskıcı bir tırmanışın başlangıcını mühürledi. “Guardia Civil’in başkanının radyodan duyurduğu gibi, önce daha az örgütlü dağlık bölgeye saldırdılar ve bir toplantı sırasında bir köylüyü öldürdüler. Ardından La Convención ve Lares Köylü Federasyonu’nun toplantı yapmasını engellemek için La Convención’a gittiler. Sendika toplantılarını tüfek dipçikleriyle bastırdılar.

Yeraltından hapishaneye

Bu karşı saldırı bağlamında, bir ev sahibi yerel sendikanın genel sekreterini tutuklamak için bir polisle birlikte geldi. On bir yaşında bir çocuktan başka kimseyi bulamadılar.

– Baban nerede?
– Bilmiyorum efendim.
– Ne demek bilmiyorum?” diye bağırdı ve polisin silahını göğsüne doğrultarak çocuğu tehdit etti.
– Eğer konuşmazsan, seni öldürürüm.

“Babasının nerede olduğunu bilmeyen çocuk gözyaşlarına boğuldu ve patron polis memurunun huzurunda onu kolundan vurdu. Daha sonra arkadaşı yardım için geldi. O sırada zaten beni kovalıyorlardı” diyor Blanco.

– Hangi makama şikayet edebilirim?” diye sordu çaresiz baba.

Dört sendika bir araya gelerek Hugo Blanco başkanlığında bir komisyon göndermeye karar verdi. “Çiftliğe ulaşmak için iki polis karakolundan geçmek zorunda kaldık. Birinden kurtulmayı başardık ama diğerinden kurtulamadık. İnsanların onlara haber vermek için koştuğunu gördük” diyor Blanco. Guardia Civil karakolunun önünde bir gardiyan gazete okuyormuş gibi yapıyordu.

– Efendim, sizinle konuşmak istiyorum,” dedi Blanco.
– Evet, buyurun,” diye yanıtladı polis memuru.
– Bu çiftliğin sahibinin bir çocuğu yaraladığını biliyor musunuz? Biz buraya sahibinden hesap sormak için gönderilen bir komisyonuz, ancak yeterli silahımız olmadığı için biraz ödünç almaya geldik,” diye açıkladı Hugo Blanco, tabancasını çıkararak. Yani biz silahları buradan çıkarırken ellerinizi kaldırıp sessiz kalacaksınız ve hiçbir şey olmayacak. –
Ah, eğer silah istiyorsanız, size biraz vereceğim…
– Sessiz olun, ellerinizi kaldırın yoksa ateş ederim,” dedi Hugo Blanco sesini yükselterek. Polis ayağa kalktı ve kollarını kaldırmak yerine silahını çıkarmak için cebine uzandı. Hugo Blanco ateş etti. Polis tabancasını çekip ateş etmeyi başardı ama çoktan düşmüştü. “Bir saniye daha geçseydi ölmüş olacaktım” diyor Blanco. “Silahını elinden almak için kendimi onun üzerine attım. Dışarı çıktık ve istasyonun etrafını sardık. Çatışma başladı. Ancak ev yapımı bir el bombası patladığında diğer muhafız teslim oldu.”

Kaldıkları köy olan Pujiura’dan hemşire çağırdılar ancak hemşire yaralı polisi kurtaramadı. Blanco’ya göre, “polis çocuğu vurması için silahı sahibine veren muhafızdı ve bu yüzden teslim olmak istemedi”.

Kısa bir süre sonra kol bir pusu kurdu. “Kimsenin ölmesini istemedim. Polisin hangi yönden geleceğini bilmediğimizden, bizi uyarması için her iki uca birer nöbetçi yerleştirdik. Onlardan ben gelene kadar ateş etmemelerini istedim; niyetim silahlarını teslim etmeleri için onları tehdit etmekti. Ancak yoldaşlarım paniğe kapıldı ve iki polisi öldürdü. Duruşmada Hugo Blanco üç ölümün sorumluluğunu üstlendi. “Artık dava kapandığına göre, bu olayla hiçbir ilgim olmadığını söyleyebilirim” diye itiraf ediyor.

Açık alanda ateş teatileri ve gecelerle noktalanan bu gizlilik dönemi, düzinelerce sendikanın kurulmasına ve köylü grevinin yayılmasına katkıda bulundu. Ancak Hugo Blanco’nun kolunun etrafındaki kuşatma giderek daralıyordu. Ona göre, Guardia Civil’in onu ölü ya da diri ele geçirme emri vardı, Peru Soruşturma Polisi’nin (PIP) emri ise onu canlı ele geçirmekti. Ama şans yine onun yanındaydı. Onu ilk gören bir PIP ajanıydı. “O burada” diye bağırdı. Ama Guardia Civil de oradaydı. Guardia Civil’in başı “Vurun” emrini verdi. Emir Blanco’yu canlı yakalamak olduğu için PIP polisi havaya ateş etti.
– Kımıldama, eller yukarı” diye bağırdı polis.
– Ellerimi kaldırmalı mıyım yoksa hareketsiz mi durmalıyım?” diye cevap verdi Blanco. “Hayatım boyunca sık sık korktum, ama böyle zamanlarda oldukça sakinim” diye açıklıyor.

1963 yılının Mayıs ayıydı. Gözaltına alındığı sırada yalınayaktı. Ayakkabıları çok belirgin bir iz bırakmıştı. Bu nedenle onları, polisin eline geçmesini önlemek için kesinlikle gerekli olan belgelerle birlikte yakındaki bir mağaraya saklamıştı. Hugo Blanco ayakkabısız olarak La Convención’un başkenti Quillamba’daki PIP ofisine götürüldü. Oradan da helikopterle Cuzco’daki kışlaya götürüldü. “Beni helikopterle götürmek için ofisten çıkardıklarında sokakta toplanan insanlar beni alkışladı ve ben de ‘Ya toprak ya ölüm’ diye bağırdım. Yakalandım ama bu mücadelenin sonu anlamına gelmiyordu” diye hatırlıyor. Bu onun hapishanede geçireceği yılların başlangıcıydı.

Toprak reformu için katalizör

Tutuklanmasına rağmen, güney Peru’da tarım reformu çoktan başlamıştı. Hugo Blanco iktidardaki ordunun ruh halini hatırlıyor. “Bu Kızılderililer on aydan fazla bir süredir çiftlikte çalışmadan yaşamaya alışmışlardı. Onları patronları için çalışmaya nasıl geri döndürebiliriz? Bir yangına doğru gidiyoruz. Bir tarım reformu yasası çıkarsak daha iyi olur, ama sadece bu bölge için. Onlar da öyle yaptı.

Ancak şaşırtıcı olmayan bir şekilde isyan Peru’nun diğer bölgelerine de yayıldı. Bu yıllarda Fernando Belaúnde Terry (1963-1968) askeri hükümetin yerini almıştı. “La Convención halkına silahlandıkları için toprak verildi ama bize hiçbir şey verilmedi. Bunlar ülkenin her yerinde toprak gasp eden köylülerin düşünceleriydi. “Belaúnde isyanı kurşunlarla bastırdı ve Cuzco’daki Soltera Pampa’da olduğu gibi katliamlar yaşandı” diye devam ediyor Blanco. O yıllarda Luis Felipe de la Puente Uceda’nın gerillaları ve Ulusal Kurtuluş Ordusu (ELN) ortaya çıktı, amaçları bir direniş yatağı yaratmak olan klasik Küba tarzı gerillalar.” Ordu kendi kendine şöyle dedi: “Bu Belaúnde tüm ülkeyi ateşe verecek. İktidarı ele geçirmek ve La Convención’da yaptıklarımızı Peru’da da yapmak bizim çıkarımıza olacaktır” diye devam ediyor Blanco.

Ve böylece Juan Velasco Alvarado komutasındaki ordu, 1968 yılında sivil özgürlüklere getirilen kısıtlamalarla birlikte milliyetçi ve popülist bir program temelinde iktidarı ele geçirdi. Petrol şirketlerinin kamulaştırılması, ekonominin kilit sektörlerinin millileştirilmesi ve gamonalizme kesin bir son veren geniş çaplı bir tarım reformu, 1968-1975 yılları arasında fiilen ülkeyi yöneten bu generalin aldığı önlemler arasındaydı. 1969’daki tarım reformu milyonlarca hektarın köylü ve Kızılderili topluluklarına dağıtılması ve Sociedades Agrícolas de Interés Sociales (SAIS) adı altında birçok haciendanın birleşmesi sonucu büyük kooperatiflerin kurulmasıyla sonuçlandı. “Gamonalizm tüm biçimleriyle yok oldu ve yerini tarımsal kapitalizme bıraktı. Bugün, tarım ticaretinin ilerlemesine rağmen Peru, çiftçi topluluğunun mücadelesi sayesinde, bireysel ya da kolektif olarak köylülerin elinde en yüksek toprak oranına sahip Latin Amerika ülkesi olmaya devam ediyor” diyor Blanco. “Ancak SAIS fikri köylülere cazip gelmedi. Teoride Rus devriminden daha ileri gidildi, tüm topraklar ‘kolektifleştirildi’, ancak pratikte kolektif çalışmadan yararlananlar iki ya da üç bürokrata indirgendi”. Takip eden yıllarda köylülerin SAIS’e karşı mücadelesi devletle bir çatışma kaynağı haline geldi.

1989 yılında Alan García’nın ilk başkanlığı sırasında Hugo Blanco Peru Köylü Konfederasyonu’nun (CCP) örgütlenme sekreteriydi. “Puno halkının toprağı ele geçirmek istediğine dair söylentiler vardı. Ben de Puno’ya gönderilmeyi istedim. O sırada Alan Garcia hükümetine, polise ve orduya, Velasco’nun kurduğu köylü merkezi olan Ulusal Tarım Konfederasyonu’na ve silahlı mücadeleden başka bir mücadele biçimi olduğunu söylediğimiz için bizi köylü davasına ihanet etmekle suçlayan Aydınlık Yol’a karşı savaşıyorduk. Ve tüm bunlara rağmen, topluluklar için SAIS’den 1.250.000 hektarı geri almayı ve Velasco’nun tarım reformunu yeniden düzenlemeyi başardık” diyor Blanco gururla.

“Ya Toprak Ya Ölüm”

Gözaltına alındıktan sonra Blanco üç yıl boyunca hücre hapsinde yargılanmayı bekledi. Onu mahkûm etmekten bir Guardia Civil mahkemesi sorumlu olacaktı. Duruşmalar 1966’da başlamadan önce, bu mahkeme bir anlaşma önermek üzere bir temsilci gönderdi.

– Ölüm cezası ya da 25 yıl hapis riskiyle karşı karşıyasınız. Ama özgürlüğünüzü yeniden kazanma şansınız var. Hasta olduğunuzu beyan edersiniz, biz de hasta olduğunuzu onaylarız ve sizi istediğiniz ülkeye sınır dışı ederiz.
– Teşekkür ederim ama benim sağlığım gayet yerinde,” diye cevap verdi Blanco. “Teklifi kabul etmek Peru halkına ihanet olurdu, çünkü hacienda sisteminin dehşetini ve polisin uşaklığını açık mahkemede ifşa etme fırsatından mahrum kalırdım” diye açıkladı.

Duruşma, Şili sınırına yakın bir şehir olan Tacna’da, çölün ortasında, dava hakkında hiçbir şeyin bilinmediği bir yerde gerçekleşti. “Duruşmadan siyasi olarak yararlandık. Üç yıl boyunca benimle birlikte tutuklanan yoldaşlara özgürlüklerini yeniden kazanmak için söyleyecekleri tek bir şey olduğunu tekrarlayıp durdum: okuma yazma bilmeyen köylüler olduklarını ve komünist Hugo Blanco’nun onları kandırdığını. Ama hiçbiri bunu söylemedi. Üç yıldır yoldaşlarından haber alamayan Hugo Blanco mahkeme salonuna girdiğinde, yaklaşık yirmi kişi olduklarını gördü.

– Ya toprak ya ölüm!” diye bağırdı Blanco.
– Biz kazanacağız!” diye bağırdı yirmi adam.

Savcılardan biri Hugo Blanco için ölüm cezası talep etti. Duruşma sona ermek üzereydi ve mahkumiyetin yakın olduğu açıktı.

– Eklemek istediğiniz bir şey var mı?” diye sordu yargıç.
– Evet,” diye yanıtladı Blanco. Eğer La Convención’da meydana gelen sosyal değişimler ölüm cezasını haklı çıkarıyorsa, bunu kabul ederim. Ama bırakın (cezayı isteyen adamı göstererek) kendisi vursun! Kanımın bir madunun ellerine sıçramasına izin vermeyin, çünkü onlar halkın çocukları ve dolayısıyla benim kardeşlerim!

Hüküm okunmadan önce Hugo Blanco bir kez daha “ya toprak ölüm” diye bağırdı, ancak bu kez eski yol arkadaşlarının yanı sıra tüm seyirciler de ona eşlik etti. Yargıç kısa süre sonra izleyicilerin ayrılmasını emretti. Yirmi yıl sonra Tacna, Kurucu Meclis’e adaylığını koyduğunda Blanco’ya en çok oy veren şehir oldu.

Sonunda 25 yıla mahkûm edildi. Serbest bırakılması ve idam cezasına karşı uluslararası kampanya çok büyüktü. Jean-Paul Sartre ve Simone de Beauvoir gibi önde gelen isimler en görünür şahsiyetlerdi. “Uluslararası Af Örgütü beni şiddetle savundu. Tüzüğüne göre şiddet uygulayan ya da teşvik edenleri savunmaması gerekiyordu. Meşru müdafaa yaptığımı anladılar. İsveç şubesi beni yılın mahkûmu seçti ve büyük bir poster yayınladı. Kampanya işe yaradı. İdam cezası düştü ama hapis cezası düşmedi.”

Hugo Blanco’nun sürgünleri

General Juan Velasco Alvarado 1968’de iktidara geldiğinde Hugo Blanco beş yılını hapiste geçirmişti. “Aralık 1970’te Velasco bana bir elçi, Komünist Parti’den bir yoldaş gönderdi” diye hatırlıyor.

– Velasco’nun toprak reformu için çalışmaya kendini adarsan yarın bu hapishaneden çıkarsın.
– Hayır, teşekkürler, ben burada yaşamaya alışkınım”, diye açıkladı Blanco kendine bir koka daha doldururken. “Bir hükümet için çalışmak söz konusu bile olamaz. Parlamento üyesi, belediye başkanı, yerel meclis üyesi olmak ve düşündüklerinizi söyleyebilmek başka bir şey. Ama bir hükümet için çalışmak ve her şeyin yolunda olduğunu söylemek zorunda kalmak bambaşka bir şey. Velasco ile birlikte çalışmayı taahhüt eden diğer iki siyasi mahkum serbest bırakıldı. Onlar serbest kalırken ben hapiste kalsaydım insanlar ne diyecekti? Hepimizi bu şekilde serbest bıraktılar ama sonunda sınır dışı edilmeden önce Lima’dan ayrılmam yasaktı.”

Meksika’da kısa bir süre kaldıktan sonra 1950’lerde yaşadığı Arjantin’e geri döndü. Ayrılmadan önce Meksika’daki Arjantin konsolosluğuna gitti ve konsolosluk gerekli olmamasına rağmen kendisine üç aylık bir vize verdi. Arjantin’de bir ay kaldıktan sonra, tam da yasadışı ikamet ettiği gerekçesiyle Villa Devoto hapishanesine hapsedildi. Yıl 1971’di ve General Alejandro A. Lanusse ülkeyi yönetiyordu.

Başlangıç olarak, onu tanıyan mahkumlarının yanına konuldu.
– Hey, sen Perulu değil misin?
– Evet, Perulu’yum.
– Saygılarımı sunarım dostum, harika bir iş yapıyorsun” dedi bir mahkum. Ama köylü mücadelesinden bahsetmiyordu. “Mahkum bir yankesiciydi ve Perulular bu konuda en iyileridir” diye gülüyor.

Girdiği tüm hapishaneler arasında Villa Devoto ona en kötü anıları bırakan hapishane oldu. “Kısa süre sonra siyasi bir mahkum olduğumu anladılar ve beni Halkın Devrimci Ordusu (ERP) mahkumlarının yanına gönderdiler. Baskı korkunçtu. “Dur” diye bağırarak içeri giriyorlardı ve hepimiz hareketsiz durmak zorunda kalıyorduk, sonra “Soyun, soyun!”, “Eşyalarını al, dışarı çık, yan hücreye git, giyin, yüzünü duvara dön, konuşmadan!” diyorlardı. Bu sırada koğuşumuzdaki gürültüyü duyabiliyorduk. Satranç takımımızı bulduğumuzda altı taş eksikti ya da annenizden, nişanlınızdan gelen mektupları, fotoğraflarınızı yırtmışlardı…”

Hapis cezasının uluslararası alanda ihbar edilmesi Salvador Allende’nin Şili’sine giden kapıyı açtı. Orada, Haziran 1973’te Allende hükümetine karşı yapılan ilk askeri darbe, enformasyon bülteninden sorumlu olduğu sanayi kordonunda [4] çalışırken onu gafil avladı. Bültende, bu darbenin Arjantin’de Juan Domingo Perón hükümetini deviren askeri ayaklanmalarla olan uğursuz akrabalığına dikkat çekti. Her iki olayda da deneme darbesi Haziran ayında, son darbe ise Eylül ayında gerçekleşmişti. Blanco bu dört darbenin ayrıcalıklı bir tanığıydı.

Arjantin ve Şili, Haziran ve Eylül

Blanco, 1954 yılında, köylü lideri olmadan önce, kardeşiyle birlikte yaşadığı La Plata’da tarım bilimi okumak üzere Arjantin’e taşındı. “Darbe hazırlıkları çok eskilere dayanıyordu. Üniversitedeki atmosfer dayanılmaz hale gelmişti çünkü tüm öğrenciler orta sınıftandı ve darbeyi destekliyordu. Babama bana daha fazla para göndermemesini, eğitimime devam etmeyeceğimi söyledim” diye anlatıyor.

Hava kuvvetleri Plaza de Mayo’yu bombalayıp 364 sivili öldürdüğünde La Plata yakınlarındaki Berisso’da işçi olarak çalışmaya başlamıştı. Bu 16 Haziran askeri darbesiydi. “Herkes otobüslere, Buenos Aires’te darbe” sloganıydı. “Büyük Buenos Aires halkı ilk gelenlerdi, cephaneliklere saldırdılar, kiliseleri ve başpiskoposun sarayını yaktılar,” diye hatırlıyor.

Ancak Arjantin ordusu dersini almıştı. Aynı yılın Eylül ayında gerçekleşen bir sonraki darbe Buenos Aires’te değil, ülkenin iç kesimlerindeki Córdoba’da başladı. “Perón “Merak etmeyin, önünü keseceğim” dedi. Ayaklanmayı bastırmak için bir birlik gönderdi, ancak birlik ona teslim oldu. Perón, “işçilerin görevinin evden işe, işten eve gitmek olduğunu” ve kiliseleri ateşe veren ve silah fabrikalarına saldıran komünistler gibi yapmamamız gerektiğini söyledi. Ancak bu eylemleri gerçekleştirenler Peronist insanlardı. Ta ki Buenos Aires’ten başka bir şey kalmayacağı güne kadar”. Donanma, Perón’un iktidarda kalması halinde başkenti bombalamakla tehdit etti. Perón sonunda istifa etti ve ülkeyi terk etti.

Hugo Blanco için de Şili’de aynı şey oldu. Haziran ayında darbe gerçekleştiğinde, Vicuña Mackenna kordonundaki işçiler direniş örgütledi.
– Hugo Blanco sordu: “Diğer fabrikalarla iletişim kurmak için delegeler atadınız mı?
– Yoldaş, Chaupimayo’da değiliz, burada telefonumuz var,” diye cevap verdiler.
– İletişimimiz kesildi! Kısa bir süre sonra hatlar ordu tarafından hizmet dışı bırakıldığında duyulan çığlık buydu.

“Bazı yoldaşlar silahlı savunmadan sorumluydu ve toplantı yapmaları gerekiyordu… ancak toplantı yapmadılar. Onlara “Toplantı olacak mı, olmayacak mı?” diye sorduk. Ve sonunda bize doğruyu söylediler. “Sosyalist Parti’den falanca kişi Allende’yi engelliyor, Allende [Carlos] Altamirano’yu engelliyor, Altamirano Cordillera sektörünü engelliyor ve Cordillera sektörü de bizi engelliyor. Silahlanmamızı istemiyorlar çünkü rejimi destekleyen askeri anayasacılar var ve parti onların desteğini kaybetmek istemiyor.” Bu anayasacılardan biri de Augusto Pinochet idi. Çok geç olana kadar frene bastılar” diye yakınıyor.

Ama Hugo Blanco’nun hâlâ yaşayacak çok hayatı vardı. “Operasyon başkan yardımcısı arşivleri ateşe verdi ve silahlarıyla kendini savundu. Onu öldürdüler ama o arşivleri yok etmeyi başardı. Şimdi saklanıyordu ve ülkeden çıkış yolu aramaya başladı ama tüm elçilikler polis gözetimi altındaydı. Bu kez hayatını şans ya da beceri değil, İsveç Büyükelçisi Harald Edelstam’ın yardımı kurtardı: “Büyükelçi tıraş olmamı, kardeşinin takım elbisesini giymemi, siyah kravat takmamı ve gözlük takmamı, yüzümü yıkamamı ve fotoğraf çektirmemi emretti, sonra bana bir kimlik kartı verdi: Hans Blum, İsveç Büyükelçiliği’nde danışman. Arabasından indim, ona kartı gösterdim – tabii ki ağzımı açmadan – ve beni içeri aldılar. Daha sonra Meksika büyükelçisinin konutunda bir sürü başka yabancı vardı. Beş elçilik arabası bize eşlik etti, çünkü diğer sürgünler havaalanına giderken yakalanmıştı. Oradan Meksika’ya gittim. Şili’den aldığım haberlere göre beni arıyorlardı ve yakalanmam için ödül koymuşlardı” diye hatırlıyor.

Condor Operasyonu sırasında ele geçirildi

1973 yılında Hugo Blanco İsveç’e taşındı. Şili’deki darbe üzerine konferanslar vermek üzere Batı Avrupa’nın büyük bölümünü dolaştıktan sonra Amerika Birleşik Devletleri’ne doğru yola çıktı. James Carter ve Latin Amerika’daki insan hakları ihlalleri hakkında konuşacağı 48 şehirlik turunu tamamlamak üzereyken Peru’da büyük bir genel grev patlak verdi. Bu 1977 yılının Haziran ayıydı. “Sürgünleri içeri aldılar, Kurucu Meclisi topladılar ve ben de kolumun altında aşırı solcu anayasa taslağımla geri döndüm” diyor. Tutuklanmasından on dört yıl sonra Hugo Blanco özgür bir adam olarak ve Kurucu Meclis’te İşçi, Köylü, Öğrenci ve Halk Cephesi’nin (FOCEP) adayı olarak Peru topraklarına bir kez daha ayak bastı. “Korkunç fiyat artışlarının yaşandığı bir ekonomik kısıtlama döneminden geçiyorduk ve ben depresyondaydım, başarılı olamayacağımı düşünüyordum” diye hatırlıyor. Ancak kısa süre sonra ilham buldu.

– Yoldaşlar, korkunç ekonomik kısıtlamaların yaşandığı bir dönemden geçiyoruz” dedi Hugo Blanco televizyonda. Bu konuda ne yapabiliriz? Bana oy mu vereceksiniz? Hayır. Bana oy verseniz de vermeseniz de fark etmez. Yapabileceğimiz en iyi şey ayın 27 ve 28’inde Peru Ulusal İşçi Konfederasyonu tarafından başlatılan greve hep birlikte katılmak. Hepimiz greve gidelim!

Ücretsiz olarak sağlanan televizyon alanı, grevi teşvik etmek için değil, seçim kampanyası için kullanılacaktı. Saat beşte, “her ne kadar aday olsa da”, tekrar tutuklandı. Ancak bu kez hükümet köylü lideri için farklı bir kader, kesin bir çözüm hayal etmişti: General Videla’nın Arjantin’i. Hugo Blanco, diğer siyasi tutuklularla birlikte bir ordu uçağıyla Arjantin’in kuzeyindeki Jujuy’a götürüldü.

– Arjantin ordusu ona şöyle dedi: “İşte, özgürsün.
– Ben özgürlük istemiyorum” diye cevap verdi, serbest bırakılma belgesini imzaladıktan sonra Latin Amerika diktatörlüklerinin diğer pek çok kayıp kurbanı gibi öldürüleceğinden emindi.

Ordu onu küçük bir uçağa bindirerek Buenos Aires’e gönderdi ve orada Soruşturma Polisi tarafından tutuldu. Ama zaman değişmişti. Takip eden günlerde başka Perulu tutuklular da geldi. Hugo Blanco, “Neyse ki Jujuy’dan bir gazeteci uçaktan indiğimizi gördü ve fotoğrafımızı çekti, böylece bizi daha fazla ortadan kaldıramadılar” diye anlatıyor. Ona göre kaçırma olayı Condor Operasyonu’nun bir parçasıydı. Daha sonra yapılan soruşturmalar 1975-1980 yılları arasında Peru Devlet Başkanı olan Francisco Morales Bermúdez’in Peru’da ikamet eden dört Montonero Peronist Hareketi üyesinin kaçırılmasına ve sınır dışı edilmesine izin verdiğini ortaya çıkardı. Onların ortadan kaldırılması, verdikleri hizmet için bir teşekkür işareti olacaktı. Ancak söz konusu fotoğraf bu planı altüst etti. Hugo Blanco bir süre daha ülkede kaldı. “Bana bir pasaport vermek ve gitmeme izin vermek zorunda kaldılar.”

Öğütülmüş kahve

Kurucu Meclis’e seçilmesinden kısa bir süre sonra Hugo Blanco Peru’ya döndü. 1980 yılında, Dördüncü Enternasyonal’in Peru seksiyonu olan Devrimci İşçi Partisi’nden (PRT) tarihi bir oylamayla milletvekili seçildi. Eski bir politikacı, Fernando Belaúnde Terry, Başkanlık görevini yeniden kazandı ve Shining Path’e karşı savaşın bir parçası olarak insan haklarını ihlal etme politikasını başlattı. 1983 yılında, Aydınlık Yol’a ayrım gözetmeyen eylemleri ve ordunun kışkırtma bölgelerinde izlediği “yakıp yıkma” politikası karşısında, bir eyalet yargıcı Aydınlık Yol  ile müzakerelere girmeyi önerdi. Yargıca yönelik saldırılara yanıt olarak Blanco bir parlamento oturumunda müzakere çözümünü savundu.

– Konuşmamız gereken tam da düşmanlarımızdır. Örneğin, Hitler, Pinochet ya da General Noel gibi katillerle konuşmakta hiçbir sakınca görmüyorum” diyen Blanco, Ayacucho departmanının siyasi lideri olarak dayatılan askeri subaya atıfta bulundu.
– Hakaretini geri çekmelidir! General Noel’in bir katil olduğunu söyledi” diye bağırdı sağcı bir milletvekili.
– Bu doğru, ama haklısınız,” diye yanıtladı Hugo Blanco, “‘katil’ kelimesini geri alıyorum. General Noel cinayet işlemedi, soykırım yaptı.”

Parlamento oturumu tarafından verilen ceza dört aylık uzaklaştırma oldu. Blanco çevresindeki gazetecilere bu tavrının siyasi nedenlerini açıkladı. –
Bir tabloid  gazeteden bir muhabir “Ne ile geçineceksiniz?” diye sordu.
– Eskiden işçiydim ama hiçbir fabrika beni işe almıyor. Çiftçiydim ama tarlalara geri dönmeyeceğim. Öğütülmüş kahve sattım. Ben de öyle bir şey yapacağım.”

Ertesi gün, siyasi açıklamalarından hiçbir şey çıkmadı. Sadece bir Chicha gazetesi, Venezuelalı müzisyen Hugo Blanco’nun Moliendo Café adlı hit şarkısına atıfta bulunarak “Hugo Blanco yerinde oturmaya niyetli değil, öğütülmüş kahve satacak” manşetini attı. “Söylediğim hiçbir şeyi yayınlamadıkları için kızmıştım ama kendi kendime şöyle dedim: “Ya kahve satsaydım? Peru’daki en ünlü sokak satıcısı olurdum.”

Ve öyle de oldu. Görevden uzaklaştırılan milletvekili, Parlamento’dan çok da uzak olmayan merkez pazarının yakınında bir dükkan açtı. Kahve güzeldi ve Hugo Blanco da iyi bir reklam aracı olduğu için diğer sokak satıcıları arasında kendine yer bulmakta zorlanmıyordu. Bir gün bir gazeteci Lima’nın en ünlü sokak satıcısını görmeye geldi.

– Söyle bana, öğütülmüş kahve satmaya utanmıyor musun?
– Görüyorsunuz, buradan birkaç blok ötede başka milletvekilleri ülkeyi satıyor. Onlara sor bakalım utanıyorlar mı?”

Pucallpa

Kongre’deki görev süresinin sonunda Peru Köylü Konfederasyonu (CCP) Sekreteri seçildi. Orada Başkan Alan García’nın “özellikle kana susamış” karakterini ilk elden görme fırsatı buldu. “İlk döneminde [1985-1990], Pucallpa ormanında yaşayan dağ halkının mısır hasadını satın almayı teklif etti. İlk başta insanlar mutluydu ama hükümetin onlardan satın aldığı mısırın parasını ödemesi aylar sürdü.” Şubat 1989’da Amazon havzasının Ucayali bölgesindeki çiftçiler, diğer taleplerinin yanı sıra devletin borçlarını ödemesi talebiyle greve gitti.

Blanco CCP’nin bir temsilcisi olarak ormana gitti. Kızılderili ve köylü toplulukları yollara ağaç gövdelerinden barikatlar kurdular ve tekneleriyle nehirleri kapattılar. Malzemeler Pucallpa’ya ulaşmayı durdurdu. Üç hafta süren grev eylemi ve felçten sonra köylüler birkaç puan kazanmayı başardılar ve zaferlerini kutlamak ve ablukayı kaldırmak için bir toplantı düzenleyerek eylemlerini sona erdirmeye karar verdiler. Merkez meydanda ulusal marşı söyledikleri sırada polis kalabalığın üzerine ateş açmaya başladı. İnsan hakları örgütü Aprodeh tarafından hazırlanan bir rapora göre 23 köylü hayatını kaybetti ve 28 kişinin de kayıp olduğu bildirildi.

“Kurşunlar yağmaya başlar başlamaz Federasyon’un yerel şubesine kaçtım ve kendimi bir odaya kilitledim. Kapıya vurmaya başladılar ve onlar kapıyı kırmadan önce ben kapıyı açtım. Beni yere yatırdılar ve odadan dışarı attılar. Sonra başımı bir battaniye ile örttüler ve beni bir arabaya attılar” diyor Blanco. Federasyon merkezinden onu polis kışlasına götürdüler ve dizlerine kadar tekmeleyip yumrukladılar. “Yorulduğumda oturuyordum ve tekrar ayağa kalkmam için beni tekmeliyorlardı”.

Ancak Hugo Blanco’nun işini bitirmeleri bu zamana kadar mümkün olmadı. CCP’nin bir üyesi onun tutuklanmasına tanık oldu ve Lima’daki ulusal merkezi aradı. Onlar da hemen Uluslararası Af Örgütü’nün Londra’daki genel sekreterliğini aradılar. Hugo Blanco iki saat boyunca tutulduktan sonra, Başkan Alan García serbest bırakılmasını isteyen mektuplar almaya başladı. “Artık beni ortadan kaldıramazlardı”. Lima’ya nakledildi ve bir yargıç tarafından tekrar ifadesi alındı.

– Tutuklandığınızda yanınızda bir savcı var mıydı?
– Muhtemelen, muhtemelen beni döven kapüşonlu adamlardan biri.”

Dördüncü sürgün

Hugo Blanco 1990 yılında senatör seçildi, ancak iki yıl sonra Alberto Fujimori’nin kendi yerine geçmek için bir darbe düzenlemesiyle koltuğunu kaybetti. Rejimin artan baskısı onun hayatını bir kez daha tehlikeye attı. Vladimiro Montesinos başkanlığındaki Ulusal İstihbarat Servisi tarafından verilen ölüm cezasına ek olarak başka bir tehdit daha vardı: Aydınlık Yol onu kara listesine almıştı. ” Aydınlık Yol beni vatan hainliğiyle suçladı çünkü onlarla birlikte olmayan herkes hain sayılıyordu, çünkü Puno toprakları için verilen hain mücadelede yer almıştım, çünkü köylülere silahlı mücadele dışında başka mücadele biçimleri de olduğunu söylemiştim. Bu yüzden dördüncü sürgünüm gönüllü oldu.

20 yıl süren silahlı çatışmaların (1980-2000) sonuçları Peru’nun güçlü köylü hareketinin silahsızlandırılmasına yardımcı oldu. “Çoğu Kızılderili olmak üzere 70,000 kişi öldü. Hakikat Komisyonu Sendero’nun daha fazla öldürdüğünü söylüyor. Ben öyle düşünmüyorum; ama Sendero da çok sayıda kurban verdi, işçi hareketinin, toprağı geri alma hareketinin liderlerini öldürdü… Ve hükümetin köylü liderlerine suikast düzenlemesi, onları hapsetmesi, onlara işkence etmesi için bir bahane oldu… Tüm bunlar geriye doğru büyük bir adım attığımız anlamına geliyordu. Yol’dan önce Peru Köylü Konfederasyonu’nun ülkenin neredeyse her yerinde üsleri vardı. Bu iç savaştan sonra sadece iki ya da üç departmanda üsleri vardı, hepsi bu. Kızılderili hareketinin her türlü dönüşüme öncülük ettiği Bolivya ve Ekvador’un gerisinde kalmamızın nedenlerinden biri de bu” diye açıklıyor Blanco.

Hugo Blanco, Cuzco’dan yönettiği Lucha Indígena gazetesi ile toplumsal mücadelelerin yeni zamanlara uyarlanmış bir yorumunu söylemine dahil etmeyi başarmıştır. Zapatista hareketinin, Kızılderili hareketinin ve çevre mücadelelerinin pek çok ilkesi onun dünya görüşünü giderek güncellemiştir.

“Aradaki temel fark, bugün neoliberalizmin doğaya yönelik saldırılarının çok daha ciddi boyutlarda olmasıdır. Ve asıl kurbanlar da Kızılderili halklar. Herkes bitki ve hayvan yiyor ama şehirlerdeki insanlar bunların hepsinin süpermarket tarafından üretildiğine inanıyor. Bu yüzden kırsalda olanları umursamıyorlar. Medeniyetin nimetlerinden en az yararlanan kırsal kesimdeki insanlar ise toprağa en bağlı olanlardır ve toprağın yaşamın kaynağı olduğunu bilirler. Dolayısıyla, Bagua’da ve bugün Espinar, Canchis ve Cocachacra’da olduğu gibi, söz konusu olan yaşamdır” diyen Hugo Blanco, Peru’nun şimdiye kadar çokuluslu şirketlerin yağmacı faaliyetlerini kontrol altına almayı başaran üç ana çevreci mücadelesine atıfta bulunuyor.

“Burada yetkili kim? Güney Peru [maden şirketi] ve onun hizmetkarı Peru devleti mi, yoksa örgütlü Cocachacra topluluğu mu? Örgütlü Cocachacra topluluğu yetkili. Bazı insanlar Peru’da siyasi öncü olmadığını söylüyor. Ama bir tane var, Canchis’te, Espinar’da, Cocachacra’da. İşte orada. Ve biz de onu desteklemek zorundayız” diye ısrar ediyor.

Cuzco’ya gece çöküyor. Hugo Blanco’nun on hayatının izini sürmek için bir öğleden sonra yeterli olmayacaktır. José María Arguedas’ın doğumunun yüzüncü yılının kutlandığı bir dönemde, bu antropoloğun Kızılderili hareketinin kaydettiği ilerlemeyi ve bu halkların kurucu ilkelerinin sağlamlaştığını görmekten “mutlu olacağını” düşünüyor. “Sadece Toprak Ana’yı savunmakla kalmıyorlar, aynı zamanda demokratik bir örgütlenme biçimine de sahipler. Kızılderili nüfus topluluklar anlamına gelir. Cauca’da (Kolombiya) ya da Panama’daki Kuna Kızılderilileri arasında da yeni bir toplum ortaya çıkmaktadır. Subcomandante Marcos’un sözleriyle, “mesele iktidarı almak değil, onu inşa etmektir”. Onlar Subcomandante’nin ya da Zapatistaların varlığından haberdar olmadan bunu inşa ediyorlar” diyerek sözlerini tamamlıyor Blanco.

Çeviren: Rıfat Hasret

Meline Manuşyan’ın büyük bir sadelik, coşku, aşk ve sadakatle donanmış, Misak Manuşyan’ın hayatı hakkında temel kaynak olan “Manuşyan” kitabı türkçede yayımlanırken, herhangi bir yıldönümü, anma, tartışma yokken Fransa’da iki kitap bir çizgi roman daha yayımlandı. Bunlara ilaveten Robert Guédigian’ın “L’Armée de Crime” (Caniler Ordusu) filmi Eylül 2009’da gösterime girdi.
Uzun süre Manuşyan’ın kurşuna dizilmeden önce Meline’ye gönderdiği mektuptan esinlenmiş Aragon’un şiiri ve Leo Ferre’nin sesiyle belleklerde yer etmiş olan efsane, biraz daha ete kemiğe bürünüyor.

İkinci Dünya Savaşı’nın doksanıncı yılı neredeyse sessiz sedasız geçiştirildi. Nazizmin yenilgisi sanki barbarlığın tarihe gömülmesine yetmişti. Yirminci yüzyılın tanıdığı en büyük felaket, yalnızca verdiği kayıplar, acılardan ibaret değil; en elverişsiz koşullarda bile insanlık onurunu ayakta tutmak için direnenlerin yazdığı sayfalar asla unutulmamalı. Düzenli orduların savaşlarında, salgın hastalıklarda, yoksullukta milyonlar yitirildi. Bütün bu anonim direnişçilerin yanı sıra tarih kendisine beklenmedik muhataplar da buldu. Katliamdan kurtulmuş, işgalden, faşizmden, Frankizmden, nazizmden, Yahudi düşmanlığından kaçmış, yurtlarından sökülmüş, yoksul basit insanlar barbarlık kapıyı çalınca ev sahiplerinden çok daha derin bir duyarlılıkla, zor bela tutundukları hayatın kıyısından tarihe sıçradılar.
Anlatılan hikâye Fransa’nın Naziler tarafından işgal edilmesi karşısında göçmen işçilerin yürüttüğü direnişin hikâyesidir. Onlar 1915’in artıkları, Orta Avrupa’dan kaçmış Yahudiler, Romanyalılar, Polonyalılar, Franco’dan kaçmış Pirenelerdeki toplama kamplarında bulunmuş, İspanya İç Savaşı’ndan arta kalmış direnişçiler, Mussolini İtalya’sında faşizme karşı savaşmış olanlar, Nazizme karşı mücadelenin belki de en zor cephelerinden birinde, Paris’te işgal altında, partizanlığı seçtiler.
Herhangi resmi bir tarihte yer almadıkları için bir tür aşağıdan, alternatif tarihin özneleri olarak zamanla silinmediler. Aralarında Stalin temizliğinden kaçmış birinin (Arpen Davityan-Manukyan) bulunması da sanki bu felaketler yumağının tamamlayıcı unsuruydu. İdama mahkûm edilen yirmi üç partizanın yirmisi yabancıydı.

Hiçbiri kahramanlığa kendini hazırlamamıştı. Aralarında şu veya bu şekilde öne çıkmış biri yoktu. Örgücü, tesviyeci, inşaat işçisi, dökümcü, tornacı, işçiydiler. “Telaffuzu zor isimleriniz… Kimse size Fransız demez gibiydi”  diye yazıyordu Aragon düştüğü mısralarda. Göçmendiler, emekçiydiler, tarihin sillesi telaffuzlarına ve çehrelerine nakşolmuştu… Bütün bunları yaşamış olarak tereddüt etmeden direnişe katıldılar.

Manuşyan diye biri
1906 Adıyaman doğumlu Misak, 1915 katliamından kurtulup yetimhanelerde yıllarını geçirdikten sonra 19 yaşında Marsilya’ya ve daha  sonra Paris’e gelen edebiyat meraklısı bir emekçi olarak kendi çevresinde sivrilen, tanınan biri haline gelir. Büyük kriz sırasında Citroen fabrikasındaki işinden olunca heykeltıraşlara modellik yaparak hayatını  kazanır. Baudelaire, Verlaine ve Rimbaud’dan çevriler de yayımladığı Çank ve Mışaguyt dergilerini çıkarırken, bir yandan da Sorbon’da edebiyat, siyaset, felsefe ve ekonomi politik derslerini dinleyici olarak izler.
Manuşyan işçi hareketinin büyük bir kabarış gösterdiği 1934’te Komünist Partisi’ne üye olduğunda artık gençlik heyecanını geride bıraktığı bir yaştadır. Yine de derin siyasal tartışmaların cereyan etiği on yılda belirgin bir tutumu yoktur. Edebi çalışmalarına devam eder, Ermenistan’a yardım komitesinde yer alır. İspanya İç Savaşı’na katılmak ister. Savaş başladığında Rouen’deki bir fabrikada tornacı olarak çalışmak zorunda kalır. Ancak Haziran 1940’da Paris’e döner. Almanların Rusya’ya saldırmasından önce 1941’de bir antikomünist kovuşturma sırasında yakalanırsa da birkaç hafta sonra hakkında herhangi bir kanıt bulunmadığından serbest bırakılır. Ardından MOI’nin yeraltındaki Ermeni kesiminin siyasal sorumlusu olduysa bunu partide önemli görevlerde bulunmasında aramak abestir. Ancak çevresinde iyi tanınan biri olduğu kesin.

MOI (Main d’ oevre immigrée) Göçmen İşgücü
MOI, Birinci Dünya Savaşı sonrasında yabancı işçilerin komünistler tarafından örgütlenmesinde bir araç olarak kurulmuştu. Fransa’da bulunan çeşitli milletlerden işçiler MOI’de örgütleniyordu. Ekonomik göçün ürünü olan emekçilerin ardından Avrupa’da faşizmin yükselişinin ardından siyasal göçmenler gelmeye başladı ve en sonra da İspanya’dan gelenlerle örgütün antifaşist ruhu güçlendi. MOI faaliyetleri, 1942’de başlamış olmakla birlikte zirvesine Manuşyan grubu ile ulaştı. Grubun faaliyetleri 1943 yılının martından kasımına devam eder. Manuşyan, ilkin teşkilatın Paris teknik komiseri olur, ağustosta ise askeri komiser olarak atanır. Kasım ortasında 68 kişinin tutuklanmasıyla grubun varlığı sona erer.

Yakalanmaları üzerine, daha sonra “Kızıl Afiş” olarak ünlenecek olan “Caniler Ordusu” başlıklı afiş Almanlar tarafından 15 bin adet olarak basılıp çeşitli kentlerin duvarlarına yapıştırılır. Afişin ortasında Manuşyan’ın fotoğrafı vardır: “Ermeni, çete reisi, 56 saldırı, 150 ölü, 600 yaralı.” Afişten beklenen propaganda ters teper. Bütün direniş için büyük bir moral kaynağı; insanlar için martir’in amblemi haline gelir.
Manuşyan grubunun yargılanması Vichy hükümeti tarafından yabancı düşmanlığının ve antisemitizmin beslenmesi için kullanılır: “Kendilerini kabul etmiş olan ülkede huzursuzluk yaratarak Fransız konukseverliğini suistimal eden yabancıların ve Yahudilerin faaliyetleri”. De Gaulle yanlısı direnişin Londra radyosu ise iki ay sonra Almanların yanlış bilgilendirmesinden sakınmak gerektiğini, direnişçilerin esas olarak memurlar, basit vatandaşlar olduklarını belirtir. 1966 tarihli üç ciltlik Larousse’da Manuşyan’ın adının geçmemesi, göçmenlerin direnişinin bir türlü “ulusallaştırılamamasının” bir göstergesi olsa gerek.

Fransız Komünist Partisi’ne gelince, eylemleri şahıslar zikredilmeden sahiplenmek daha kolaydı. Ne de olsa üç renkli bayrağı göçmenlerin yükseltmiş olması pek de kulağa hoş gelmezdi. MOI adı bile başa belaydı; Fransız direnişinin yabancılar tarafından yapıldığı izlenimini uyandıracak böyle bir şey parti tarafından hoş karşılanamazdı. Parti yayın organı 1 Mart 1944’te olaya hasrettiği on beş satırda hiçbirinin adını anmıyordu. Bunun için 1951’i beklemek gerekecektir. Bu kez Manuşyan’ın Meline’ye ünlü mektubuna da yer verilir ama “ihanet”le ilgili iki satır sansüre uğramıştır!

Manuşyan Grubu yeniden
Simone Signoret’nin seslendirdiği Stéphane Courtois ve Mosco Boucault’un 1985’te yaptıkları “Emekliye ayrılmış teröristler” belgeseli örtük olarak Komünist Partisi yöneticilerini Manuşyan Grubunu yüzüstü bıraktığı ithamında bulunuyordu. Mart 2007’de yapılan Rus, Fransız ve Alman arşivlerine dayanan bir başka belgeselde ise bu tez çürütülmekte.

Manuşyan’ın hoşnutsuzluğunu üst kademelere iletmek istemesine rağmen bir sonuç elde edememesi, grubun Londra’dan gelen bir iki silah dışında lojistik desteğin büyük miktarda kendi çevrelerinden sağlandığı gözönüne alınırsa Fransız Komünist Partisi’nin “ilişki” dışında grupla yakın bir ilişkisi olmamıştır.

MOI eylemleri Kızıl Afiş veya Manuşyan grubuyla sınırlı olmadığı gibi sınırlı da kalmadı. Bir Çekoslovakyalı Yahudi komünist olan Artur London, İspanya İç Savaşı’na, daha sonra da Fransa’da direnişe katılmış, 1942’de Naziler tarafından yakalanıp toplama kampına atılmıştır. Kendisi Ekim 1941 ile Ekim 1942 arasında MOI yöneticisidir. Savaş sonrasında 1949’da Çekoslovakya’da Dışişleri Bakan yardımcısı iken tutuklanmıştır. 1952’deki Prag mahkemelerinin 14 sanığından biriydi. İşkence altında “devlete karşı fesat”tan idamdan kurtulsa da ömür boyu hapse mahkûm olur. 1956’da itibarı iade edilir. 1963’te Fransa’ya yerleşir. L’Aveu adlı kitabında topladığı anılarını (1968) Costa Gavras (başrolünü Yves Montand’a verdiği) filme alır.

Manuşyan’dan önce MOI’de yer alan, İspanya’da Uluslararası Tugay saflarında gönüllü savaşmış olan Çekoslovakyalı komünistler, Stalin’in ölümüne doğru, 1952’de, 1936-38 Moskova mahkemelerine benzer bir temizlik harekâtına tabi tutulduklarında, Manuşyan grubu doğrudan doğruya söz konusu edilmese de bir bütün olarak MOI faaliyetleri inkar edilmiş; bununla yetinilmeyerek “Fransa’da, IV. Enternasyonal’in, Avrupa yönetici örgütü” olarak takdim edilmiştir.
Temizlik harekâtının önde gelen simalarından Artur London, İtiraf adlı kitabında (L’Aveu, Gallimard, 1972, s.105) sorgucuları kendisine “Beni partizanların kentlerde, hele Paris’te faaliyet gösterdiğine inandıramazsınız. Onlar yalnızca kırda ve ormandaydılar…” diyeceklerdi. Daha ilginci MOI’yi, Göçmen İşçi Gücü olarak değil Nazi işgalcileri gibi Mouvement Ouvrier International (Uluslararası İşçi Hareketi) olarak açımlayacaklardı. Fransız Komünist Partisi nezdinde rahatlıkla doğrulanabilecek bilgilerin, savaş boyunca parti içinde IV. Enternasyonal seksiyonu olarak MOI’nin bulunmasında ısrar etmeleri (s. 206) bir işgüzarlık olarak değerlendirilmelidir. MOI militanlarının sorgucularının lütfuna mazhar olmamalarında anlaşılır bir şey vardır yine de. Ağustos 1943’te parti yönetimine kadrolar için geçilen bir notta Manuşyan’ın Troçkist eğilimli olduğu belirtiliyordu. Hiç şüphesiz Manukyan ile karıştırılmış. Ancak bu karışıklık Prag duruşmalarında da görüldüğü üzere tarihselleştirilmiştir.

Gruptaki birçok insan gibi Manukyan, nam-ı diğer Arpen Davityan da tarihe geçmek için özel bir an seçme lüksüne sahip olmayanlardandı. Grubun en yaşlısı (44) olan Davityan, Rus devriminde bir Kızıl Muhafız, Kızıl ordu mensubu; Stalin muhalifi olarak partiden ihraç edilip sürgüne gönderilmiş, kaçarak İran üzerinden Troçkist örgüt tarafından Paris’e getirilmişti. Troçki’nin oğlu Lev Sedov ile çalıştı. Daha sonra bir işçi olarak hayatını sürdürdü. Gruba nasıl olarak girdiği üzerine bir bilgi yok. Parti kanalıyla olmadığına göre geriye cemaat içi ilişkiler kalıyor. Manuşyan Meline’ye mektubunda Manukyan’ın hatırlanması için özel bir cümle düşüyor. Onun siyasi fikirlerinden habersiz olması imkânsız.

Bize kalan enternasyonalizm
Manuşyan grubunun faaliyetlerinin bugün için mana ve ehemmiyeti için iddialı olanlardan biri, bu yıl “tarihin yararı bugünü aydınlatmaktır” diyerek konu hakkında bir film yapan Robert Guédigian. Alman bir anne ve Ermeni bir babanın çocuğu olan Guédigian bize liman işçisi olan babasından belli ki etkilenmiş ağır bir Marsilya havasında işçi dünyasını sunmuştur. İlkin Komünist Parti’de, şimdilerde Sol Parti’de siyaset yapan Guédigian, L’Armée de Crime ile Meline Manuşyan’ın kitabında okuduğumuz bir aşkın eksenindeki bir direnişi, genel olarak işçi hareketinde yitirdiklerimizi yeniden kazanmamız için filme çektiğini anlatıyor. Denebilir ki polisiyeden siyasal münazaraya bugüne kadar söylenenlerin ötesindeki bir bakış açısıyla efsanenin diriltilmesine çalışır. Tarihin önemli bir anında beliren efsaneye Manuşyan grubunu örnek gösterir.  Meline’nin altını çizdiği husus, Guédigian için de geçerlidir: Enternasyonalizm. Guédigian’ın seyirciden istedikleri çok açıktır, “bu filmi görenler karşısına dikilmesi reddedilmesi gereken şeylerin olduğu hissiyle” çıkmalı.  “Sonuçta direnmek yaşamaktır.” Meline Manuşyan da “…her hayat ayrı bir kavgadır. Bizimki, Manuş’la benim hayatımız, belli bir kavganın parçasıydı. Bu kavganın çehresi değişmiş olabilir, daha çok ve sık sık da değişecektir. Fakat kavga daima sürecektir. Hayatı hayat yapan da budur işte,” (s. 143) der.

Meline Manuşyan kitabında her ne kadar Misak Manuşyan’ı anlatıyor olsa da aslında direnişi, Manuşyan Grubunu, barbarlığın sillesini yemiş basit insanların insanlık onuru (Meline açıkça Manuşyan’ın kendi onuru için verdiği mücadelenin insanlık onuru için verilen mücadeleyle aynı şey olduğunu belirtir) adına yaptıklarını anlatmaktadır. Yaşayanların, barbarlığa karşı direnmekten başka bir şey düşünmediği bir hadisenin bugün için kendilerini çok aşan bir anlamı olabilir. Milli bileşimi itibarıyla herhangi bir “ulusal” ağırlığı olmayan bir grubun, büyük ölçüde kendi ve çevrelerinin sınırlı imkânlarıyla yürüttükleri ve hayatlarına mal olan mücadelelerine üç renkli bayrağın dar geleceği açık.

Milliyetçiliğin ve muhafazakârlığın azgınlaştığı bir dünyada bu hikâyenin unutulmaması, unutturulmaması umudun yeşertilmesine küçük de olsa bir katkıda bulunabilir. Manuşyan Grubu efsanesi sahipsiz; ardında örgütlü herhangi bir güç yok. Çarpıtılamayacak kadar basit. Suda balık havada kuş kadar çok olanların efsanelerinden. Guédigian’ın dediği gibi, yitirilen çok şey var, yeniden kazanılması gereken. Bunlardan biri de böylesi hadiseler.

(Bu yazı Agos Kitap/Kirk ekinin 14. sayısında (Aralık 2009) yayımlanmıştır.) 

Doğu Avrupa halkları komünist ideal adına savaştığında

Sovyet bloğundaki halkların pasifliği, duvarın yıkılmasından sonra tarihsel gerçeklere dönüştürülen önyargılı fikirlerden biridir. Batı’ya göre, özgür iradeden yoksun kitleler olarak, komünizmi lanetlerken sadece kölece itaat edebilirlerdi. Oysa Doğu Bloğunun tarihine damgasını vuran toplumsal hareketlerin birçoğu aslında gerçek sosyalizmi hedefliyordu.

Catherine Samary  

1989-1991 yılları arasında Sovyet bloğunun çöküşünün anısı hala bir klişeler bütünüdür (1). İngiliz siyaset bilimci Timothy Garton Ash, “1989’da Avrupalılar yeni bir şiddet içermeyen devrim modeli önerdiler – kadife devrim (2)” diyor; kısaca, Ekim 1917’de Kışlık Saray’ı ele geçirenin tersine çevrilmiş bir görüntüsü. Hiçbir şey bu modeli Çekoslovakya’dan ve 1989’da cumhurbaşkanı olan ünlü muhalif, rejim tarafından uzun süre hapsedilmiş bir oyun yazarı olan Václav Havel’den daha iyi temsil edemez. Bu yorum liberal ideolojiye ve onun temsilcilerine Soğuk Savaş’ın sonunda Batı’nın kazandığı zaferde üstün bir ağırlık atfeder. Ancak Havel’in kendisi buna inanmıyordu. 1989’da “muhalefet hazır değildi (…) Olayların kendisi üzerinde çok az etkimiz vardı” itirafında bulundu. Ve biraz daha doğuda yatan belirleyici faktöre işaret etti: “Sovyetler Birliği artık müdahale edemezdi, aksi takdirde uluslararası bir krize yol açacak ve tüm yeni perestroyka [yeniden yapılanma] politikasını bozacaktı” (3).

Birkaç yıl önce Garton Ash, 1989-1991’in iki birleşik özelliğini tanımlamak için “reform” ve “devrim”in kısaltması olan “devrim” neolojizmini kullanmıştı (4): kapitalist anlamda mevcut sistemin sosyo-ekonomik ve siyasi yapısına meydan okuma (nereden baktığınıza bağlı olarak devrimci veya karşı devrimci), ancak yukarıdan dayatılan reformlar yoluyla. Örneğin Charter 77 – Havel’in de mensubu olduğu muhaliflerin entelektüel cephesi–  işgal altındaki Çekoslovakya’nın “normalleşmesine” karşı kayda değer bir direniş gösterdi, ancak sosyo-ekonomik konularda hiçbir fikir birliği ifade etmedi ve örgütlü bir toplumsal tabanı yoktu.

Yine de bu rejimlerin kalbinde kitlesel demokratik hareketlenmeler vardı: Haziran 1953’te Berlin’deki işçi ayaklanmaları, 1956’da Polonya ve Macaristan’daki işçi konseyleri, 1968’deki “Prag Baharı” –Çekoslovak işçi konseylerinin ortaya çıkmasıyla uzadı– ve 1980’de Polonya’nın Gdansk kentindeki Solidarność’un (“dayanışma”) devrimci sendikacılığı. İşte 1989’un liberal yorumunun, onu anti-komünist olarak sunarak kendine mal etmek için yok ettiği ya da tahrif ettiği şey bu tarihtir. Bu halk hareketleri kapitalizmi yeniden kurmak için değil, tam tersine sosyalist idealler adına mücadele ediyordu.

Polonya ve Macaristan’da işçi konseyleri

Filozof Slavoj Žižek, tek partinin sona ermesinin popüler olmasına rağmen, “Duvarın arkasında”, “insanlar kapitalizmi hayal etmiyordu” (Le Monde, 7 Kasım 2009) diye hatırlıyor. Kapitalizmin zaferi kitlelerin iradesinin değil, Komünist nomenklatura tarafından yapılan bir seçimin sonucuydu: makam ayrıcalıklarını mülkiyet ayrıcalıklarına dönüştürmek. Seçkinlerin bu “büyük dönüşümü” analiz edilmiş olsa da (5), eski tek partinin toplumsal tabanına ilişkin çalışmalar eksiktir. Yine de, eski tek partinin toplumsal tabanı atıp tutarken özelleştirme talep etmedi.

Gazeteci ve eski Polonyalı komünist aktivist Victor Fay 1980’de şu gözlemde bulunmuştur (6): “Doğu Avrupa’daki tüm ülkeler arasında sınıf mücadelesini periyodik olarak canlandıranın neden Polonya işçi sınıfı olduğu sorulabilir ve neden şimdi?” Polonya’nın büyük bağımsızlık mücadelelerinin her birine, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Polonya Komünist Partisi (Polonya Birleşik İşçi Partisi, PUWP) ve aynı zamanda Kremlin’in Doğu Avrupa Komünist partilerine yönelik değişen politikası ile ince bir ilişki içinde gelişen güçlü işçi hareketleri damgasını vurmuştur.

Tito olarak bilinen Yugoslav lider Josip Broz ile Joseph Stalin arasında 1948 yılında yaşanan ve ulusal bir komünizmin egemenliği arzusu ile Kremlin’in hegemonyacı politikası arasındaki çatışmayı ifade eden ayrılığa Polonya, Bulgaristan, Macaristan ve Çekoslovakya’daki “anti-Talist” tasfiyeler eşlik etti. Stalin’in ölümünden sonra, halefi Nikita Hruşçov’un Yugoslav komünistlerden özür dilemesi ve Şubat 1956’da Sovyetler Birliği Komünist Partisi XX. Kongresi’nde Stalin’in suçlarını kınaması, Moskova’nın Sovyet dünyasını teorik olarak yapılandıran eşitlikçi ulusal ve sosyal ilişkilere saygı göstereceğine dair umutları canlandırdı.

1980’lere kadar tüm büyük demokratik ayaklanmalar, açıkça ya da pratikte, bürokratik baskı gerçekliği ile sosyalist ilkeler arasındaki uçurumu daraltmayı amaçlamıştır. Örneğin, 1956’da Polonya ve Macaristan’da işçi konseylerinin ortaya çıkışı, Stalinist liderliğin uzaklaştırılması talebiyle el ele gitti; her bir partinin önemli bileşenleri tarafından desteklendi. SSCB’nin Stalinizmden arındırılmasının sınırlarını keşfeden Titist Yugoslavya, 1956’da bağlantısızlık hareketine ivme kazandırmaya karar verirken, özyönetimi (merkezi planlamanın aksine) “sosyalizme giden Yugoslav yolu” olarak teyit etti.

Polonya’da Władysław Gomułka’nın (1948’de ihraç edildiği) POUP’un lideri olarak Ekim 1956’da muzaffer bir şekilde geri dönmesi, toprakların dekolektifleştirilmesi ve piskoposluğa tanınan ayrıcalıklar Moskova’yı endişelendirdi. Ancak Polonyalı liderin komünist inanca sahip olması ve “büyük Sovyet kardeşe” saygı göstereceğine söz vermesi, Kremlin’in Macaristan’ı hizaya getirmeye odaklanmasına neden oldu. Polonya Sovyet müdahalesinden kurtuldu, ancak üniversitelerde özyönetim hakları tanınmış olmasına rağmen buradaki işçi konseyleri yönlendirildi –bunlara meydan okunması tehdidi 1968 öğrenci patlamasına yol açtı.

Takip eden on yıl boyunca, fiyatları yükseltme planlarına karşı patlak veren işçi grevleri, ekonomist Michael Lebowitz’in tek partinin işçiler adına ve onların sırtından saltanatını sağlamlaştırmaya çalıştığı bir tür (yabancılaşmış) “toplumsal sözleşme” olarak analiz ettiği şeyin temelini oluşturan “eşitlikçilik” ve “iş istikrarı” ikilisine olan bağlılığın gücünü ifade etti (7). Üreticileri üretim araçlarının sahibi yapan sosyalist yasallık, Komünist nomenklaturanın ayrıcalıkları kınanırken aynı zamanda şirketler içinde işçi konseylerinin ortaya çıkmasıyla tekrar tekrar ifade edildi. Yöneticiler hiçbir zaman meşru sahipler olarak görülmedi. Onların gerçek mülkiyet gücünü, bu durumda fabrikaları satma ve kitlelere kapitalist işsizliği sunma gücünü tesis eden 1989’dan sonraki kapitalist restorasyondu.

İki Solidarność

Bu arada parti-devlet, şirketleri yönetme gücüne sahipti ve bunu, baskıdan başka yollarla yönetimini istikrara kavuşturmak için kullandı. Resmi sendikal hareket çabalarını, konut, sağlık hizmetleri, tatil merkezleri ve mağazalara erişim şeklinde, kombinalarda istihdamla bağlantılı parasal olmayan bir sosyal gelir dağıtmaya yoğunlaştırdı. SSCB’nin son on yılında, işçilerin gelirlerinin %60’ından fazlası bu ayni kolektif fonlardan geliyordu (8). Bu sistem altında, tüm ekonomik tercihler ve mekanizmalar (fiyatlar dahil) haklı olarak siyasi olarak algılanıyordu. Neredeyse kendiliğinden ekonomik meselelerden meşru kabul edilen sosyal ve mülkiyet hakları taleplerine kayan grevlerin hızla yıkıcı dinamiği de buradan kaynaklanıyordu.

1960’larda merkezi planlama reformları israfı azaltmaya ve üretilen malların kalitesini artırmaya çalışmış, ancak işçi haklarını önemli ölçüde artırmamıştır. Amaç, şirketlere yönetsel özerklik getirmek ve yöneticileri sosyal sözleşmeyi tehdit eden maliyetleri düşürmeye teşvik etmekti. Bu girişimler grevlerle engellendi (Polonya’da) ya da 1968’de Çekoslovakya’da olduğu gibi toplumsal hareketlerin ardından şirketlerde işçi özgürlüklerinin ve haklarının genişletilmesine yol açtı. Yugoslavya’da “piyasa sosyalizmi” 1970’lerin başında eşitsizliğe ve “kızıl burjuvaziye” karşı patlak veren grevler ve siyasi mücadelelerin (Belgrad’daki “Haziran 68”) ardından durdu. Polonya’daki grevlerin 1970’te şiddetle bastırılması Gomułka’nın düşmesine yol açtı ve yerine eski madenci Edward Gierek 1970’ten 1980’e kadar Devlet Başkanı oldu.

Polonya, Yugoslavya, Macaristan, Romanya ve Demokratik Alman Cumhuriyeti’nde (DAC), piyasa reformlarının engellenmesine 1970’lerde tüketici talebini karşılamak ve teknoloji transferleri yoluyla üretim verimliliğini artırmak için tasarlanan Batı ithalatına açılma eşlik etmiştir. Tüm bu ülkeleri etkileyen döviz borç krizi (9) Polonya’da yeni bir fiyat reformu girişimine yol açtı. Bu da 1980-1981 yıllarında ülke çapında işçilerin öz-örgütlenmesinin temellerini atan bir grevler, bilek güreşi ve müzakereler sarmalına yol açtı. Solidarność’un yasallaşması için verilen mücadele sırasında, bağımsız sendika içinde güçlü bir özyönetim akımı büyümekteydi (10). İki milyonu Komünist Parti üyesi olan on milyon üyesiyle bağımsız sendika, Ağustos 1981’de kongresini yasal olarak yapma hakkını kazandı. Hem bir karşı güç hem de sosyalizme ve ekonomik tercihlerin özyönetim kontrolüne dayanan bir toplum vizyonu geliştirdi (11). Peki, 1981 ile 1989 yılları arasında ne oldu da liberal “şok terapisi” Duvar’ın yıkılmasından sonra fazla direnişle karşılaşmadan uygulanabildi?

Öz yönetim için bir itki

Danışmanı ve sözcüsü olduğu Solidarność’un mücadelesine derinlemesine dahil olan Polonyalı Marksist entelektüel Karol Modzelewski, Havel’in aksine şirket kapılarında durmayan bir demokrasi anlayışına tanıklık ediyor. Nous avons fait galoper l’histoire. Confessions d’un cavalier usé (12) adlı kitabında, bu sol muhalif de Havel gibi 1989’da Polonya’da ve tüm Doğu Avrupa ülkelerinde izlenen yolun SSCB’deki durum tarafından belirlendiğine inanıyor. Ancak ona göre bu, Polonyalı işçilerin artık siyasi dinamik üzerinde herhangi bir etkiye sahip olmadığı anlamına geliyordu. Bunun nedeni General Wojciech Jaruzelski’nin Aralık 1981’de sıkıyönetim ilan etmesiydi. Modzelewski sendika üyelerinin %80’inin sendikayı terk ettiğini (yeraltına çekilmeye zorlandığını), bunun da derin bir moral bozukluğuna ve bütün bir işçi kuşağının terhis edilmesine yol açtığını tahmin etmektedir. İki Solidarność arasında ayrım yaptı: birleşik ve kardeşçe, “sosyalizmin çocuğu” ve “tarihi dörtnala koşturma” yeteneğine sahip “büyük” sendika; ve saklandığı süre boyunca dönüşmüş olarak ortaya çıkan ikincisi: “artık kitlesel bir işçi hareketi değil, nispeten küçük bir anti-komünist komplo” idi. O andan itibaren, 1989 “Yuvarlak Masa” (13) etrafında yasallığa dönüş bir “değerler çatışması” yarattı: her şey orijinal işçi sendikasının “kolektivist ve dayanışmaya dayalı” özlemleri ile Batı yanlısı liberal entelijansiyanın desteklediği yeni Solidarność’un savunacağı “eşitlik ve kardeşlik –ve bu nedenle güvencesiz– olmadan özgürlük” türünü birbirinden ayırdı.

1989’un yeni ve eski “elitleri” için “Batı Mekke gibiydi” diye açıklıyor Modzelewski, o dönemde entelektüeller ve işçiler arasında bir ayrılık olduğunu düşünüyordu. Kuşkusuz, 1989’daki seçim zaferi sırasında “neredeyse herkes zaferin tadını hissetti”. Ancak “daha sonra kaybetmeye başladılar: ücretlerini kaybettiler, işlerini kaybettiler, tasfiye edilen fabrikalar topluluğundaki köklerini kaybettiler, yarının kesinliğini kaybettiler ve toplumsal saygınlıklarını kaybettiler”. Solidarność’un programında yer alan “kendi kendini yöneten Polonya cumhuriyeti” kapitalist restorasyonla çelişiyordu. Ama Sovyet askeri müdahalesine dayanabilir miydi?

Çekoslovakya’nın 1968 deneyimine dönüp bakmak açık tarih lehine argümanlar sunuyor. Prag isyanına öğrenci olarak katılan Karel Kovanda (14), “Prag isyanının geleneksel analizi, Çekoslovak Komünist Partisi sekreteri Antonín Novotný’nin etrafındaki muhafazakar bürokrasi ile halefi Alexander Dubček’in planlı ekonominin yeniden yapılandırılması zemininde somutlaştırdığı liberal reformcuların güçlerini karşı karşıya getirir diyor. Ancak Kovanda’ya göre bu yüzeysel ayrım, ilericiler arasında en az onun kadar yapısal olan bir diğer ayrımı ortadan kaldırmaktadır. Bir yandan, “yukarıdan yürütülen iyi kontrollü reformları (…) savunan” “ekonomik alandaki teknokratlar ile siyasetteki liberaller” arasında ayrım yapmaktadır. Bunlar “Çekoslovak Komünist Partisi’nin [ÇKP] hem içinde hem de dışında” bulunuyordu, tıpkı “radikal demokratlar” olarak adlandırdığı ikinci grubun üyeleri gibi. Onlar için “kitlesel halk katılımı, sistemde kozmetiğin ötesine geçen bir değişim başlatmak için temel bir koşuldu” –bu da işçileri harekete geçirme sorununu gündeme getirdi.

Dubček reformların popülaritesini arttırmak için “insan yüzlü sosyalizm” fikrini ortaya attı ve bu fikir aşağıdan gelen hareketler tarafından hemen benimsendi. Kovanda’ya göre, ülkenin en muhafazakar organlarından biri olan Sendikalar Merkez Konseyi (URO), 1968’in ilk birkaç haftasında yerel şubelerden, resmi sendikanın işleyişi de dahil olmak üzere işçilerin kaybedilen hakları konusunda yaklaşık 1.600 karar aldı. Sendika gazetesi Práce “işçiler için en geniş yetkileri talep eden” bir haçlı seferi başlatırken, Nisan 1968’de etkili haftalık Reportér birişçi özyönetim hareketi çağrısında bulunan bir makale yayınladı.

Özellikle Prag’ın en büyük sanayi kompleksi olan ČKD ve Plzeň’deki Škoda fabrikalarında tüzükler için somut öneriler hazırlandı. Nisan 1968’de PCT Merkez Komitesi işçi konseyleri konusunu programına dahil etmek zorunda kaldı. Sosyolog Milos Barta, o yıl PCT Merkez Komitesi dergisi Nová Mysl’de(“Yeni Düşünce”) yayınlanan 95 konsey üzerine yaptığı bir çalışmada, “toplumdaki demokratikleşme sürecinin gelişimini takiben, işçi konseyleri için hazırlık komiteleri kurma fikrinin ne kadar hızlı kök saldığını ve yayıldığını” vurguladı (15). Sovyetlerin 21 Ağustos 1968’de Çekoslovakya’yı işgalinin arifesinde, “yaklaşık 350 işçi kolektifi 1 Ocak 1969’a kadar bir işçi konseyi tarafından yönetileceklerini varsayıyordu”.

Bu özyönetim hamlesi karşısında, teknokratik vesayet altında reform planı ortadan kalktı. Tutumlar muhafazakarlık ve reform arasında değil, radikal demokrasi ve bürokratik basamağa geri dönüş arasında bölündü. İşgal bu eğilimi sadece hızlandırdı. Vysočany bölgesindeki ČKD fabrikası, müdahaleyi kınayan ve kendisi de diğer liderlerle birlikte Kremlin’le uzlaşma mantığı içinde olan Dubček tarafından tanınmayan yeni bir Merkez Komite seçen PCT’nin yeraltı kongresine ev sahipliği yaptı. Bu bağlamda Kovanda, “‘Prag Baharı’nın sonbahar boyunca ancak kitlesel halk yatırımları sürdüğü sürece devam edebileceğini” ve “fabrikaların konseyler aracılığıyla ekonomik demokrasinin kalelerine dönüştürülmesinin” “temel öncelik” olduğunu belirtiyor.

Eylül 1968’e kadar 19 konsey mevcuttu; 1 Ekim’de 143 konsey daha faaliyete geçti. Ekim sonunda, Varşova Paktı tankları (16) sokaklarda devriye gezerken, Dubček liderliğindeki hükümet, Sovyetlerden emir almadan, “bu deneyi sürdürmenin uygun olmadığını” ilan etti. Bu durum sendikaların protesto dalgasına yol açtı ve bu protestolar basında yer aldı. Kovanda, Ocak 1969’da –birkaç ay süren işgalin ardından–  “konseyler 800.000’den fazla kişiyi, yani işgücünün altıda birini temsil ediyordu” (tarım hariç) diye hatırlıyor. 1969’un ilkbaharında daha fazla konsey kuruldu. Haziran sonunda, ülkenin en büyük şirketleriyle ilişkili prestije sahip “300 konsey ve 150 hazırlık komitesinin var olduğu bildirildi”. Yarısından biraz fazlası PCT üyesiydi.

“Radikal bir demokrasi” için

Ancak tepkiler başlamıştı. Ocak 1969 gibi erken bir tarihte, Parti Prezidyumu öğrenci ve işçi grevlerini kınadı. Öğrenci Jan Palach 16 Ocak’ta kendini yaktı. Dubček 17 Nisan’da görevinden uzaklaştırıldı. 1970 yazında, başlangıçta etkili bir şekilde bastırılmış olan işçi konseyleri yasaklandı. “Normalleşme” sona ermişti.

PCT’nin özyönetim akımının bir üyesi olan ve Ağustos 1968’deki gizli kongrede Merkez Komite’ye seçilen Jaroslav Šabata’ya göre, Çekoslovak komünistleri “Varşova Paktı’nın işgalini reddeden Vysočany kongresiyle gurur duymalıdır”; ancak bu kongrenin bağlı olduğu “radikal demokrasi”, özyönetim ve egemenliğin “dağılmasına katkıda bulundukları” için dahaaz gurur duymalıdırlar. Tersine, kongrenin konsolidasyonu “Sovyet bloğunun ve SSCB’nin kendisinin tüm reformist güçlerini son derece cesaretlendirecekti” (17).

Šabata, Şart 77’yi komünist hareketin kendi içinde “radikal demokrasiye” ihtiyaç duyulduğu için imzaladığını açıkladı. Ancak böyle bir demokrasinin sosyal boyutu –ekonominin eşitlikçi sosyal ilişkiler çerçevesinde yapılan kolektif seçimlere tabi tutulması– Şart 77’de pek de mutabık kalınan bir konu değildi. Ve 1989’dan sonra ortaya çıkan “gerçek kapitalizm” ve “Avrupa inşası “nda işçilere yapılan muamele ile tamamen uyumsuzdu.

( 1) Bkz: Jérôme Heurtaux ve Cédric Pellen, 1 989 à l’Est de l’Europe, une mémoire controversée, Éditions de l’Aube, La Tour-d’Aigues, 2009.

(2) Timothy Garton Ash, “1989 dünyayı değiştirdi. Ama Avrupa için şimdi nerede?“, The Guardian, Londra, 4 Kasım 2009.

(3) “Vaclav Havel: ‘Rejim her geçen saat çöküyordu‘“, Le Figaro Dergisi, Paris, 31 Ekim 2009.

(4) Timothy Garton Ash, We the People: The Revolution of ‘89 Witnessed in Warsaw, Budapest, Berlin and Prague, Penguin, London, 1993.

(5) Georges Mink ve Jean-Charles Szurek, La Grande Conversion. Le destin des communistes en Europe de l’Est, Seuil, coll. “L’épreuve des faits”, Paris, 1999.

(6) Bakınız Victor Fay, “Unicité du pouvoir politique, pluralité sociale et idéologique“, Le Monde diplomatique, Ağustos 1980.

(7) Michael A. Lebowitz, The Contradictions of “Real Socialism”: The Conductor and the Conducted, Monthly Review Press, New York, 2012.

(8) David Mandel, “Perestroïka et classe ouvrière“, L’Homme et la Société, n° 88-89, Paris, 1988.

(9) Bkz François Gèze, “Le poids de la dépendance à l’égard de l’Occident“, Le Monde diplomatique, Ekim 1980.

(10) Bkz: Zbigniew Kowalewski, Rendez-nous nos usines! Solidarność, le combat pour l’autogestion ouvrière, La Brèche-PEC, Paris, 1985.

(11) Bakınız Tamara Deutscher, “Le pouvoir polonais face à l’exigence de démocratisation de la classe ouvrière“, Jean-Yves Potel, “Un projet politique pour la société tout entière“ ve Ignacio Ramonet, “La montée d’un contre-pouvoir dans la Pologne en crise“, Le Monde diplomatique, sırasıyla Mayıs 1981, Ağustos 1981 ve Ekim 1981.

(12) Karol Modzelewski, Nous avons fait galoper l’histoire. Confessions d’un cavalier usé, Éditions de la Maison des sciences de l’homme, Paris, 2018.

(13) 1989 yılının ilk yarısında bu kurum, hükümet üyeleri ile Solidarność da dahil olmak üzere muhalif hareketler arasındaki tartışmalar için bir forum niteliğindeydi.

(14) Karel Kovanda, “Les conseils ouvriers tchécoslovaques (1968-1969)“, À l’encontre, 24 Ağustos 2018 (orijinal yayın: Telos, no. 28, Washington Üniversitesi, 1976 yazı).

(15) “Milos Barta’nın ‘özyönetim hareketi‘ kronolojisi ve analizi“, À l’encontre, 20 Ağustos 2018. Ayrıca bakınız Jean-Pierre Faye ve Vladimir Fišera, La Révolution des conseils ouvriers, 1968-1969, Robert Laffont, Paris, 1978.

(16) Doğu Avrupa ülkeleri ve SSCB’den oluşan bir askeri ittifak.

(17) Jaroslav Šabata, “Invasion or our own goal”, East European Reporter, vol. 3, no. 3, Londra, 1988 sonbaharı.

Le monde diplomatique 2016

17 Ocak 2021

On yıl önce, faşizmin ayak seslerinden söz etmek “daha neler” dedirtiyordu, 2020 küresel çapta faşizm gündemiyle kapandı, 2021 onunla açıldı. Peki, bugün faşizm dendiğinde ne anlamalı, sağ popülizm klasik faşizmle nasıl bir ilişki içinde? Dahası, nasıl bir tarihsel eşikteyiz? “Faşizmin Yeni Çehreleri” kitabının yazarı, tarihçi Enzo Traverso’nun Jacobin’e 2 Nisan 2019’da verdiği, hâlâ tazeliğini koruyan söyleşiye zaplıyoruz.

Faşizm ve popülizme dair güncel tartışmalar genellikle kelimelerin anlamlarına sıkışıp kalıyor. Faşizmin Yeni Çehreleri kitabınızda farklı bir yaklaşım benimseyerek kelimelerin kamusal söylemde nasıl kullanıldığı ve “tarihin kamusal kullanımına” dair neleri görünür kılabileceğiyle ilgileniyorsunuz. Faşizmin Yeni Çehreleri’nin ilham kaynakları nelerdi?

Enzo Traverso: Geçmişin yorumlanışı bugünkü kamusal kullanımından ayrı düşünülemez. Faşizmin kavramsallaştırılmasıyla ilgileniyorum ama, bu çabam sadece tarihyazımına dair değil, siyaseten tarafsız da değil. Örneğin, faşizm ile popülizmi ayırıyorum. İlki demokrasiyi yıkmak anlamına geliyor, ikincisiyse farklı, hatta zıt istikametlere yönelebilen, ancak genelde demokratik bir çerçeve içinde var olan bir siyaset tarzı. Faşizm kavramının bugün nasıl çözümlenmesi gerektiğinden emin değilim. Sıkça suistimal edilen bir olgu. Faşizmin geri dönmesi genelde solcuları endişelendiren bir mesele olageldi. Bugün ise sağcı popülizm ve post-faşizm tehdidi altındaki seçkinlere ait bir çekinceye dönüştü. Örneğin, ABD’de Madeleine Albright ve Robert Kagan, İtalya’da Matteo Renzi’yi düşünün. Öte yandan, geleneksel seçkinlerin önerdiği “faşizm karşıtı” birleşik cephe yeni radikal sağın Doğu Avrupa’dan Batı Avrupa’ya, ABD’den Brezilya’ya birçok yerde ortaya çıkıp yayılmasına izin veren koşulların şekillenmesindeki sorumluluğunu gizliyor. Kitabın çıkış noktası şu sorularda yatıyor: Faşizm 21. yüzyılda ne anlama geliyor? Yeni sağın küresel ölçekteki yükselişini 1930’ların klasik faşizmine bir dönüş olarak mı görmeliyiz, yoksa bu yepyeni bir olgu mu? Nasıl tanımlayabilir ve karşılaştırabiliriz?

İsmine odaklanınca kitabınızın “neofaşizm” hakkında olduğunu düşünmek mümkün. Siz ise Avrupa siyasetindeki sağa yönelişin klasik faşizmle bağlantılı, ancak aynı zamanda ondan uzakta duran “post-faşist” bir olgu olduğunu öne sürüyorsunuz. Bu fark niçin önemli?

Neofaşizm, yani klasik faşizmle bağlantılı olduğunu iddia eden hareketler marjinal bir olgu. Yeni radikal sağın başarısının anahtarlarından biri, kendisini “yeni bir olgu” olarak betimlemesi. Ya faşist kökenleri bulunmadığını (Trump ya da Salvini) ya da kendi geçmişiyle ciddi bir kopuş yaşadığını (babasını Ulusal Cephe’den aforoz eden Marine Le Pen) savunuyor. Yeni sağ milliyetçi, ırkçı ve yabancı düşmanı. Radikal sağın iktidarda olduğu ya da ciddi bir şekilde güçlendiği Batı Avrupa ülkelerinde demokratik ve cumhuriyetçi bir söylem benimsiyor. Dillerini, ideolojilerini ve tarzlarını değiştirdiler. Diğer bir deyişle, eski faşist alışkanlıklarını terk ettiler, ancak bambaşka bir şeye de dönüşmediler. Henüz siyasi sistemlerimizin olağan bir bileşeni de değiller. Bir yandan, yeni aşırı sağ artık faşist değil. Öte yandan, faşizm ile karşılaştırılmadan tanımlanması da mümkün değil. Yeni sağ, faşizme dönüşebilecek, ancak muhafazakâr, otoriter ve popülist demokrasinin yeni bir şekline de evrilebilecek bir olgu. Post-faşizm kavramı bu durumu yansıtmaya çalışıyor. Gelecekteki evrimini bugünden öngörmek imkânsız. Bu noktada, geçen yüzyıldaki iki dünya savaşı arasındaki dönemle mukayese yapmak önemli, iki durumda da uluslararası nizam zayıf. Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki kaosun sebebi Avrupa Uyumu diye tabir edilen 19. yüzyıla ait klasik liberalizmdeki çöküştü. Bugün yaşananlar ise Soğuk Savaş’ın bitmesinin sonucu. Faşizm ve post-faşizm bu tür karmaşık ve dalgalı koşullarda filizlendi.

Fransa’daki Ulusal Cephe’yi post-faşizme dair tipik bir örnek olarak sunuyorsunuz. İspanya’da Vox Partisi’nin yükselişi ya da İtalya’da Salvini’nin Lig Partisi sizi post-faşizmin temel tanımına dair nüanslara odaklanmaya yöneltiyor mu, yoksa genel kavramsal çerçevenize uyuyorlar mı?

Aşırı sağın Fransa, İtalya, Macaristan, Avusturya, Polonya ve son dönemde, genellikle istisna olarak addedilen iki ülke olan, İspanya ve Almanya’daki başarısı genel bir eğilimin altını çiziyor. Fransa’daki Ulusal Cephe sadece bir haberciydi. Bu gerici ve milliyetçi “Avrofobik” hareketlerin yükselişi, bir yandan da Avrupa Komisyonu’nun bizzat uyguladığı politikaların ürünü. AB cebri bir hukuki yapı aracılığıyla kendi kurallarını devletlere dayatan ve kimi zaman anayasalara sızan karmaşık bir kanunlar ağı inşa eden bir vasıtaya, finansal kapitalizmin vasıtasına dönüştü. 2008 krizinde devletlerin kurtardığı neoliberal seçkinlerin en görkemli başarısı kendi toplumsal iflaslarını devletlerin finansal krizine tahvil edebilmeleriydi. Bugün Goldman Sachs danışmanı olan Barroso ve vergi cenneti Lüksemburg’un eski lideri Junker gibi Avrupa Komisyonu başkanlarının, Yunanistan krizinin ve on yıl boyunca uygulanan kemer sıkma politikalarının ardından Matteo Salvini ve Viktor Orbán gibi sağcı popülist liderlerin yükselişi hiç şaşırtıcı değil: “Aklın uykusu canavarlar yaratır”. AB’yi savunarak post-faşizme karşı etkin bir mücadele yürütemeyiz. Milliyetçiliği ve sağ popülizmi alt etmenin yolu AB’yi dönüştürmek.

Analizinizin büyük bölümü Fransa’ya odaklanıyor. Yeni aşırı sağ aslında orada daha ziyade “bastırılmışın geri dönüşü”ne tekabül ediyor. Ulusal Cephe’nin ana akıma dönüşmesi Beşinci Cumhuriyet’in kökenindeki otoriter ve sömürgeci tarihin alenileşme süreci gibi. Bu sizce doğru mu? Eğer öyleyse, aşırı sağ eğilimlerle cebelleşen diğer ülkelere de yayılabilir mi?

Avrupa’da Asyalı ve Afrikalı göçmenlere yönelen yabancı düşmanı ve ırkçı dalganın kaçınılmaz olarak yeni-sömürgeci bir tarafı var. Hedefteki Müslüman göçmen ve mülteciler eski Avrupa sömürgelerinden geliyor. Bu, Avrupa’nın sömürgeci bilinçaltının devamlığını görünür kılan türden bir “bastırılmışın dönüşü”. Ancak, eski sömürgeci ve ırkçı söylemler terk edildi. Ulusal Cephe artık Fransız Cezayir’ine nostalji duyanlara ait bir hareket değil. Kendisini küreselleşme, toplu göç ve islâmi köktenciliğin tehdidi altındaki Fransız ulusal kimliğinin koruyucusu olarak betimliyor. Bu yeni-sömürgeci duruş cumhuriyetçi ve “ilerici” alışkanlıkları içerebilir. Bir yandan Fransa ve Avrupa’nın Hıristiyan köklerini islâmi “istilaya” karşı muhafaza etmek istiyor, öte yandan insan haklarını, hatta bazen kadın ve eşcinsel haklarını islâmi gericiliğe karşı koruyormuş gibi yapıyorlar. Bu savlar Ulusal Cephe’nin çok ötesinde, Fransız medyasında da son derece yaygın. Yakın geçmişte Académie Française üyesi olan Alain Finkielkraut gibi, Marine Le Pen’le karşılaştırılmak istemeyen birçok kamusal entelektüel onun en etkin müttefikine dönüştü. 2015’teki terör saldırıları sonrasında, Cumhurbaşkanı François Hollande ve başbakan Manuel Valls Ulusal Cephe’nin savunduğu olağanüstü hal, sokağa çıkma yasakları ve kayıtsız göçmenlerin topluca sınır dışı edilmesi gibi politikaları benimsedi. Hatta çift kimlikli, Kuzey Afrika kökenli ve Fransa vatandaşı teröristlerin vatandaşlığını iptal etmeye bile çalıştılar.

Faşizmi kapitalizm içinde tarih-ötesi bir olgu olarak gören “mikro-faşizm” ve benzer kavramlara dair fikriniz nedir?

Küresel bir olguyla yüz yüze olduğumuz için “mikro-faşizm” uygun bir tanım değil gibi gözüküyor. Hakiki bir demokrasi toplumsal eşitlik gerektirdiğinden, Wendy Brown’ın da çok güzel açıkladığı gibi, özellikle neoliberal çağda, kapitalizmin demokrasinin feshine tekabül ettiğini söyleyebiliriz. Bu kapitalizmin bir hastalığı ya da yozlaşmış bir şekli olmaktan ziyade, kapitalizme içkin genel bir eğilim. 19. yüzyılın ilk yarısında bile, Tocqueville gibi klasik bir liberal düşünür kapitalizmin gelişiminin piyasa toplumu ile demokrasi arasındaki “seçici yakınlığı” tehdit ettiğini idrak etmişti. Kapitalizm ve demokrasi arasındaki bu tür bir kimlik tasavvuru 20. yüzyılın ikinci yarısında, refah devleti döneminde bir söylenceye dönüştü. Aslında, kapitalizmin bu şekilde “insanileştirilmesi” Ekim Devrimi’nin bir sonucuydu. Reel sosyalizmin çökmesi ve sömürgelerden çekilme sürecinin bitmesi sonrasında, kapitalizm “vahşi” doğasını yeniden keşfetti. Toplumsal eşitsizlikler küresel çapta tırmandı ve demokrasinin içeriği boşalmaya başladı. Faşizmin elbette “tarihötesi” bir niteliği mevcut. 1960’lar ve 1970’lerde Latin Amerika’daki askeri cuntaları hatırlayalım. Faşizmi kapitalizmden ayrı düşünemeyiz. Ancak, faşizmi kapitalizmin küresel krizinin bir çıktısı olarak görmek faşizmin bu krizin kaçınılmaz bir neticesi olduğu anlamına da gelmiyor. ABD’de kapitalizmin krizinin sonucu faşizm değil, New Deal, yani Yeni Uzlaşma’ydı. Faşizm belli bir tarihsel döneme, demokrasiyi yıkıma uğrattığı 20. yüzyıla ait. Bugün, post-faşizm seleflerinin yıkıcı boyutunu kaybetti. Parlamentarizmi ya da bireysel hakları bastırmaktan ziyade demokrasiyi içeriden yok etmeye çalışıyor.

Faşist ya da aşırı sağ siyasi kimliklerin açıkça beyan edilmesinin etrafındaki güncel “tabu kırıcılığa” dair de yazıyorsunuz. Avrupa aşırı sağının meşruiyetini kısmen, sosyal demokrat partilerin geri çekilmesinin oluşturduğu boşluğu doldurarak kazandığını teslim ediyorsunuz, ancak “tarihsellik rejimi” tabir ettiğiniz fikre de dokunan daha derin bir savda bulunuyor gibisiniz. “Hafızasını yitirmiş demokrasilerimiz” ile aşırı sağın yükselişi arasında kurduğunuz bağı biraz açabilir misiniz?

Post-faşizm yekpare, hatta benzeşik özellikleri olmayan küresel bir olgu. Milliyetçilik, yabancı düşmanlığı, ırkçılık, karizmatik lider, gerici “kimlikçilik” ve küresellik karşıtı siyasete dayanan bu patlayıcı karışım çok farklı şekillerde tezahür edebilir. Örneğin, Bolsonaro’nun benimsediği radikal neoliberalizm şekli, post-faşizmin AB’nin neoliberal politikalarına duyulan öfke ve hoşnutsuzlukla alevlendiği Avrupa için tanıdık değil. Buradan baktığımda, post-faşizmin yükselişindeki temel etkenin neoliberalizm karşısında bir sol alternatif bulunmaması olduğunu düşünüyorum. 20. yüzyılın baskın sol modelleri olan komünizm ve sosyal demokrasi başarısız oldu. Reel sosyalizm kendi çelişkileri altında çöktü, Soğuk Savaş boyunca kapitalizmi insanileştirmenin aracı olan sosyal demokrasi ise kapitalizm neoliberalizme dönüştüğünde tarihsel işlevini tüketti.

Sosyalizmin yeniden keşfedilmesi gerekiyor. Ancak, sol ve sağ arasındaki kendini yeniden tanımlama yarışında post-faşizm bir adım önde. Ama, 1930’ların kıta Avrupa’sındaki egemen sınıflar tarafından desteklenen seleflerinden farklı olarak, post-faşizm henüz neoliberal seçkinlerin birincil tercihi olmadı. Bu, kapitalizmin genel bir krizi ya da AB’nin ani çöküşü sonrasında mümkün. İki dünya savaşı arasındaki yıllarda faşizmin ana kaynağı olan Bolşevizm korkusu bugün mevcut değil. Kitabımda ufku bugünle sınırlı bir neoliberal “tarihsellik rejiminden” bahsediyorum. Bu hem sağ hem de sol hareketler için bir handikap. Post-faşizm seleflerinin ütopik ufkuna bile sahip değil. “Yeni insan”, “Bin yıllık İmparatorluk” ya da yeni medeniyet gibi söylencelerle müşterek tahayyülü fethetmeye kalkışmıyor. Post-faşizmin mantığı daha ziyade “kültürel kötümserliğe” dayanıyor: Geleneksel değerler ve “tehdit altındaki” ulusal kimliklerin korunması, küreselleşmeye karşı milli egemenlikte ısrar, göçmenler, mülteciler ve Müslümanlara dair bir günah keçisi arayışı.

Kitabınız esas olarak Avrupa’ya dair. ABD siyasetine değindiğiniz kısa bölümler daha çok Trump’ı anlamanın faşizm gözlükleriyle mümkün olmadığı fikrini savunma amaçlı. Tarif ettiğiniz “tarihsellik rejiminin” genel bir uygulanabilirliği olduğunu düşünüyor musunuz? Bolsonaro’nun Brezilya’daki zaferi bizi post-faşizm olgusunu küresel ölçekte değerlendirmeye davet etmiyor mu?

Birçok gözlemcinin belirttiği gibi, Trump klasik faşist özelliklere sahip: Otoriter ve karizmatik bir liderlik, demokrasi nefreti, kanunları hor görme, güç gösterileri, insan haklarını küçümseme, aleni ırkçılık, kadın düşmanlığı, homofobi. Ancak arkasında faşist bir hareket yok. Amerikan politik nizamının temel payandalarından olan Cumhuriyetçi Parti’nin adayı olarak seçildi. Bu çelişkili durum ABD’deki demokratik çerçeve sorgulanmadan kalıcı bir hal alamaz. Benzer bir çelişki, daha dramatik ve çarpıcı bir şekilde, Bolsonaro’nun seçilmesi sonrasında Brezilya için de geçerli. ABD ya da Avrupa’daki emsallerinden daha radikal biri. Marine Le Pen babasının Yahudi karşıtlığına mesafe alıp demokrat bir söylem benimserken, Bolsonaro işkence ve askeri diktatörlüğü savunuyor. Marine Le Pen ve Salvini korumacı politikaları yeniden uygulamaya koymak isterken Bolsonaro iflah olmaz bir neoliberal. Ancak, Brezilya kapitalizminin temel direği olan Petrobras (yarısı kamuya ait çokuluslu petrol şirketi) Bolsonaro’nun arkasında değil. Birçok Brezilyalı analistin de işaret ettiği gibi, Bolsonaro’nun arkasında üç etkili ve muhafazakâr odak var: “Balas, bois, e biblia”, yani ordu, toprak sahipleri ve Evanjelist köktenciler.

Hakiki bir klasik faşist hareket Trump ve Bolsonaro’da eksik olan iki unsuru bir araya getirirdi: Kitlesel seferberlik ve seçkinlerin birleşik desteği. Doğru mu?

Evet, kitlesel seferberliğin ve seçkinlerin birleşik desteğinin olmayışı Trump ve Bolsonaro’yu klasik faşizmden ayırt eden büyük bir fark –etkili bir alternatifin yokluğunda egemen sınıflar ikisine de uyum sağlayabilecek olsa bile. Ancak, AB ülkelerinde bu seçenek gündemde değil. Klasik faşizmin askerileşmiş kitlesel hareketleri, Birinci Dünya Savaşı’nın yol açtığı siyasi şiddetin tırmanışının sonucuydu. Bugün, Irak, Libya, Suriye, Yemen’de bu gerçekleşti, ancak AB ülkeleri, ABD ya da Brezilya’da değil. Bu nedenle Trump ve Bolsonaro’nun selefi Mussolini ya da Hitler’den ziyade Berlusconi. Ama yeni bir küresel kriz birçok ülkede aşırı sağın çehresini değiştirebilir.

Kitabınızdaki başka ilginç bir bölüm “anti-faşist karşıtı” tarihçilerden oluşan Avrupa okulunu ve onların sözde “siyaseten tarafsız” yeniden tarihyazımını tartışıyor. Bu çevreyi neden bu kadar tehlikeli görüyorsunuz? Faşizm karşıtı bir tarihyazımını yeniden hâkim kılmak neden önemli?

Faşizm ve demokrasi arasındaki sınır çizgisi hem ahlaki hem de siyasi. Demokrasi kıta Avrupası ülkelerinde ve son yıllarda Latin Amerika’da, direnişten ve faşizm karşıtlığından filizlendi. Bu mücadelelerin demokrasiye yol açtığı yerlerde “anti-faşizm karşıtı” bir demokrasi ancak kırılgan, hafızasız ve kendi tarihine sadakatsiz olabilir. Sol faşizm karşıtlığı ile demokrasi arasındaki bu kalıtsal bağlantıyı anımsamalı. Demokrasi hukuki ve siyasi bir tasarrufa, “oyunun kurallarına”, indirgenemez. Bunun yanında, piyasa toplumunun basit bir sonucu da değildir. Demokrasi siyasi devrimlerin ve faşizm karşıtı mücadelenin tarihsel bir zaferidir. Bu tarihsel bağlantıyı kırmak ya da yok saymak demokrasinin içindeki “demos’u” yani “halkı” feshetmenin en doğrudan yoludur.

ABD’deki İşgal Et! ya da İspanya’daki Öfkeliler gibi yakın dönemdeki “meydan hareketlerini”, “yeni bir komünizm” icat etmeye yönelik girişimler olarak tanımladınız. Aynı zamanda, “eski komünizmi” eleştirel bir şekilde yeniden ziyaret etmeden ve bu mirasın hâlâ kullanılabilir bazı taraflarını keşfetmeden, küresel solun dümensiz kalacağını da öne sürüyorsunuz. Komünist mirasın bugün de işe yarayabilecek yönleri neler?

İşgal Et! ve Öfkeliler hareketleri alternatif arzusunu ifade etti, tıpkı 2015 yazında siyasi çizgisini değiştirmeden önce, Yunanistan’da Syriza’nın yaptığı gibi. Bugün Bernie Sanders, Jeremy Corbyn ve Podemos, solun yeni fikirler, istikametler ve umutlar arayışında olduğunu kanıtlıyor. Sanders ABD solunda 1930’lardaki Yeni Uzlaşma ve 1960’lardaki Yeni Sol sonrasında gerçekleşen yeni bir tarihsel değişime denk geliyor. Sosyalizme, hiçbir zaman baskın olmadığı bir ülkede bir meşruiyet sağlıyor. Corbyn ve Podemos, Britanya ve İspanya’da, uzun zamandır süregelen sosyal-liberalizm ile radikal kopuşu temsil ediyor. Bu tecrübeler küresel sol için yeni bir model oluşturmaya yönelik adımlar. Eski paradigmalar başarısız oldu, ancak ikame edilmedi. Yeni bir model, Marx’ın meşhur 11. Tez’inde önerdiği gibi, dünyanın eleştirel yorumuyla devrimci dönüşümüne dair bir tasavvuru bir araya getirmeli. Komünizm bu terkibi içeriyordu ve 20. yüzyıl için ütopik bir ufuk oluşturuyordu. Emin olduğum tek şey, 21. yüzyıldaki yeni ve alternatif solun kapitalizm karşıtı olacağı. Ancak kendisini “komünist” olarak addedip addetmeyeceğini bilmiyorum. Muhtemelen bundan önceki iki asırda sosyalizm ve komünizmin yaptığı gibi yeni kavramlar ve imgeler icat edecek. Ancak, yeni küresel sol sıfırdan inşa edilmeyecek. Eski modellerle tarihsel bir kopuş yaşandığını söylemek küresel solun hafızaya ve tarihsel bilince gereksinim duymadığı anlamına gelmiyor. Geçmişteki yenilgilerimizin eleştirel bir şekilde kavranması kaçınılmaz. Paris Komünü’nden 1973 Şili Devrimi’ne, solun yenilgilerinin üstesinden gelebilmesine yardım eden şey, geleceğin sosyalizme ait olduğuna, en trajik başarısızlıkların bile sadece kaybedilmiş bir muharebe anlamına geldiğine duyulan inançtı. Tarihi bir ülküye duyulan bu inanç ereksel bir boyutun yükünü taşısa da sola bugün var olmayan olağanüstü bir güç veriyordu. Sol “öksüz” kaldı. Geçmişi ne sahiplenebilir ne de unutabilir. Geçmişin üstesinden gelmek zorunda.

Popülizm kavramının Boyun Eğmeyen Fransa ve Ulusal Cephe gibi bambaşka olguları aynı torbaya koyan tezat kullanımlarından ötürü nihai olarak sol ve sağ arasındaki çizgileri bulandırdığını söylüyorsunuz. Soldaki bazı entelektüellerin ve siyasi partilerin “sol popülizm” etiketini “sokak” ve “sandık” arasında köprü kurmak amacıyla benimsemelerine pek olumlu bakmıyorsunuz. Sol popülizmin post-faşizmle mücadelede herhangi bir rolü olduğunu düşünüyor musunuz?

Popülizm hem soldaki hem sağdaki siyasi yelpazenin içindeki farklı, hatta karşıt yönelimlerin liderlerinin paylaşabileceği bir siyaset tarzı. Ancak, gücün yoz seçkinler yerine “halkta” cisimleştiğine yönelik bir tarz ve söylem sadece biçimi tanımlıyor, siyasal içeriği değil. Latin Amerika’da sol popülizm kışkırtıcı bir dil kullandı ve otoriter özellikler edindi, ancak amacı alt sınıfları toplumsal ve siyasi sisteme dahil etmekti. Batı Avrupa’da sağ popülizm yabancı düşmanı ve ırkçı tutum alarak dışlayıcı politikalar benimsiyor. Marco D’Eramo’nun vurguladığı gibi, “popülizme” karşı çıkmak çoğu zaman “halka” yönelik soycu ve seçkinci bir kibri görünür kılıyor. Eğer popülizm Corbyn, Sanders ve Podemos ile Salvini, Orban, Trump ve Bolsonaro’nun birbirinin muadili olabileceği anlamına geliyorsa, tamamen işe yaramaz ve hatta tehlikeli bir kavram. Bazı radikal düşünürlerin popülizmi sol ve sağ arasındaki sözüm ona mazide kalmış bir çatlağın alternatifi olarak gördüğünün farkındayım, sık sık değerli savlar da ortaya koyuyorlar. Belli koşullarda popülizmin bu şekilde kullanılması işe yarayabilir, ancak post-faşist hareketlerin yükseldiği bir küresel bağlamda tehlikeli yanlış anlaşılmalar üretme riski taşıyor.

Son olarak, “kapalı sınırlar için sol argüman” diye tabir edilen güncel tartışmaya değinelim. Ulusal egemenlik ve bu kavramın solda kullanımı hakkında ne düşünüyorsunuz?

“Duvarlarla çevrelenmiş devletler” ve göçmenlerle mültecilerin karşısında duran askerileşmiş sınırlar çağında “kapalı sınırlar” talep etmek bana son derece tehlikeli geliyor. Çünkü yabancı düşmanlığı, “ulusal kimliğin” gerici savunusu, ulusal egemenliğe dönüş gibi post-faşizm nakaratlarını meşrulaştırıyor. Kapitalist küreselleşmeye ulusal sınırları yeniden tesis ederek karşı koyulabileceği fikri gerici bir düşünce, zira 21. yüzyılın ekoloji, toplumsal adalet ve nüfus hareketleri gibi tüm can alıcı meseleleri küresel çözümler gerektiriyor. Enternasyonalizm kökenlerinden itibaren sola ait bir kavram. Evrenselliği terk etmemizin ya da reddetmemizin mümkün olduğunu düşünmüyorum. Küresel bir çağda, sosyalizm sınırların ayrım çizgilerinden ziyade buluşma noktalarına tekabül eden asıl manasını yeniden keşfetmekle yükümlü.

Jacobin, 2 Nisan 2019
Çeviren: Yiğit Atılgan

Belçikalı sosyalist entelektüel ve aktivist Ernest Mandel, 5 Nisan 1923’te doğdu. Mandel, yirminci yüzyılın ikinci yarısında Marksist teorinin en önemli eserlerinden bazılarını yazan, yorulmak nedir bilmeyen bir ajitatör ve düşünürdü.

Mandel bugün belki de en çok, fazlasıyla aşina olduğumuz bir terimi popülerleştiren –Geç Kapitalizm– kitabıyla hatırlanıyor. Fredric Jameson, postmodernizmi kuramsallaştırırken Mandel’in ekonomik yazılarından büyük ölçüde yararlandı ve “geç kapitalizm” terimi, kültürel analiz için bir tür gazetecilik klişesi haline geldi.

Bir zamanlar polisiye romanların toplumsal tarihini yazmış olan Mandel, eserinin, ilginç biçimde benimsenmesine gülümsemiş olabilir. Ancak onun asıl amacı, kültürel yan etkilerini analiz etmekten daha çok kapitalizmin iktidar yapılarına meydan okumaktı.

Nazi hapishane sisteminden sağ kurtulan bir direniş savaşçısı olarak gençlik yıllarından 1990’ların neoliberal çorak topraklarındaki son günlerine kadar, bu hedefe sadık kaldı. Mandel’in siyasi yaşamı ve çalışmaları günümüzün yeni sosyalist hareketi için önemli bir ilham kaynağı olabilir.

Nazizme Karşı Direniş

Mandel, Belçika’nın Antwerp kentinde Alman kökenli asimile olmuş Polonyalı Yahudilerden oluşan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Henri Mandel’in sol görüşe, özellikle de Leon Troçki’nin fikirlerine sempatisi vardı. 1930’larda Naziler Almanya’da iktidara geldikten sonra Mandellerin evi, solcu mülteciler için bir buluşma yeri haline geldi. Bu mültecilerin sosyalizm, Sovyetler Birliği’ndeki son gelişmeler ve faşizmin yükselişi hakkındaki tartışmalarını dinleyen genç Ernest, radikal siyasetle erken yaşta tanıştı.

Mayıs 1940’ta Nazi Almanyası’nın ülkeyi işgal etmesiyle savaş Belçika’ya geldi. Yerleşik solun büyük bir kısmı yeni duruma yanıt veremedi. Sosyal demokrat Belçika İşçi Partisi ve sendikaların birçok lideri ülkeden kaçarken, eski İşçi Partisi lideri Hendrik de Man işgalcilerle işbirliği çağrısında bulundu.

Sovyet-Alman saldırmazlık paktı o sırada hala yürürlükteydi ve Belçikalı Komünistler “en saf ve en eksiksiz tarafsızlık” duruşunu ilan ettiler. Nazi işgalinin başlamasından haftalar sonra, Sovyetlerin emriyle çalışan bir suikastçı Troçki’yi Meksika sürgününde öldürdü.

Bu kargaşanın ortasında bir grup bağımsız solcu, Mandellerin evinde ilk Flamanca yeraltı gazetesini çıkarmaya başladı. Gazetedeki makalelerin çoğunu Ernest ve babası yazdı. Ağustos 1942’de Ernest yeraltına çekildi. O yılın sonunda tutuklandı ancak nakledilirken kaçmayı başardı.

Mandel’in biyografi yazarı Jan Willem Stutje’ye göre Henri Mandel, oğlunun serbest bırakılması için fidye ödemişti. Ernest’in “cesur kaçışı”, “sorgulanmaktan kaçınmak isteyen ajanlar tarafından sahnelenmiş” olabilir. Stutje’ye göre, Mandel’in kaçışı onu suçluluk duygusuyla baş başa bırakmıştır.

Mandel, kararlı bir şekilde direniş faaliyetlerine devam etti. Bu sırada Troçkist Devrimci Komünist Parti’ye (RCP) üye olmuştu. 1944 başlarında RCP, Alman ve ABD şirketleri arasındaki temaslar hakkında doğrudan Alman askerlerine hitap eden iki dilli bir broşür yayınladı: “Efendileriniz mülklerini kurtarmak için pazarlık yaparken siz top ateşine kurban ediliyorsunuz.” 28 Mart 1944’te broşürü dağıtırken Mandel tekrar tutuklandı.

Yahudi olmasından ziyade direniş faaliyetleri nedeniyle tutuklanan Mandel, farklı hapishanelere ve çalışma kamplarına gönderildi, bir noktada IG Farben’in bir kimyasal fabrikasında çalışmaya zorlandı. Bir direniş üyesi, bir Yahudi ve Stalinist mahkum arkadaşları tarafından hor görülen bir Troçkist olarak hayatta kalma şansı çok azdı.

Mandel daha sonra, bunu başarmasının nedenlerinden birinin şans olduğunu hatırlıyordu. Ama aynı zamanda, Naziler iktidara gelmeden önce Sosyal Demokrat Parti’nin destekçisi olan bazı Alman gardiyanlarla ilişki kurmadaki başarısını da takdir ediyordu: “Bu, kendini koruma açısından bile yapılacak en akıllıca şeydi.” Zorlu koşullar etkisini gösterdi ve Mandel 1945’in başlarında hastaneye kaldırıldı. 25 Mart 1945’te ABD güçleri Mandel’in tutulduğu kampı kurtardı.

Troçki’den Sonra Troçkizm

Mandel’in doğrudan aile üyeleri savaştan sağ kurtulmuş olsa da, büyükannesi, teyzesi ve amcası aileleriyle birlikte Auschwitz’de öldürüldü. Henri Mandel oğlu için akademik bir kariyer hayal ediyordu ama Ernest’in başka öncelikleri vardı. Nazizmin ve savaşın dehşetini üreten sisteme, kapitalizme karşı mücadeleye devam etmek istiyordu. Hayatı boyunca faşizm deneyimi, Mandel için siyasi ve ahlaki bir referans noktası olarak kalmaya devam etti.

Leon Troçki ve destekçileri 1938 yılında Dördüncü Enternasyonal’i (FI) kurmuştu. Troçki, yaklaşan savaşın Stalinist Komünist Partileri gözden düşüreceğini tahmin ediyor ve FI’nın bir alternatif haline geleceğini umuyordu. Yine de Sovyetler Birliği’nin Nazi Almanyası’nın yenilgiye uğratılmasında oynadığı önemli rol ve komünistlerin Avrupa’daki direniş hareketlerine katılması sonucunda bu partiler daha önce eşi benzeri görülmemiş bir prestij ve popülerlik kazandı ve işçi hareketinin radikal kanadındaki rakiplerine sınırlı büyüme fırsatları bıraktı. 

Bu arada, savaş ve baskı FI ile ilişkili küçük grupları yok etmişti. Mandel Troçkist hareketin inşasına yardım etmenin kendi görevi olduğunu hissetti ve bu hareketin saflarında önde gelen bir aktivist oldu. Kısmi olarak, Yahudi tarihi ve antisemitizm üzerine önemli bir çalışmanın yazarı olan yakın arkadaşı Abram Leon gibi Nazilerin öldürdüğü yoldaşlarının anısı, onu harekete geçirmişti.

Birçok radikal gibi Mandel de savaşın, I. Dünya Savaşı’nda olduğu gibi Avrupa’da bir devrim dalgasının başlangıcı olacağını düşünüyordu. 1938’de Troçki’nin FI için hazırladığı program, kapitalizmin karaya oturduğunu iddia ediyordu:

İnsanlığın üretici güçleri durgunlaşıyor. Yeni buluşlar ve iyileştirmeler maddi zenginlik düzeyini yükseltmekte başarısız olmaktadır. Tüm kapitalist sistemin toplumsal krizi koşullarındaki konjonktürel krizler, kitlelere her zamankinden daha ağır yoksunluklar ve acılar yaşatmaktadır.

Mandel yavaş yavaş sistemin işlemeye devam etmekle kalmayıp daha da gelişebileceğini ve 1945’ten sonra uzun bir ekonomik büyüme dönemine girilebileceğini fark etti. Bu koşullar altında, Troçkist kimliğini gizli tutarak Belçika Sosyalist Partisi’ne katıldı ve Belçika’daki sosyalist sol üzerinde etkili olan haftalık La Gauche (Sol) gazetesinin kurulmasına yardımcı oldu.

Bu dönemde Mandel, sosyalist bir kuramcı ve lider olarak kendini gösterdi. 1962 yılında ilk büyük çalışması olan Marksist İktisat Teorisi‘ni yayınladı. Kitap, konu hakkında sistematik bir sunum sağladı ve “çağdaş bilimin bilimsel verilerinden” yararlanarak “Karl Marx’ın tüm ekonomik sisteminin yeniden oluşturulabileceğini” kanıtlamaya çalıştı.

Mandel kitabın girişinde yaklaşımını “genetik-evrimsel” olarak tanımlamış ve bununla konusunun kökeni ve evrimi üzerine çalıştığını kastetmiştir. “Marksist ekonomi teorisi,” diye yazıyordu, “bir yöntemin, bu yöntem kullanılarak elde edilen sonuçların ve sürekli olarak yeniden incelemeye tabi tutulan sonuçların bir toplamı” olarak görülmelidir. Sürekli olarak yeni bulguları entegre etmeye çalışan tarih ve teorinin birleşimi, Mandel’in çalışmalarının karakteristik özelliği oldu.

Yapısal Reformlar ve Sosyalist Strateji

İngilizce çevirisi neredeyse sekiz yüz sayfayı bulan Marksist İktisat Teorisi üzerinde çalışırken Mandel, La Gauche çevresinin bir parçası olarak “anti-kapitalist yapısal reformlar” stratejisini geliştirdi. Bununla, kendi kendine sosyalizmi getirmeyecek ama yine de ona doğru adımları temsil edecek ve “işçi sınıfına büyük sermayeyi kararlı bir şekilde zayıflatma yeteneği verecek” reformları kastediyordu.

Mandel’e göre Belçika’daki olası anti-kapitalist yapısal reformlar arasında tam istihdamı garanti edecek bir planlama bürosunun örgütlenmesi, büyük şirketler üzerinde kamu kontrolü ve enerji sektörünün kamulaştırılması yer alıyordu. Ekonomik reformların siyasi iktidar meselesinden ayrı tutulamayacağını vurguladı.

Mandel, Belçika gibi oldukça gelişmiş bir kapitalist ülke için uygun olabilecek sosyalist bir strateji formüle etmeye çalışıyordu. Bu çabanın ilham kaynaklarından biri, sağcı hükümet tarafından önerilen bir dizi reforma karşı 1960 kışında yapılan Belçika genel greviydi. Birkaç hafta süren greve yüz binlerce işçi katılmıştı. Solcu Halk Cephesi’nin iktidara gelmesinin ardından Haziran 1936’da gerçekleşen Fransız grevleri ve fabrika işgalleri de Mandel’in bahsettiği bir diğer örnekti.

Savaş sonrası ekonomik büyüme döneminde yaşam koşulları pek çok kişi için iyileşmişti, ancak Belçika genel grevi gibi mücadeleler kapitalist gelişmenin işçi sınıfını tam olarak pasifize etmediğini gösteriyordu. Mandel’e göre, kapitalizme karşı mücadelede işçilerin en güçlü silahları örgütlülük, siyasi eğitim ve temel ekonomik rollerinin bilincine varmalarıydı.

İşçilerin mücadelelerinin sadece ekonomik koşullar etrafında dönmediğini, aynı zamanda yabancılaştırıcı ve baskıcı iş uygulamalarına karşı direnişten de kaynaklandığını fark etti. Nispeten iyi durumda olan işçiler bile işyerinde yabancılaşma ve tahakküm yaşıyordu. Mandel, 1960 grevinin bilançosunda, işçi sınıfının kapitalizme karşı mücadelesinin “sadece temel, acil çıkarlar için verilen bir mücadele olmaması bakımından geçmişteki toplumsal mücadelelerden farklı olduğunu” yazmıştır. Bu mücadele “toplumu yeniden yapılandırmak için bilinçli bir mücadele” haline gelebilir.

Mandel, Belçika grevinin kaybedilmiş bir fırsat olduğunu, çünkü böyle bir yeniden yapılanmayı önerecek siyasi bir liderlik olmadığını söylüyordu. Devrimci değişimin gerçekleşmesi için, ekonomik reformlar için verilen mücadelenin siyasi iktidar sorununa kadar genişletilmesi gerekiyordu.

Mandel’e göre mücadele ancak “hasımla sadece fabrikalarda değil sokaklarda da yüzleşilirse” zafere ulaşabilirdi. Mandel, tarihin, hedeflerine ulaşmak için ekonomik olduğu kadar siyasi iktidarı da ele geçirmek gerektiğini çalışan insanlara “yorulmadan anlatacak” devrimci bir partinin kurulması gerektiğini gösterdiğinde ısrar ediyordu.

Geç Kapitalizmin Dinamikleri

1960’larda Mandel, Marx’ın Kapital’i yayınlamasından bir asır sonra kapitalizmin nasıl işlediğine dair anlayışını geliştirdi. “Geç kapitalizm “de karar kılmadan önce başlangıçta “neo-kapitalizm” terimini kullandı. 1972 tarihli kitap, Mandel’in başyapıtıdır.

Geç Kapitalizm’de “savaş sonrası uzun hızlı büyüme dalgasının nedenlerine Marksist bir açıklama getirmeye” çalışmıştır. Mandel’e göre, bu büyüme döneminin, yerini “dünya kapitalizmi için çok daha düşük bir genel büyüme oranıyla karakterize edilen, artan bir başka uzun toplumsal ve ekonomik kriz dalgasına” bırakmasını sağlayan “içsel sınırları” da vardı. Savaş sonrası patlamanın 1970’lerin ortalarında sona ereceğini doğru tahmin etmiştir.

Mandel, teknolojik yenilik oranlarındaki artışı geç kapitalizmin özelliklerinden biri olarak görmüştür. Bu durum sabit sermayenin ömrünü kısaltmış ve büyük firmaların planlama yapma ihtiyacının artmasına neden olmuştur. Ayrıca, 1929 Wall Street Çöküşü gibi çöküşleri önlemek için ekonomiye daha önce görülmemiş ölçekte devlet müdahalesi olmuştur. Mandel’in 1964’te gözlemlediği gibi: “Devlet artık gizli sübvansiyonlardan ‘zararların kamulaştırılmasına’ kadar uzanan yollarla doğrudan ve dolaylı olarak özel karı garanti eder.

Ancak kapitalizmin çelişkilerinin üstesinden gelmek için yapılan her girişim, onu yeni sorunlarla karşı karşıya bırakmıştır. Hükümetler tarafından desteklenen bankalar, şirketlere ucuz kredi sağlayarak hızlı büyümeyi mümkün kıldı ama aynı zamanda enflasyona da yol açtı. Böyle bir enflasyon, büyük, sermaye yoğun firmalar arasındaki rekabetin merkezinde yer alan uzun vadeli büyük yatırımlara zarar verdi.

Buna karşılık, enflasyonla mücadele girişimleri kendi sorunlarını yaratarak ekonomik büyümeyi azalttı. Devletin ekonomiye müdahalesi, yıkıcı krizlerden kaçınmak ve kârları garanti altına almak için yararlı olabilir. Ama aynı zamanda “ekonominin” doğal olarak verili olmadığını da herkese açıkça göstermiştir.

Devrimci Ufuklar

Mandel, bu tür çelişkilerden kaynaklanan devrimci değişim olasılığı üzerine bahis oynadı. Belçika genel grevi ve 1965 Yunan Apostasia krizi gibi patlamalar onu klasik bir Marksist ikilemle karşı karşıya bıraktı. Eğer Marx’ın ısrar ettiği gibi “her toplumun egemen ideolojisinin egemen sınıfın ideolojisi olduğu” doğruysa, o zaman işçi sınıfı kendini nasıl özgürleştirebilirdi?

Mandel, egemen sınıf ideolojisinin egemenliğinin, kitle iletişim araçları, okul sistemi vb. aracılığıyla “ideolojik manipülasyondan” daha derin kökleri olduğunu kabul etti. Bu hakimiyet, emekçilerin birbirleriyle rekabete zorlandıkları ve emek güçlerinin satışına bağımlı oldukları kapitalizmin günlük işleyişinden güç alıyordu.

Ancak kapitalizmin egemen tekeller arasındaki rekabetten kaynaklanan kaçınılmaz çelişkileri ve krizleri de egemen konsensüste çatlaklara yol açtı. Sosyalistler için temel soru, ekonomik çalkantının kaçınılmaz sonucu olan hoşnutsuzluk patlamalarının ötesine nasıl geçileceğiydi. Yaşam koşullarına ve ücretlere yönelik saldırılara karşı savunmacı mücadelelerden işçi iktidarı taleplerine geçmek için “bilinçli bir sıçrama” gerekiyordu.

Mandel, sosyalist örgütlenme ihtiyacına ilişkin etkili bir metinde, böyle bir sıçramayı neyin mümkün kılacağına dair fikirlerini geliştirdi. Üç grup arasında ayrım yaptı: işçi sınıfı kitlesi; bu sınıfın aktivist işçilerden oluşan öncüsü ve devrimci örgütlerin üyeleri. Üçüncü kategori ikincisiyle kısmen örtüşüyordu.

Mandel’in çerçevesine göre, “öncü” kendini ilan etmiş bir elit değil, işçi sınıfının en kararlı ve enerjik aktivistleriydi. Devrimci bir hareket inşa etmek, bu tür aktivist işçileri sosyalist fikirlere kazanmak anlamına geliyordu. Bu onlara örgütlülük sağlayacak ve acil toplumsal mücadelelerin kaçınılmaz gelgitleri sırasında siyasi aktivizmden çekilmelerini önleyecekti.

Radikal değişim ancak kapitalizmin çelişkilerinin kitlesel öfke ve protesto yarattığı huzursuzluk dalgaları sırasında mümkün olabilir. Böyle dönemlerde, devrimci bir parti giderek daha büyük insan gruplarını siyasi eyleme çekmeye çalışmalı ve anti-kapitalist talepler önermelidir.

Mandel devrimi, örgütlü eylem ile emekçilerin kaçınılmaz olarak farklı gruplar halinde örgütleneceği kendiliğinden hareketler arasındaki bir etkileşim süreci olarak görüyordu. Bu, Marksist solda sırasıyla Vladimir Lenin ve Rosa Luxemburg figürleriyle ilişkilendirilen örgütlülük ve kendiliğindenlik arasındaki basmakalıp ayrımı kesiyordu. Mandel yarı şakayla karışık kendisini “Luxemburgcu sapmaları olan bir Leninist” olarak tanımlıyordu.

Nesiller Arası Bir Köprü

1960’lar ve 70’lerin başı, Mandel’in sanki sınıf mücadelesinin yükselen dalgası tarafından sürükleniyormuş gibi olağanüstü üretken olduğu çalkantılı zamanlardı. Geç Kapitalizm‘in yanı sıra, o yıllarda yayınladığı diğer kitaplar arasında ABD ve Avrupa kapitalizmi arasındaki çelişkiler üzerine bir çalışma, Karl Marx’ın Ekonomik Düşüncesinin Oluşumuüzerine bilimsel bir metin, Batı Avrupa Komünist Partileri arasındaki Avrokomünist eğilimin bir eleştirisi ve kapitalizmin tarihindeki patlama ve çöküş döngülerinin bir incelemesi olan Kapitalist Gelişmenin Uzun Dalgaları yer alıyordu. Mandel hayatı boyunca iki düzineden fazla kitap ve yüzlerce makale yayınlamıştır.

Mandel aynı zamanda yorulmak bilmeyen bir ajitatör ve tartışmacıydı. 1964 yılında sosyalist planlama üzerine tartışmalara katılmak üzere Küba’ya davet edildi. Che Guevara, Marksist İktisat Teorisi’ni büyük bir ilgiyle okumuş ve Mandel ile kapsamlı tartışmalar yürütmüştü.

Mandel ise Arjantinli devrimci liderden çok etkilenmişti. Bolivya ordusu 1967 yılında Guevara’yı bir gerilla savaşı kampanyası başlatmaya çalışırken yakalayıp yargısız infaz ettiğinde, Mandel “büyük bir dost, örnek bir yoldaş, kahraman bir militan” için tutkulu bir övgü yayınladı.

Kapitalist devletlerin hükümetleri Mandel’i kendi topraklarında istenmeyen bir varlık olarak gördüler. 1969 yılında ABD yetkilileri, Yüksek Mahkeme’nin muhafazakâr çoğunluğunun daha sonra Donald Trump’ın “Müslüman yasağını” haklı çıkarmak için emsal olarak gösterdiği bir davada Mandel’in ülkeye girişini reddetti. Birkaç yıl sonra, Batı Alman hükümeti Mandel’in Berlin Özgür Üniversitesi’ndeki atamasını engellemek için müdahale etti ve onu ülkeden sınır dışı etti.

Fransa, Mandel’i topraklarında yasaklayan bir başka ülkeydi. Mayıs 1968’de, Dördüncü Enternasyonal’e doğru ilerleyen radikal bir grup olan Devrimci Komünist Gençlik (JCR) toplantılarına konuşmacı olarak davet edildi. JCR, Mayıs ’68’deki ayaklanma ve protestolara yoğun bir şekilde katılmıştı.

Pratik bir faaliyette bulunmak için tatmin edici bir fırsat olsa gerek ki, Mandel, “barikatlar gecesi” sırasında Paris Latin Mahallesi’nde barikatların kurulmasına yardım etti. Paris’e geldiği araba sokak çatışmaları sırasında tahrip olmuştu. Bir muhabir Mandel’in “Ne kadar güzel! Bu devrim!” dediğini duymuştu.

Yeni nesil devrimciler için Mandel, devrimci tarih ve deneyimle bir bağlantıydı. JCR liderlerinden Daniel Bensaïd, Mandel’in kendilerine “açık, kozmopolit ve militan bir Marksizmi” keşfetmelerinde nasıl yardımcı olduğunu hatırlıyor. Bensaïd’e göre bu genç radikaller için Mandel “teoride bir öğretmen” ve kuşaklar arasında bir köprüydü – insanların yerine düşünmek yerine onları düşündüren biriydi.

Mandel’in işçiler, sendikacılar, radikal öğrenciler ve devrimci aktivistlerle yaptığı sayısız toplantıda edindiği güçlü pedagojik becerileri vardı. 1967 yılında yayınladığı “Marksist İktisat Teorisine Giriş” adlı broşürü çok okunan bir klasik haline geldi.

Sosyalizm ya da Barbarlık

Sosyalist değişim için bu kadar çok mücadele etmiş olan Mandel’in 1995 yılında, neoliberal hegemonyanın zirvede olduğu bir dönemde hayata veda etmesinde trajik bir yan vardır. Mandel, 70’lerin sonlarından itibaren toplumsal mücadelelerin düşüşüne uyum sağlamakta güçlük çekmiştir.

Yeni yüzyılda Mandel’in 1974’te yayınladığı Marksizme Giriş adlı popüler kitabı inceleyen Bensaïd, bu kitabın sosyalizmin geleceğine ilişkin iyimser siyasi analizinin Mandel’in “bir bütün olarak proletaryanın artan yayılımına, homojenliğine ve olgunluğuna duyduğu sosyolojik güvene” dayandığını ileri sürer. Bensaïd’e göre bu güven “savaş sonrası sanayi kapitalizminin yarattığı özgül durumu ve onun özgül düzenleme biçimini geri dönüşü olmayan tarihsel bir eğilime dönüştürmüştür.” Ancak 1980’lerin neoliberal saldırısı bu süreci tersine çevirerek örgütlü emek güçlerinin altını oyar:

Geri döndürülemez olmaktan çok uzak olan homojenleşme eğilimi, iş birimlerinin dağıtılması, dünya işgücü piyasasında rekabetin yoğunlaşması, ücretlerin ve emek zamanının bireyselleştirilmesi, boş zamanların ve yaşam tarzlarının özelleştirilmesi, toplumsal dayanışma ve korumanın metodik olarak yıkılması politikaları tarafından zayıflatılmıştır. Başka bir deyişle, kapitalist gelişmenin mekanik bir sonucu olmaktan çok uzak olan direniş güçlerinin toparlanması ve sermaye tarafından kurulan düzenin yıkılması, günlük mücadelelerde tekrarlanan ve sonuçları hiçbir zaman kesin olmayan kesintisiz bir görevdir.

Hayatının ilerleyen dönemlerinde Mandel’in coşkulu iyimserliği kapitalizmin uzun vadeli etkilerine karşı uyarılarla birleşti. Tarihsel seçimin barbarlık ya da sosyalizm olduğunda ısrar ediyordu ve sosyalist bir sonuç garanti değildi.

Bu dönemde Mandel, İkinci Dünya Savaşı’nda ve Nazizm’in suçlarında ifadesini bulan kapitalist barbarlık çalışmalarına geri döndü. Troçki’nin ömür boyu hayranı olarak kalmasına rağmen, daha önceki bazı yargılarını yeniden değerlendirdi ve Troçki’nin 1920’lerin başındaki “karanlık yılları” sırasındaki pratiklerine daha eleştirel hale geldi; Mandel’e göre, “Bolşevik liderliğin stratejisi işçilerin öz-etkinliğini teşvik etmek yerine engelliyordu.”

Mandel, kendisini Aydınlanma’nın geleneğinin içinde değerlendirerek insanın özgürleşmesi ve kendi kaderini tayin etme çabası içinde konumlandırmaktan gurur duyuyordu. Manuel Kellner’in de gözlemlediği gibi, bu terimden hoşlanmasa da Mandel’in düşüncesinde ütopik bir boyut vardı. Bu, kelimenin tam anlamıyla ütopyacılıktı: toplumun insan eylemiyle çok daha iyi bir şeye dönüştürülebileceğine olan inanç.

Sosyalizmin ve komünizmin krizi Mandel’in gözünde her şeyden önce bu inancın kriziydi. “Sosyalistlerin ve komünistlerin temel görevi,” diye yazmıştı ölümünden kısa bir süre önce, “milyonların bilincinde sosyalizmin güvenilirliğini yeniden tesis etmektir.” Sosyalizmin hedeflerini “İncil’e yakın terimlerle” tanımladı:

Açlığı ortadan kaldırın, çıplakları giydirin, herkese onurlu bir yaşam sağlayın, uygun tıbbi yardım alamadığı için ölenlerin hayatlarını kurtarın, cehaletin ortadan kaldırılması dahil kültüre özgür erişimi yaygınlaştırın, demokratik özgürlükleri ve insan haklarını evrenselleştirin ve her türlü baskıcı şiddeti ortadan kaldırın.

Mandel’e göre böyle bir gelecek umudu, insanları baskıcı ve yabancılaştırıcı koşullara karşı her zaman isyan ettirmiş olan isyan kıvılcımına dayanıyordu. Sosyalistlerin görevi, tüm bu isyanları destekleyerek ve ileriye dönük alternatif bir yol sunarak bu kıvılcımı alevlendirmekti.

Bu görev değişmedi. Farklı bir tarihsel dönemde, Mandel’in yazı ve aktivizm mirası yeni bir yol arayışında bize yardımcı olabilir.

Çeviri: Yener Çıracı

Kaynak: https://birdunyaceviriblog.wordpress.com/2023/04/29/ernest-mandel-20-yuzyilin-en-buyuk-marksist-dusunurlerinden-biriydi-alex-de-jong/

I

19 Ocak’tan bu yana Fransa’da gelişen hareket pek çok açıdan heyecan verici. Yalnızca iki ayda ülkenin politik atmosferini köklü bir biçimde değiştiren hareket, hâkim yenilgi havasını dağıtmakla kalmadı, aynı zamanda yerleşik toplumsal düzenin ve neoliberal politikaların hevesli savunucularının da dengesini bozdu, hatta dehşete düşmelerine yol açtı; mücadeleye girişen milyonlarca insanın olasılıklar dünyasını genişletti ve bu sayede kendi güçlerinin farkına varmalarını sağladı. Ama hepsinden önemlisi, Macroncu rejimin toplumsal olarak ne ölçüde izole edildiğini gözler önüne sererek Fransa’da yıllardır derinleşmekte olan hegemonya krizini iyice görünür kıldı. Kendisini politik olarak ifade etmenin bir yolunu bulamayan toplumsal hoşnutsuzluğu kristalize etti, nüfusun büyük bir bölümünün (en başta da işçi sınıfının ve gençliğin) Macron ve hükümetine yönelik yaygın güvensizliğini meşru bir öfkeye dönüştürdü.

II

Geldiğimiz noktada bu iş, tek başına emeklilik reformu meselesi olmaktan çıkmıştır. Sendikaların oldukça kısıtlayıcı ifadesiyle “toplumsal” da değildir basitçe. Alabildiğine ve bütünüyle politiktir: Ulusal hale gelir gelmez, geniş bir toplumsal boyut kazanır kazanmaz ve köklerini daha derinlere salar salmaz hareket, kendisini şu ya da bu kapitalistle yahut sektörel bir kısıtla değil (ki bu da başlı başına önemlidir), siyasi rejim tarafından temsil edilen (ve savunulan) burjuva sınıfının bütünüyle bir yüzleşme olarak ortaya koydu. Bu bakımdan böylesi bir hareket, sınıflar arasındaki güç dengesini kalıcı olarak değiştirerek siyasi düzende bir gedik açmaya muktedirdir.

“Politik” düzey ile “sosyo-ekonomik” düzey arasında bir ayrım yaratmak, ve böylece kullanılan kategorileri bulanıklaştırarak sınıf mücadelelerini yapay biçimlere hapsederek daraltmak her büyük halk hareketinin doğasında vardır. Bizim şu anda deneyimlemekte olduğumuz da dâhil her kitle mücadelesi, tam da bu nedenle toplumsal olmasının yanı sıra politiktir de, zira kaçınılmaz bir biçimde siyasi rejimi ve onda somutlaşan büyük çıkarları kendisine hedef olarak belirlemeye meyleder: mülk sahiplerini, sömürücüleri, yönetici sınıfı. Egemen sınıfın şu ya da bu reformu aklamak için inşa ettiği her türden anlatıya, tüm adaletsizlikleri, yabancılaşması ve şiddetiyle toplumsal düzenin bütününe kafa tuttuğu ölçüde ideolojik ve kültüreldir de. Aynı zamanda karşıt dünya anlayışları arasında; toplumun, insan ilişkilerinin ve yaşamlarımızın nasıl olması gerektiğine dair alternatif görüşler arasında bir savaşa yol açtığı için de öyledir.

III

Şu anki hareket, kendisinden önce gelen tüm toplumsal hareketliliklerin, hiç değilse 2010’lara damgasını vuran mücadele dalgasının omuzlarında yükseliyor: özellikle de Notre-Dame-des-Landes’de yapılması planlanan havaalanına karşı verilen büyük çabanın; istihdam yasası karşıtı mücadelenin; Sarı Yeleklilerin; cinsel ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddete ve daha geniş anlamda toplumsal cinsiyet baskısına karşı feminist seferberliklerin; emeklilik reformuna karşı 2019-2020’deki hareketin; kayıt dışı göçmenlerin mücadelelerinin; ve (ırkçılık karşıtı olanlar dâhil) polisin suçlarına ve her türden devlet şiddetine karşı verilmiş tüm mücadelelerin omuzlarında. Bugünkü hareket, kendisini önceleyen bu hareketlerin kazanımlarını hem mücadele yöntemleri ve taktikleri bakımından hem de ideolojik bakımdan bütünleştiriyor, onları kendi mücadelesine eklemliyor ve geliştiriyor.

Bununla birlikte, bugünkü hareket ile öncekiler arasında göz ardı edilemeyecek bir fark var ki o da parlamenter solun, özellikle de Boyun Eğmeyen Fransa’nın (LFI) 74 milletvekilinin yükselişi ve artan militanlığıdır. “Toplumsal” bir zeminde kalmakta ısrarcı olan Fransız Demokratik İşçi Sendikaları Konfederasyonu (CFDT) başta olmak üzere çoğu sendikanın siyasallaştırılmasında ve radikalleştirilmesinde bu vekillerin katkısı büyük. Bu nedenledir ki LFI’nin yeni milletvekillerinin çoğunun (ister Rachel Keke’yi ister Lois Boyard’ı aklınıza getirin), sokak gösterileri, grev gözcülüğü ve ablukalar gibi sınıf mücadelesinin klasik yöntemlerini hiçbir suretle parlamento mücadelesinin karşısına koymamış olmaları sevindiricidir.

IV

Zafere erişmek istiyorsak bütün çabamızı bu hareketi daha da yaygınlaştırma ve yoğunlaştırma hedefine yöneltmeliyiz. Ne kadar ileri gidebileceğimizi bilmiyoruz, ama hiç değilse hükümeti bu reformdan geri adım atmaya zorlayabiliriz. Önümüzdeki aylarda ve yıllarda bu türden bir zafer iki, üç kat sayılır, zira Macron bu reformu bütün düğümü çözecek olan savaş şeklinde kabul ederek büyük bir hesaplaşmanın peşinde. Bu sayede işçi sınıfının yirminci yüzyıldaki kazanımlarının topyekûn yok edilmesine önayak olmak ve görev süresinin sonuna kadar kendi gücünü pekiştirmek istiyor. Neoliberal karşı-devrim dersini almış bir Thatchercı olarak Macron, öyle veya böyle eşitlik ve toplumsal adaletin olduğu bir dünya umuduyla harekete geçenleri, grev ve gösteriler düzenleyenleri, blokajcıları ve ittifakları umutsuzluğa sürüklemek için öncelikle toplumsal hareketin en mücadeleci kesimlerini dağıtması gerektiğini iyi biliyor.

V

Sözleri ve uygulamalarıyla Macroncu hükümet bu kavgada yeteri kadar ileri gitmeye hazır olduğunu daha şimdiden gösterdi, tüm polis baskısını devreye sokarak hareketin siyasallaşmasına katkıda bulundu. Yeni “polislik tasarısı”nın ve adı kötüye çıkmış Lallement’dan daha az gaddar sayılan bir polis şefinin Paris’e atanmasının yarattığı yanılsamaları alt üst eden polis, gerçekten de son günlerde müdahalelerinin ölçüsüz şiddetiyle anılır hale geldi. Geçtiğimiz on yılda normalleştirilen ve rutinleştirilen bu şiddete “hata” yahut “acemilik” denemez, ziyadesiyle faşizan bir polisin olağan davranışıdır artık bu. Ancak polisin davranışı, 49-3’ün işletilmesini izleyen eylem dalgasındaki göstericilerin sayısı ve kararlılığı karşısında belirli bir dehşet ile de karakterize oluyor.

Demokrasinin asgari standartlarından bile tümüyle yoksun oluşuyla bildiğimiz Beşinci Cumhuriyet’e özgü bir dizi kurumsal dalavereyle zar zor geçirdiği tasarısında ülkede büyük ölçüde azınlıkta kalan, devlet şiddetini ifşa eden videoların ve tanıklıkların birikmesiyle istikrarını kaybeden Macronizm, önüne kattığı ideologlarıyla birlikte, insanları şiddetin göstericilerden geldiğine ve polis şiddeti denen şeyin polis kanına susamış barbarlar tarafından icat edilmiş bir efsane olduğuna ikna etmekte artık başarılı olamıyor. Max Weber’in meşhur tanımıyla, meşru şiddet tekelinde sadece devletin “hak iddia edebildiğini”, ve sözü edilen “başarı” olmadığında da saplanıp kalınacağının ispatı.

Hem bu dalaverelerle hem de son günlerde harekete yönelik oldukça acımasız baskılarıyla, otoriterlik karşıtı demokratik bir kampanyanın ve siyasi özgürlüklerin lehine bir gedik açan hükümetin ta kendisi oldu. Macron’un ilk beş yıllık döneminin ve Hollande-Valls hükümetlerinin katı sürekliliği içinde, bu güç devşirme çabaları [coups de force], Beşinci Cumhuriyet’in Bonapartist kurumlarının gün yüzüne çıkardığı sorunu kitlesel ölçekte ortaya koymayı mümkün kılıyor: zorunlu bir Kurucu Meclis aracılığıyla mevcut anayasal çerçeveden kopuşun gerekliliği ve toplumsal sorunla eklemlenmeyi şart kılan gerçek bir demokrasi olasılığı.

VI

Toplumsal ve siyasal vaziyetin nasıl niteleneceğine ilişkin haklı tartışmalar başladı. Orada burada insanlar, koşulların olgunlaştığı devrimci bir sürece geçiş olasılığıyla, “omzumuzla düzeni hafifçe dürtsek her şeyin yerle bir olacağı”  (Jacques Rancière) “devrim öncesi bir ândan” söz ediyorlardı. Böyle söyleyerek, en azından alıntılanan ilk makalede, bundan böyle proletaryanın devrimci bir savaşın fitilini ateşlemesinin önündeki (tek değilse de) başlıca engelin “sendika önderlikleri” olduğu da söylenmiş oluyor. Hatta daha da toptancı bir biçimde sorumluluk “işçi hareketinin önderliğine”, yani sendikalar arası koordinasyona havale ediliyor.

Gerçekten de, proletarya -denildiği gibi- “bir bütün olarak” hareketin lehine radikalleştiği ölçüde, rejim toplumsal öfkeyi kanalize etme gücünü yalnızca sendika önderliği aracılığıyla elinde tutuyor: “Sendikalar arası koordinasyon, krizdeki Beşinci Cumhuriyet rejiminin son emniyet supabı görevini görüyor.” Ve dahası: “Devrim öncesi ‘ân’ın açıkça devrim öncesi bir duruma, hatta devrimci bir duruma dönüşmesinin önündeki en büyük engelin, işçi hareketinin muhafazakâr ve kurumsal liderliğinin ta kendisi olduğunu söylemekte hiçbir sakınca yok.”

Bu türden bir hipotez, bu çizgiyi savunan akımlar veya örgütler ne kadar zayıf olsalar da, onun öne sürdüğü sorunlar toplumsal hareketin mücadeleci kesimleri arasında yaygın biçimde paylaşılan endişeleri yansıttığı için önemlidir. Böyle bir hipotezin bariz sonuçları da vardır: buna benzer bir görüşü dile getirdiğinizde, “işçi hareketinin önderliğinin” derhal feshedilmesinin ve sendikalar arası koordinasyona alternatif bir hareketin yaratılmasının, toplumda radikal bir değişim için emek veren insanların öncelikli görevi olduğunu söylemiş olursunuz.

VII

Bu akıl yürütmedeki ilk hata, seferberliğin belli başlı sınırlılıklarını hafife almasıdır. Hâlbuki bu sınırlılıkların üstesinden gelmek için, yalnızca ikna olmuşları ikna etmeyi amaçlayan retorik gösterişlerden ya da zaten harekete geçmeye istekli olanların desteğini pek da kazanamayacak bir gönüllülük çağrısındansa, onları ciddiye almamız gerekir.

Hâlihazırdaki bu sınırlılıklarından ötürü hareketin gücü şimdilik yalnızca Macron’u mevcut reform projesinden geri adım atmasını sağlamaya yeter, ancak bunu başaracak olursa, -en azından şu aşamada- devrimci bir durum yaratmayacaktır ama Macron’un beş yıllık görev süresi boyunca planlanan tüm reformlarından geri adım atmasına da neden olacaktır. Militan bir azınlığın iradeciliği gereklidir, ancak bu zayıflıkların üstesinden gelmek, ve ne kadar yaygın ve radikal olursa olsun bir toplumsal protestonun devrime dönüşmesini sağlamak için tek başına yeterli değildir. Bizimki gibi nesnel olarak ekososyalist, feminist ve ırkçılık karşıtı bir yönde açık bir siyasi kopuş ve devrimci bir dönüşüm talep eden bir durumda bile böyledir bu.

Bir devrim asla “kimyaca saf” olmaz, ilk ve son kez yazılmış bir ders kitabını da harfiyen tekrar etmez, ancak bazı unsurları da varsayar ki bunlar olmadan “devrim öncesi bir ân”ın sözünü etmek stratejik bir hipotezden ziyade bir hüsnükuruntu (veya militan dar grupların kendi kendilerini örgütleme taktikleri) olur. Bir devrimin asli ve ayırt edici özelliği, bir iktidar ikiliğinin (gerek burjuva devleti ile onun dışındaki halk iktidarı biçimleri arasındaki, gerekse de devletin kendi içindeki ikiliklerin) az ya da çok belirgin [affirmée] görünümüyse, devrim öncesi anlar belirli bileşenlerin varlığını gerektirir: ekonomide sürekli bir blokaj, anlamlı düzeyde bir öz-örgütlenme, mücadele içindeki hareketlerde merkezîleşmeye ve ulusal koordinasyona dönük girişimler, ve yanı sıra, devlet aygıtı veya daha geniş planda egemen sınıf içinde çatlaklar.

Gelgelelim, şu anki hareket, saydığım bu unsurlardan büsbütün yoksundur:

– Ekonominin yalnızca birkaç sektörü, esas olarak da kamu veya yarı-kamu sektörler (çöp toplayıcılar, demiryolu, elektrik, ulusal eğitim vb.) gerçek bir grev faaliyeti yaşıyor (ve bunların da çok azı sürekli hale geiyor). Rafineriler gibi belirli sektörler bir yana bırakılacak olursa, asıl sendikal seferberliklerin yaşandığı günlerde bile büyük özel şirketlerin hemen hiçbirinde işler durma noktasına gelmiyor.

– Grevin bir miktar ağırlık kazandığı sektörlerde dahi, genel kurullar ve grev komiteleri çerçevesindeki öz örgütlenme, önceki hareketlerden bile çok zayıf.

– Farklı sektörlerden eylemci gruplar ortaya çıksa da (2019-2020’de böyle gruplar çıkmıştı), özellikle aralık 1995’teki “interpros” eylemcilerine kıyasla bu gruplar hareket içerisinde (bir bütün olarak işçi sınıfından söz etmiyorum bile) epey azınlıktalar. Bu küçük militan gruplar, grevin genişlemesini ve yoğunlaşmasını etkilemenin gerçek bir yolunu bulmaktan çok kendi kitlelerini artırmanın ve kendilerini büyütmenin peşinde.

– Son olarak, devlet aygıtı sapasağlam duruyor (özellikle de polis-ordu-yargı gibi baskı aygıtları) ve her ne kadar bu reformun onlar için bir aciliyeti varmış gibi görünmese de işverenler Macron’u desteklemeye devam ediyor.

Tüm bu sınırlılıklar hiçbir şekilde mevcut hareketin değerini azaltmadığı gibi önümüzdeki haftalar bu durumun ötesine geçmemize ve belirli sınırları aşmamıza izin verebilir, ancak görevlerin ve stratejinin doğru tanımı teşhisin doğruluğuna bağlıdır.

VIII

Birinci hatanın çıkış noktası da olan ikinci bir hata, hem hareket için hem de sendikalar ve siyasi örgütler için önümüzdeki dönemde büyük bir stratejik sorun olması gereken şeyi çözmüş olduğunu iddia etmektir. Son iki ayın “bir bütün olarak proletaryanın radikalleşmesine” tanık olduğunu iddia etmek, Macron’a yönelik genelleştirilmiş büyük düşmanlığın kitlesel bir antikapitalist bilinç anlamına gelmediği gerçeğini görmezden gelmek demektir. Macron’un şahsında cisimleşen çıkarların haddinden fazla kişiselleştirilip psikolojikleştirilmesiyle mücadele etmeliyiz ki onun bir “deli”, “dengesiz” ya da “sosyopat” olarak anılması onun aslında sermayenin, özellikle de mali sermayenin bir temsilcisi olduğu gerçeğinin üstünü örtmesin. Ama hepsinden önemlisi, proletaryanın büyük çoğunluğunun aslında hareketin içinde yer almadığı gerçeğini hafife alıyoruz.

Hemen hemen tüm işçiler reforma karşı, Macron’a da düşmanlar ancak çoğu şu an için herkete mesafeli. Sınıfın yalnız küçük bir kesimi gösterilere katıldı, ezici bir çoğunluk ise güvencesizlik, uzun süredir ücretlerde devam eden durgunluk, hızla artan enflasyon gibi kaçınmanın mümkün olmadığı maddi nedenlerle bu yöne doğru bir adım atmadı. Birçok işyerinde eylemci ekipleri zayıflatan sendika karşıtı baskının, İstihdam Yasası’nın ve başta özel sektör olmak üzere sendika kaynaklarının yapısını bozan ve kısıtlayan Macron kararnamelerinin de bunda payı büyük, ki buna eski mağlubiyetlerin tatsız anılarını da ekleyebiliriz. Bunun yanında öz örgütlülük düzeyi de önceki hareketlere kıyasla (2019-20 dönemindekilerle, özellikle SNCF ile kıyaslandığında böyle, ama Kasım 1995 ile kıyaslandığında bu çok daha aşikar) düşük ve meslekler arası koordinasyon ya hiç yok, ya da çok zayıf.

49-3’ün yürürlüğe konmasından bu yana halk hareketi çok daha otonom bir hal almış durumda, sendikalar arası koordinasyondan onay almaksızın Fransa’nın dört bir yanında günlük eylemler düzenliyorlar ve daha ofansif mücadele yöntemleri izliyorlar, genel meclisler bugünlerde daha bereketli görünüyor, ama hareketin tonunu ve ritmini hâlâ sendikalar arası koordinasyon belirliyor. Üstelik şu an için kimsenin onun bu işlevine -doğrudan ya da dolaylı- bir meydan okumaya giriştiği de yok.

Ezilenlerin ve sömürülenlerin devrimci bir süreç içerisinde dahi hiçbir zaman bir bütün hâlinde seferber olmadıkları şeklinde bir itiraz gelebilir buna. Yine de, yalnızca Fransa özelinde ele alacak olursak, Mayıs-Haziran 68’de 7,5 milyon grevcinin (ve seferberlik hâlindeki 10 milyon insanın) olduğu tahmin ediliyordu ki o günlerde bugüne kıyasla çok daha az sayıda işçinin olduğu bir ülkede (şimdilerde 26 milyon olan işçi sayısı o günlerde 15 milyon civarıydı). Ekonominin çarklarının birkaç hafta boyunca durması, çok sayıdaki işyeri işgali ve siyasal rejimin ilk anda yaşadığı kargaşayla o zamanki durumun da işçi konseylerinin oluşmasına izin vermeyen öz-örgütlenmelerin kısıtlarına rağmen devrim öncesini andıran tarafları vardı. Bu durum, devrimci bir kopuşun gerekliliğine inanmış militanlara, ki bunlar Fransız Komünist Partisi’nin ve diğer sol örgütlerin içindelerdi, oldukça özel nitelikte sorumluluklar yüklüyordu.

IX

Hareketin açmazları, sendikalar arası koordinasyonun oynadığı zararlı rolle izah edilir olmaktan çok uzaktır. Bugün geldiğimiz noktada, hiçbir öz örgütsel yapının olmamasının nedeninin sendikalar arası koordinasyonun hareketi yönlendirmesi olduğunu söyleyen bütünüyle bayağı bir akıl yürütmeyle yetinemeyiz. Hareketin tonunu ve ritmini belirleyen sendikalar arası koordinasyon ise bunun nedeni herhangi bir öz örgütlenme yapısının olmamasıdır.

İşçi hareketinin güvenilmez önderliklerinin hareketin hakiki bir devrimci sürece dönüşümünü engellediği şeklindeki önermenin 1968’de tartışılmayı hak eden nesnel bir dayanağı vardı. O dönemde Fransa’da temel olarak işçi sınıfı içinde kök salmış ve geniş (%20’nin üzerinde) bir seçmen kitlesine sahip Komünist Parti’nin öncülüğündeki CGT (Genel Emek Konfederasyonu) başta olmak üzere güçlü işçi sendikaları mevcuttu. Esasında, Fransız Komünist Partisi, işçilerin doğrudan müdahil olmalarının beklenmediği ve sendika yetkililerinin yönlendirdiği, ekseriyetle atıl nitelikteki grev yöntemi lehine işyerlerinde ortaya çıkabilecek öz örgütlenme biçimlerine set çekti. Parti, özellikle de işçi grevlerinin ölçeği ve öğrenci hareketinin kararlılığından serseme dönen Gaullist rejimin umutsuz göründüğü birkaç gün yahut hafta süresince iktidar bahsini ve hükümetin parçalanmasını gündeme getirebilecek gözü pek teşebbüslerde bulunmayı da reddetti.

Sendikaların, en azından 1968’deki durumlarıyla karşılaştırıldığında oldukça güçten düştüğü ve artık kitlesel bir işçi partisinin bulunmadığı günümüzde ise durum bundan tamamıyla farklıdır. Juan Chingo’nun önermesini izleyecek olursak genel grevin inşası için bir hat teşkil etmesi gereken de işte bu durumdur. Hâlbuki tam tersi doğrudur; en sert ihtilaflar, çoğunlukla, en fazla sendika üyesine sahip ve mücadeleci sendikaların (genel itibarıyla aynı torbaya koymamızın mümkün olmadığı CGT, Solidaires ve/veya FSU) varlığını sürdürdüğü iş kolu ve iş yerlerinde açığa çıkmıştır. Öte yandan, sendikalaşmadan yoksun iş kolu ve iş yerleri, kitlelerin ‘işçi hareketinin kötü şöhretli önderlikleri’nce engellenmeksizin radikal hareket tarzına sözüm ona hazır bulunduğu yerler olmaktan çok bireyselleşmenin, edilgenliğin, sözde fikir birliğine dayalı yöneticiliğin hüküm sürdüğü ve hatta aşırı sağın oyunu artırdığı yerlerdir.

Bu önermenin ne ölçüde geçerli olduğunu üniversitelere bakarak anlarız. Üniversitelerde sendikalar oldukça güçsüzken, aktivistler en azından şu ana dek en büyük zorluğu kapsamlı öz örgütsel yapılar oluşturmakta çekmiş (genel meclislerin çoğu yakın zamana dek ancak birkaç yüz öğrenciyi harekete geçirmiştir) ve son dönemde oldukça kitlesel genel meclisleri tecrübe eden üniversitelerde dahi (Paris’te Tolbiac, Toulouse’da Mirail) öğrenci örgütlenmelerinin cılız varlığı hareketin genişleme ve öz örgütlenmesini zayıflatmıştır. Bir başka deyişle, proletarya ve gençler hâlihazırda bir bütün olarak radikalleşmiş, ve sendika önderlikleri devrimci bir saldırının vücut bulması için alt edilmesi gereken tek engel olsaydı, sendikalaşmanın en cılız olduğu iş kollarında, bir başka deyişle, sendika önderliklerinin kontrolünün en zayıf olduğu yerlerde radikal mücadelelerin gelişimine ve gelişkin öz örgütlenme biçimlerine tanık olurduk. Oysaki hakikat bundan oldukça uzaktır.

Bütünüyle devrimci bir önderliğin (reformist) işçi sendikası önderliklerince ikame edildiği önermesi basitliğin tüm avantajlarına, (meşhur ‘alternatif devrimci önderliğin’ küçük örgütlenmelerin ben merkezli parti inşasının ürünü olarak tasavvur edilmesindeki gerçek dışılığın dezavantajlarına değilse de) dar görüşlülüğün tüm dezavantajlarına sahiptir. Elbette ki sendikalar arası eşgüdümün daha mücadeleci bir tarza sahip olmasının (nöbetleşe şekilde greve çıkmayı reddetmek, grevi yineleme yönünde açık bir çağrı, genel meclislere katılım ve benzeri şekillerde) sendikaların halihazırda yerleşik olduğu belirli sektörlerde (kesin olmasa da) baştan itibaren daha kuvvetli bir hareketliliğe imkân tanıyabileceğini düşünebiliriz ancak bu noktada mevcut hareketliliğin çerçevesinin sınırlarına varırız ki bu onun en kuvvetli olduğu noktalardan biridir aynı zamanda; işçi sendikaları cephesinin, o olmaksızın hareketin bu ölçeğe ulaşması ve bu denli yaygın kabul görmesi şüpheli olan kalıcı birliği.

Ne devrimci bakış açısından ne de fiili hareketler içinde çabalamaktan vazgeçmek isteyen aktivistler açısından mevcut ve gelecek dönemdeki zorluklar ve görevler tamamıyla farklı nitelikte görünür. Bunlar, işçi sendikalaşmasını halihazırda hareket halindeki iş kollarının ötesine taşımak, işçi sendikası örgütlenmelerindeki ‘sol kanatları’ güçlendirmek, (geleneksel örgütlenmelerin dışında olmakla birlikte onlara karşı olmayıp eklemlenen) yeni radikal eğilim ve hareketlerin doğuşuna katkı sunmak, Macron nefretinden düzenin bütünlüklü eleştirisine uzanmak için siyasi ve kültürel faaliyeti derinleştirmek ve son olarak da bütünüyle farklı bir toplum inşa etmek için kapitalizm karşıtı bir kopuş ihtiyacıdır.

X

Mevcut durumun dışa vurduğu ana hususlardan biri, işçiler ve gençlik arasında siyasi bilinç seviyelerinin olağanüstü yayılımıdır. Kapitalizm karşıtı bir kopuş ve farklı bir toplum beklentisi 2016 ve 2023 arasındaki süreçte toplumda şüphesiz yükselmiştir ancak bu beklenti siyasi rejim ve daha spesifik olarak da Macron’a dönük insiyaki nefretle aynı hızda gelişim göstermiyor. Dolayısıyla, hâkim Macron karşıtı duyarlılık ve bilhassa da sunduğu emeklilik karşı-reformuna dönük düşmanlık pekâlâ aşırı sağa da yarar sağlayabilir.

Oldukça yakın tarihli (Şubat sonunda yapılan) bir kamuoyu yoklaması, Marine Le Pen’i, partisi Ulusal Birlik 60 yaşında emekliliğin geri verilmesini teklif etmese ve uzaması mümkün grevlere karşı çıksa da bilhassa işçi sınıfı içinde, Macroncu karşı-reform projesinin başlıca (Jean-Luc Mélenchon’un nispeten önünde) aleyhtarı olarak gösterdi. Henüz yayımlanan bir kamuoyu yoklaması, emeklilik karşı-reformunun kabul olmamasından en fazla fayda sağlayacak siyasi gücün Ulusal Cephe/Ulusal Birlik olabileceğini öne sürerek bunu doğruladı. Elbette ki bu durum bizi köklü nedenlere ve seçime dair aşılama ve ideolojik endoktrinasyonun halihazırda önceye uzanan tarihine götürür. Ne var ki, siyasi seçkinlerle medya seçkinlerinin son yıllarda solu (özellikle de Boyun Eğmeyen Fransa’yı) şeytanlaştırırken aşırı sağı saygıdeğer kılmaları ve ‘düşüncelerinin’ önemini azaltmalarını ciddiye almaksızın hiçbir şeyi anlayamayız.

Kimi hareketlerde kısmi tortullaşmalar yaşanmış olabilir ancak bunlar hareketlerin ağırlık merkezini meydana getiren sınıfları ve sınıf fraksiyonlarını yalnızca kısmi şekilde etkiler. Nitekim Sarı Yelekliler’in açtığı alan bir aydınlanma süreci ve siyasi radikalleşme sahnesiydiancak halk sınıflarının, kırsal yahut yarı kırsal bölgelerle birlikte bilhassa küçük kasabalardaki harekete en elverişli fraksiyonlar da dahil olmak üzere yalnızca sınırlı bir kesimine nüfuz etti. Bu durum harekete duyulan bağlılıkla (ki bu mevcut harekette olduğu gibi oldukça geniş ve Sarı Yelekliler hareketinin başlangıcındaki gibi daha düşük ölçüde olabilir) hareketliliklere etkin katılım arasındaki yarık fazla olduğu için daha da doğrudur muhtemelen. Özellikle de bu katılım genel meclislerdeki geniş katılıma dayandığı ve sona erdiğinde siyasallaştırıcı etkileri grevden çok daha az olan bir ya da daha fazla gösteriye indirgendiğinde.

Dolayısıyla, toplumsal ve siyasi sol (muhalefet) için en hayati sorunlardan biri, hareketi gençlerin -sınırlarını müşterek örgütlenmenin, özellikle de işçi sendikalarının ve çıkarlarının iyi kötü berrak ve tutarlı temsili zemininde harekete geçmenin çizdiği- sınıf bilinci seviyesinin çok daha düşük olduğu iş kolu ya da çeperlere doğru genişletirken hareketin ortaya çıktığı yerde sürdürmeyi ve derinleştirmeyi başarmaktır. Meseleye bu iş kolları ve nüfusun geniş kesimleri açısından bakıldığında durum, o muhteşem ‘devrim öncesi an’ ilanından çok ama çok  uzaktır: genel anlamda öncü işçilerin bir günlük grev ve gösterileri başarması, onların hareketin modaliteleri hakkında müşterek karar vermek üzere genel meclise katılımının sağlanması, vb. Bu bakımdan, ‘güvenilmez önderlikleri’ suçlayan mekanik ve soyut slogan yalnızca kafa karıştırmaz/dikkati dağıtmaz, çoğu durumda köstek de olur .

XI

Hareketin siyasi neticesinin ne olacağı hususu açıkça önümüzde duruyor. Toplumsal hareketlilikler -ne denli kitlesel ve radikal olurlarsa olsunlar- kendiliğinden siyasal bakış açıları yaratmazlar, özellikle de iktidar meselesinin ve mülk sahibi sınıflarla zaruri siyasi karşılaşmanın nasıl ele alınacağı probleminden kasti olarak kaçındıkları zaman (Daniel Bensaïd ‘toplumsal ilüzyon’ olarak adlandırır bunu). Hareketin şimdiye dek düşük seviyede bir öz örgütlenme ve eşgüdümle karakterize olduğu mevcut durumda çok daha doğrudur bu. Ancak toplumsal hareketlerin, tek başına bir perspektif ortaya koyabilecek siyasal güçler karşısında ikincil bir rolle yetinmeleri gerektiğine dönük bir olumlama meselesi değildir söz konusu olan. Mesele daha çok, toplumsal hareket ve sol arasındaki iş birliği-çatışma diyalektiği çerçevesindedir; eğilimler ve bakış açılarına, siyasi bir kopuş tahayyülüne dair en açık tartışmaları hiçbir surette engellemeyecek bir birlik tesis etmek çerçevesindedir.

Bu bağlamda özellikle de Fransız Komünist Partisi tarafından savunulan ortak inisiyatif (RIP) referandumu önerisinin hareketin açtığı ihtimallerin ne denli altında olduğunu, faydacılık görünümü ardında oldukça gerçeklikten uzak olduğunu ve sol bakımından siyasi krize karşı bir yanıt geliştirme zorunluluğuna hiçbir surette karşılık gelmediğini ifade etmekle başlayalım. Bu pek çok eylemcinin dokuz ay boyunca çabalamasını gerektirecek 4,8 milyon imza toplamak demek ve dolayısıyla mesele şu anda hareketi genişletmek olmasına ve Macron hâlihazırda yeni ölümcül projeler (yalnızca göçe ilişkin Darmanin yasası değil, emek ve istihdam hakkında bir yasa da) açıklamasına rağmen enerjileri bütünüyle imza toplamaya yöneltecek. Dahası, 4,8 milyon imza toplansa dahi referandum önerisi her iki mecliste de altı ay içerisinde incelenecek. Bir başka deyişle, bu süre zarfında durum büyük ölçüde, muhtemelen hareketin aleyhine değişirdi. Böylesi bir öneri hiçbir surette hareketin şimdi ve buradaki üçlü avantajını ileri taşımamıza imkân vermiyor: çeşitli kilit iş kollarında bir grev, 10 gün boyunca öngörülemez olan çok yönlü bir hareketlilik ve oldukça duygudaş bir kamuoyu.

Kimi zaman ‘Mayıs 68’in son haddine vardığı’ görüşü dillendirildi. Bu çekici bir slogan ancak Mayıs 1968 nüfusun geniş kesimleri, özellikle de hâlihazırda harekete geçmiş olanlar için (muhtemelen müphem şekilde olsa da) olumlu bir referans olmayı sürdürdüğü için değil. Yukarıda ifade ettiğim üzere, Mayıs 68 analojisinin bir sloganın üretebileceği ajitatif etkinin ötesinde işlevsel olup olmadığı belli değil. Hele de ‘son haddine varma’ fikri pek açık görünmüyor. Bu, Mayıs-Haziran 68 hareketince canlandırılan kapitalizmden kopuş ve toplumsal özgürleşme umuduyla sonuna dek gitmemiz gerektiğini ifade etme meselesidir ve bizler açısından barizdir fakat hareketin ve solun karşı karşıya olduğu acil stratejik sorunlara hiçbir yanıt sunmaz.

Mücadelenin siyasallaştırılması ve siyasi rejime dönük inanılmaz düzeydeki güvensizlikle birlikte, yalnızca karşı-reformun derhal geri çekilmesi, Ulusal Meclis’in dağıtılması ve yeni seçimler yapılması taleplerini eklemleyen bir öneri mevcut durumda şifahi aşırılıkçılık ve geçmiş reçetelerin tekrarı şeklindeki çifte tuzağa düşmeksizin yeterli olabilecek gibi duruyor. Elbette, siyasi kopuş seçim sahnesine indirgenemez ancak Daniel Bensaïd’in hatırlattığı üzere, “özellikle de parlamenter geleneğin yüz yılı aşkın süredir var olduğu ve evrensel oy hakkının sağlam şekilde yerleştiği ülkelerde, devrimci bir sürecin ‘aşağıdan sosyalizm’e ağırlık veren, ancak temsili biçimlerin de dâhil olduğu, (vurgu bana ait – U. P.) bir meşruiyet devri dışında tasavvur edilemeyeceği açıktır.”

Kopuşa yönelimli sol bir hükümet kurma mücadelesini de buraya eklemeliyiz, ki bu programın unsurlarını, özellikle tüm halk sınıfları ve daha geniş anlamda ücretliler için, ama aynı zamanda daha spesifik olarak onun içindeki bazı kesimler için merkezî ve acil sorunlar etrafında netleştirip tayin etmek anlamına geliyor: fiziksel olarak zor işlerde çalışanlar için 55, diğer herkes için 60 yaşında tam ücretle emeklilik; ücretlerde derhal artış ve enflasyona endeksleme (kayan ücret ölçeği); fiyatların ve kiraların sabitlenmesi; kamudaki güvencesiz işçilere kadro verilmesi ve özel sektörde kalıcı sözleşmelere geçilmesi; istihdamda, maaşlarda ve sosyal yardımlarda sistemik cinsiyet ve ırk ayrımcılığına karşı proaktif önlemler alınması; kamu hizmetinde kitlesel işe alımların yapılması, temel kamu hizmetlerinin ve mallarının (ulaşım, enerji, sağlık, otoyollar vb.) yeniden kamulaştırılması; ve ekolojik bir planlama.

Soru, zorunlu bir şekilde, toplumsal hareketlerin ilişkileriyle, ama özellikle de sendikaların -bilhassa da CGT, Solidaires ve FSU gibi sınıf sendikacılığının var olmaya devam ettiği sendikaların- küresel olarak onların taleplerini karşılayan böylesi bir hükümetle olan ilişkileriyle ilgili olarak ortaya çıkacaktır. Kopuş programına sahip herhangi bir sol hükümet, kendisini yönetici sınıfın muazzam baskısı altında bulacaktır (yatırım şantajı, Avrupa kurumlarının baskısı vesaire). Buna karşı dengeyi sağlamayı, şartlı bir teslimiyetten kaçınmayı ve yukarıda sözü edilen önerileri dayatmayı mümkün kılacak tek şey geniş bir halk seferberliğidir. Meydana gelecek toplumsal çatışma, kısa vadede kaçınılmaz olarak sermayenin tüm toplum, yaşamlarımız ve çevre üzerindeki, ve dolayısıyla üretim, mübadele ve iletişim araçlarının özel mülkiyeti üzerindeki iktidarını sorgulamaya yol açtığı ölçüde, temelde anti-kapitalist bir dinamiği de beraberinde getirecektir.

Yeni seçimler olduğu takdirde, yeni bir siyasi mücadele de başlayacaktır; ancak toplumsal hareketin emeklilik reformuna karşı kazanacağı bir zafer, NUPES’i güçlü bir konuma getirir. Özellikle de Macron’a ve projesine karşı rüştünü ispatlamış, NUPES içindeki baskın güç olan Boyun Eğmeyen Fransa (LIFI) için geçerlidir bu. Toplumsal seferberlikler hiçbir zaman seçimlerdeki güç dengesi üzerinde otomatik etkiler yaratmadığından bu da en kestirme yol değildir (68 Mayıs-Haziranını ve hareketten sadece birkaç hafta sonra, Beşinci Cumhuriyet’in en sağcı meclisinin seçilmesini anımsayın…). Yukarıda ayrıca, aşırı sağın gerçek parlamento pratiklerinin sahici anlamda bir  denge oluşturmaması gibi temel nedenlerden ötürü FN/RN’nin şu anda reformun geniş kitlelerce reddedilmesinden en çok yararlanan güç gibi göründüğünü de vurguladık. Bununla birlikte, mevcut anketlerin, Macron’un geri adım atmayacağına dair –bu aşamada yanıt verenler tarafından geniş çapta kabul gören- yenilgiyi kabul eder bir varsayım altında olduğuna da dikkat edilmelidir. Hareket nihai olarak muzaffer olsaydı, medya ve siyaset tarafından maruz kaldığı önemsizleştirme de düşünüldüğünde aşırı sağı etkisiz kılıp kılamayacağını bilemesek de, bu sayede solun siyasal-seçimsel bir yükseliş yakalayacağı hipotezi hayalci bir hipotez olmaktan çıkardı.

Hareketlilik, yerleşik düzenden bir kopuş dinamiği anlamında, inkâr edilemez bir şekilde yeni bir durum ve bir çatallanma olasılığı yarattı. Her şeye erişilmiş değil, ancak birkaç ay öncesine kadar saçma görünen öngörüler artık mümkün. Mücadelenin önümüzdeki gün ve haftalarında ateşkes olmayacak. Sadece siyasi rejimi değil, tüm mümkünlerin sınırlarını zorlamak da bizim elimizde.

Çeviren: Halil Can İnce ve Büşra Özcan

Kaynak: https://textumdergi.net/fransadaki-eylemler-uzerine-on-bir-politik-tez/

Latin Amerika marksizminin kurucusu Carlos Mariategui, 1928’de yayınlanan bir makalesinde şöyle diyordu: “Elbette Latin Amerika’daki sosyalizmin taklit ya da kopya değil, şiirsel bir yaratıcılığın eseri olmasını istiyoruz. Indo-Amerikan sosyalizminin esin kaynağı kendi gerçeğimiz, kendi dilimiz olmalı. Bu, yeni kuşaklara layık bir misyondur.”

Che’nin Mariategui’nin bu makalesinden esinlenip esinlenmediğini bilmiyoruz. Ama, okumuş olması muhtemel, zira hayat arkadaşı Hilda Gadea’nın Küba devrimini izleyen yıllarda Mariategui’nin yazılarını Che’ye verdiği biliniyor. Her halükârda, Che’nin siyasi düşüncesi ve pratiği, özellikle 1960’lı yıllarda, Sovyet modelini itaatkâr bir şekilde taklit etmenin Doğu Avrupa’da yarattığı felç haline odaklanmıştı. Che’nin sosyalizmin kuruluşuna dair fikirleri, “yeni bir şeyin şiirsel yaratımı”nı, farklı bir sosyalizm arayışını (bu arayış kesintili ve bütünlükten uzak olmasına rağmen) ve mevcut sosyalizmin bürokratik karikatürüne radikal bir muhalefeti içeriyordu.

Che’nin düşüncesi 1959’dan 1967’ye dek dikkate değer bir şekilde evrildi. Sovyet tarzı sosyalizmle, yani marksizmin Stalinist versiyonuyla arasına koyduğu mesafe giderek açıldı. 1965’te, Kübalı bir dostuna yazdığı mektupta, Küba’da Sovyet mahreçli marksizm kitaplarının yayınlanması şeklinde tezahür eden “ideolojik kuyrukçuluğu” sert bir dille eleştiriyordu. “Bu ‘Sovyet tuğlaları’nın dezavantajı, düşünmene izin vermemeleridir: Parti senin adına düşünüyor. Senin yapman gereken onların düşüncesini sindirmekten ibaret.”

1963’ten sonraki yazılarında, “taklit ve kopya”yı reddedişi, alternatif bir model arayışı, daha radikal, daha eşitlikçi, daha dayanışmacı, daha insani ve komünist etikle daha tutarlı bir sosyalizm arayışı belirginleşmiştir.

Che’nin Ekim 1967’deki ölümü, siyasal olgunlaşmasını ve entelektüel gelişimini noktaladı. Geride bıraktığı yazıları her soruya cevap veren, cilalanmış bir yapı arzetmez. Merkezi planlama, bürokrasiyle mücadele gibi sorunlara ilişkin düşünceleri bütünlükten uzaktır.

Ekonomizm ve komünist etik

Che’nin yeni bir yol arayışındaki temel itki –özgül ekonomik sorunların ötesinde– sosyalizmin bir uygarlık, bir toplumsal etik, bireyciliğe, frenleri patlamış egoizme, rekabetçiliğe, kapitalizmin karakteristiği olan herkesin herkese düşman olmasına taban tabana zıt bir toplum modeli sunamadığı takdirde, anlamını yitireceğine ve muzaffer zolamayacağına inancıdır.

Che’ye göre, sosyalizmin kuruluşu, yalnızca “üretici güçlerin gelişimi”ne önem veren Stalin, Krusçev ve haleflerinin “ekonomist” anlayışlarına tezat ahlâki değerlerden ayrı düşünülemez. Haziran 1963’te, gazeteci Jean Daniel’e verdiği ünlü mülâkatta, “reel sosyalizm”in eleştirisini geliştirdiği görülür: “Komünist etiği olmayan bir ekonomik sosyalizm beni ilgilendirmiyor. Yalnız yoksullukla değil, yabancılaşmayla da mücadele ediyoruz. Eğer komünizm devrimci bilinçten ayrıştırılırsa, bir bölüşüm yöntemi olabilir, ama devrimci bir etiğe sahip olamaz.”

Eğer sosyalizm, kapitalizmle onun sahasında savaşmayı, yani üretkenlik ve tüketim sahasında kapitalizme üstün gelmeyi iddia ederse ve bunu kapitalizmin silahlarıyla –metalar, rekabet, benmerkezli bireycilik– yapmaya kalkışırsa başarısızlığa mahkûmdur. Che’nin SSCB’nin çözülüşünü öngördüğü söylenemez, ama farklılıkları tolere edemeyen, yeni değerleri içermeyen, düşmanını taklit eden ve emperyalist metropolleri “yakalamak ve geçmek” dışında ihtirası olmayan bir sosyalist modelin istikbali olmadığına dair sezgisi aşikârdır.

Che Guevara’nın yeni yol arayışı üç başlıkta özetlenebilir: Ekonomi yönetiminin yöntemleri, ifade özgürlüğü ve sosyalist demokrasi perspektifi.

Birincisinin Che’nin düşüncesinde merkezi bir yer işgal ettiği açıktır. Diğer ikisi, ki bunlar birbirleriyle yakından bağlantılıdır, daha az gelişmiştir ve çeşitli boşluklarla ve çelişkilerle maluldür. Ancak kaygılarında ve siyasi pratiğinde hep mevcuttur.

Ekonomi yönetiminin yöntemleri

Planlamanın çeşitli veçhelerine ilişkin 1963-64 yıllarındaki ünlü tartışmada, Sovyet modelinin taraftarlarına muhalefet etmiştir. O tartışmadaki muarızları, Fransız marksisti Charles Bettelheim tarafından desteklenen Küba Dış Ticaret Bakanı Alberto Mora ve Küba’nın Ulusal Tarım Reformu Enstitüsü Başkanı Carlos Rafael Rodriguez’dir. Ernesto Guevara’nın Belçikalı marksist ekonomist Ernest Mandel tarafından desteklenen görüşleri “reel sosyalizm”in radikal bir eleştirisidir.

Che’nin itiraz ettiği Doğu Avrupa modelinin anahatları şöyleydi: Sosyalizme geçiş aşamasındaki ekonomilerin nesnel kuralının değer yasası olması (Stalin’in bu tezi, o dönemde Charles Bettelheim tarafından savunuluyordu); metanın üretim sisteminin temeli olması; rekabetin (kurumlar ve bireylerarası) üretkenliği artıran bir faktör olarak kabul edilmesi; kolektif teşvikler ve paylaşım yöntemleri yerine bireysel olanların tercih edilmesi; yöneticilere ve işletme müdürlerine ekonomik imtiyazlar verilmesi; sosyalist ülkeler arasındaki ekonomik ilişkilerde piyasa kriterinin belirleyici olması.

Şubat 1965’teki ünlü Cezayir Söylevi’nde, Che, emperyalist ülkelerle mücadele eden halklarla reel sosyalist ülkeler arasındaki eşitsiz ticari ilişkilere dikkat çekerek, sosyalist olduklarını iddia eden ülkelere “Batı’nın sömürücü ülkeleriyle işbirliği yapmaya son vermeleri” çağrısında bulunmuştu.

Sosyalizm, Che’ye göre, “insanlığa dair yeni bir bilinç geliştirmedikçe, yalnızca sosyalizmi kurmuş olan veya kurmakta olan toplumlara değil, dünya ölçeğinde emperyalizmden mustarip olan halklara kardeşçe bir yaklaşım içinde olmadıkça” varolması mümkün değildi.

Mart 1965’te yayınlanan “Küba’da Sosyalizm ve İnsan” başlıklı makalesinde, Doğu Avrupa’daki sosyalizm modellerini analiz ediyor ve “kapitalizmi kendi fetişleriyle fethetme” anlayışını reddediyordu. “Kapitalizmden devralınan köhne araçlarla (ekonomik birim olarak meta, kârlılık, bireysel maddi çıkarı bir kaldıraç olarak görmek vs.) sosyalizmin kurulabileceği hülyası bizi çıkmaz sokaklara götürecektir. Komünizmi kurmak için, yeni maddi temellerle birlikte yeni insanın yaratılması zorunludur.”

Che’ye göre, Doğu Avrupa ülkelerinden ithal edilen modelin başlıca tehlikelerinden biri, sosyal eşitsizliği artıran ve teknokratlarla bürokratlardan oluşan imtiyazlı bir kesim yaratmaktı. “Bu sistemde, hep daha fazla kazanan yöneticilerdir. Demokratik Alman Cumhuriyeti’ndeki yeni uygulamaya bakın: Yöneticilere verilen önem ve dahası, yöneticilerin yönettikleri için mükâfatlandırılmaları.”

Bu tartışmada iki taraf vardı. Bir tarafta, ekonomiyi değer yasası ve piyasa kuralları gibi kendine özgü yasaları olan bir özerk bir alan olarak gören “ekonomist” anlayış, diğer tarafta ise üretim önceliklerinin, fiyatlara ve benzeri konulara ilişkin ekonomik kararların sosyal, etik ve politik kriterlere bağlı olduğunu savunan siyasal sosyalizm anlayışı vardı. Che’nin önerisi, soyalizmin bu siyasal kriterleri temel alarak kurulmasıydı, dolayısıyla sosyalizm anlayışı Sovyet modelinden farklıydı.

Ancak şu da eklenmeli: Guevara, Stalinist bürokratik sistemin yapısına ilişkin net bir fikir geliştirememiştir.

İfade özgürlüğü

1963-64’teki ekonomi tartışmalarının önemli bir siyasi boyutu vardı ve bu, tartışmanın bizatihi kendisiydi: Sosyalizmin inşası sürecinde görüş ayrılıklarının toplumsal olarak ifade edilmesi ya da devrimin bağrındaki demokratik çoğulculuğun meşruiyeti.

Bu sorun ekonomi tartışmasında aleni değil, örtük olarak dile getirilmişti. Guevara, bu sorunu planlamadaki demokrasi meselesiyle net veya sistematik olarak ilişkilendirmemişti. Ancak, 1960’lı yıllarda, çeşitli vakalarda, tartışma özgürlüğünden ve fikri çoğulculuktan yana olmuştu. Kübalı Troçkistler konusunda aldığı tavır, bu açıdan ilginç bir örnektir. Che, Troçkistlerin analizlerine katılmıyordu, hatta birçok defa onları sert bir dille eleştirmişti. Ancak, 1961’de, Küba polisinin Troçki’nin Sürekli Devrim kitabınının provalarını imha etmesini kınamış, bunun “yapılmaması gereken bir yanlış” olduğunu vurgulamıştı. Birkaç yıl sonra, 1965’te, Küba’dan ayrılmasından kısa bir süre önce, Kübalı Troçkist lider Roberto Acosta Hechevarria’nın hapis cezasına son verilmesini sağlamış ve Hechevarria’nın serbest bırakılışında ona dostane bir mesaj göndermişti: “Acosta, fikirler şiddet kullanılarak yok edilemez.”

1964’te, Sovyetler’in kendisini “Troçkistlik”le suçlayan raporuna karşı, Sanayi Bakanlığı’ndaki yoldaşlarına şöyle demişti: “Bu durumda karşı fikirleri ya tartışma yoluyla bertaraf edebilecek kapasitede olacağız ya da o fikirlerin ifade edilmesine göz yumacağız. Fikirleri zor kullanarak bertaraf etmek mümkün değildir. Öyle yapıldığı takdirde zekânın özgür gelişimini engellemiş oluruz. Troçki’nin düşüncelerinde değerli birçok şey var, ancak temel kavrayışları ve son dönemdeki eylemleri bence yanlıştır.”

Guevara’nın, ifade özgürlüğünü en belirgin şekilde savunduğu ve Stalinist otoriterliğe en doğrudan eleştirisini yönelttiği alanın sanat olması tesadüf değildir. “Küba’da Sosyalizm ve İnsan” makalesinde, Sovyet tarzı “sosyalist gerçekçilik”i tek bir sanat biçimini empoze ettiği gerekçesiyle kınamıştır. “Memurların anladığı türden bir sanat bu. Ve bu metodla gerçek sanatsal arayışa son veriliyor, insanoğlunun sanatsal ifadesine daha doğar doğmaz deli gömleği giydiriliyor.”

Sosyalist demokrasi

Che, sosyalizme geçişte demokrasinin rolü üzerine tamamlanmış bir teori geliştirmemiş olmakla birlikte, 20. yüzyılda sosyalizme büyük zarar veren otoriter ve diktatoryal anlayışları hep reddetmiştir. “Halkı eğitmek” iddiasında bulunanları, Marx Feuerbach Üzerine Tezler’de eleştirmişti. (“Eğiticileri kim eğitecek?”) Che de, 1960’ta yaptığı bir konuşmada şunları söylüyordu:

“Halkı eğitmenin ilk reçetesi onları devrime dahil etmektir. Halka, sırtında despotik bir hükümetle haklarını elde edeceğini öğretilebileceğini asla aklımızın ucundan geçirmeyelim. Halka öğretilecek ilk ve temel şey, haklarını fethetmeleridir. Yönetimde temsil edildiklerinde, onlara öğretilenleri ve çok daha fazlasını öğreneceklerdir. Başka bir deyişle, yegâne kurtuluş pedagojisi, devrimci pratik içinde halkın kendi kendisini eğitmesidir. Marx’ın ‘Alman İdeolojisi’nde dediği gibi: Şartların değişmesi ile insan eyleminin ya da kişisel değişimin çakışması yalnızca devrimci pratikle ortaya çıkabilir ve rasyonel olarak anlaşılabilir…”

Che, 1966’da, Sovyet ekonomi-politiğini eleştirdiği notlarında, şu satırlara yer veriyor: “Stalin’in tarihsel suçu komünist eğitimin yerine dizginlenmemiş bir otorite kültünü koymasıdır.”

Che’nin düşüncesinde, demokrasi ve planlama arasındaki ilişki yeterince irdelenmemiştir. Planlamayı savunan ve piyasa kategorilerini reddeden tezleri çok önemlidir ve günümüzdeki neoliberal “piyasa dini”nin hâkimiyeti açısından yeniden değerlendirilmelidir. Ne var ki, Che’nin tezleri kilit siyasi soruyu bir kenarda bırakmaktadır: Planlamayı kim yapacak? Ekonomik plandaki başlıca tercihleri kim belirleyecek? Hakiki bir demokrasi olmadan –yani: a) siyasal çoğulculuk b) özgür tartışma c) toplumun tartışılan ekonomik öneriler içinde serbestçe tercihini yapması– planlama kaçınılmaz olarak bürokratik ve otoriter bir “ihtiyaçlar üzerinde diktatörlük” (tıpkı Sovyetler Birliği tarihinin bolca örneklediği gibi) yaratacaktır. Başka bir deyişle, sosyalizme geçişteki ekonomik sorunlar siyasal sistemin yapısından ayrı düşünülemez. Küba tecrübesinin son otuz yıl içinde gösterdiği, demokratik sosyalist kurumların yokluğunun olumsuz sonuçlarıdır. Ancak, yine de Küba, diğer reel sosyalist ülkelerdeki bürokratik ve totaliter sapmalardan kaçınmayı başarmıştır.

Bu tartışma devrimin kurumları meselesiyle bağlantılıdır. Guevara burjuva demokrasisini reddetmiştir, ancak anti-bürokrasi ve eşitlikçi duyarlılıklarıyla birlikte, sosyalist demokrasiye dair net bir vizyon geliştirmemiştir. “Küba’da Sosyalizm ve İnsan”da, devrimci devletin yanlışlar yapabileceğini, kitlelerin bu yanlışlara reaksiyon göstererek devleti yanlışlarını düzeltmeye zorlayacağını (buna örnek olarak partinin 1961-62’de Anibal Escalante liderliğinde izlediği sekter politikayı veriyor) kabul etmektedir. Ancak, şunu da eklemektedir: “Bu sistem hukuki, adilane önlemler almak için yeterli değildir. Kitlelerle daha yapısal bir bağ gerekmektedir.” Başlangıçta, kitlelerle liderler arasında muğlak bir “diyalektik birlik”le yetinmektedir. Ancak, birkaç sayfa sonra, sorunun çözümünün etkili bir demokratik denetime yol açmasından uzak olduğunu itiraf etmektedir. “Devrimin bu kurumsallaşması henüz gerçekleştirilememiştir. Yeni bir şey arıyoruz…”

Ernesto Guevara’nın hayatının son yıllarında reel sosyalizmi “taklit ve kopya” etmeyi reddederek Sovyet modelinden giderek uzaklaştığını biliyoruz. Ne var ki, son dönem yazılarının büyük bir bölümünün yayınlanması izah edilemez bir şekilde gerçekleşmedi. Bu yazılardan biri de, 1966’da kaleme aldığı SSCB’deki Bilimler Akademisi’nin Ekonomi Politiği’ne yaptığı eleştiriydi. Che’nin ekonomiye dair düşünceleri üzerine önemli bir kitap yazan Carlos Tablada, 1996’da kaleme aldığı bir makalede, Che’nin söz konusu yazısından bazı alıntılar yapıyor. (Tablada, Che’nin yazısının tamamını yayınlama izni alamamış.) Alıntılanan paragraflardan biri özellikle ilginç, zira Guevara’nın siyasal düşüncesinin sosyalist demokrasiye yaklaştığını gösteriyor. Che, demokratik planlama sürecinde, ekonomik kararları bizzat halkın, işçilerin, onun deyişiyle “kitlelerin” vereceğini söylüyor:

“Ekonomik faktörlerin toplumsal kaderi belirlediği bir plasebo, bir sahte ilaç veriliyor bize. Bu mekanik, gayrı-marksist bir tekniktir. Kitleler kendi kaderlerini belirleyebilmelidir, üretimin hangi payının birikime ve tüketime ayrılacağına onlar karar vermelidir. Ekonominin tekniği bu enformasyonun sınırları dahilinde işlemelidir ve kitlelerin bilinçleri bunun uygulanmasını temin etmelidir.”

Ekim 1967’de, CIA’nin ve Bolivyalı işbirlikçilerinin suikast kurşunları, yeni bir sosyalizmin, demokratik komünizmin yaratılmasını kesintiye uğrattı.

Çeviren: Yücel Göktürk
Express, sayı 77, Ekim 2007
Michael Löwy’nin Haziran 2001’de İtalya’daki Ernesto Che Guevara Vakfı’nda yaptığı konuşmadan özetlenmiştir.

Kaynak: https://birartibir.org/chenin-sosyalizmi/

Taras Kobzar, Donetsk’ten anarko-sendikalist bir aktivist. Önce Kiev’de toprak savunması yaptı, daha sonra orduya katıldı. Bu röportajda, Ukraynalıların Rus ordusunu 2014’te ilhak edilen bölgelerin ötesine püskürteceğine ikna olduğunu söylüyor ve Vladimir Putin tarafından açıklanan kısmi seferberlikte bir yenilginin işareti olarak görüyor.

Savaştan yedi ay uzaktayız. Ukrayna’da durum nedir?

24 Şubat 2022’de, Putin tarafından “özel askeri operasyon” olarak adlandırılan Rus birlikleri tarafından Ukrayna’nın tam ölçekli işgali başladı. 2014 yılında Kırım’ın ilhakı, Donetsk ve Luhansk bölgelerinin işgali ve ülkenin bu doğu bölgelerinde “halk cumhuriyetlerinin” kurulmasıyla başlatılan savaşın devamı niteliğinde olup, Kremlin propagandası “Ukrayna’da iç savaş” ve “Rusça konuşan nüfusun kendi kaderini tayin hakkı” idi. 24 Şubat’tan bu yana, işgal üç cepheyi içeriyordu: biri kuzeyde (Çernihiv oblastları, Kiev oblastında Sumy ve Kiev yakınlarında bir saldırı), biri doğuda (Kharkov oblastı ve batıya doğru Donetsk ve Luhansk Oblastlarında ilerleme) ve biri güneyde (işgal altındaki Kırım’dan Kherson, Odessa, Berdyansk ve Mariupol bölgelerine kadar). Putin, Ukrayna’yı ikiye bölen Dinyeper Nehri’nin doğusundaki tüm toprakları işgal etmeyi ve Kiev’i ele geçirmeyi planladı. Rus ordusu, Ukrayna ordusunun ve kitlesel olarak bölgenin savunmasına girişen Ukrayna halkının güçlü direnişiyle karşılaştı. Nisan ayında Kiev’den geri itildi ve kuzey bölgesini terk etti. Mayıs-Ağustos ayları arasında, ağır çatışmalar pahasına, yavaş yavaş doğu yönüne çekildi, diğerlerinin yanı sıra Rubizhne, Lissitchansk, Sievierodonetsk kasabalarını alarak Luhansk bölgesinin kuzeyini ele geçirdi ve Kramatorsk, Bakhmout ve Avdiivka’ya saldırmaya devam etti. Donetsk Oblastı. Ardından, şehrin neredeyse tamamen yıkılmasından sonra yaz aylarında Mariupol’u aldı. Eylül ayında, bir Ukrayna ordusu karşı taarruzu güneye Herson’a doğru ilerlemeye başladı ve doğuya Kharkiv bölgesine doğru ilerleyerek Rus güçlerini geri çekilmeye zorladı. Bugün Rus ordusu, Ukrayna topraklarının 100.000 km2’den fazlasını veya yaklaşık %20’sini kontrol etmeye devam ediyor.

Ukrayna ordusunu nasıl görüyorsunuz?

2022’de Ukrayna ordusu 2014’e göre pek çok açıdan daha iyi durumda. Bu sadece teçhizat ve silahlanma yapısı ve komutası ile ilgili değil, her şeyden önce tecrübesi ve motivasyonu ile ilgili. Ukrayna ordusu ve toplumu, 2013-2014’ten daha yüksek ve daha niteliksel bir bilinç düzeyine sahiptir. Tabii ki silah ve erzak konusunda durum istediğimiz kadar iyi değil, ancak bu sivil toplumun yoğun faaliyeti ile telafi ediliyor. Örneğin bir grup eski anarşist yoldaşla, askerleri tedarik etmek, onları yasal olarak savunmak ve ülkemizin geleceği ile ilgili tartışma ve inşa alanları oluşturmak için birliğimizde bir Askerler Komitesi oluşturduk.

Sosyal ağlarda, birçok video doğudaki köylerin Ukrayna ordusu tarafından kurtarılmasını ve sakinlerin sevincini gösteriyor. Rus işgalinin bu son aylarında ne yaşadılar?

Savaş ve işgal, siviller için her zaman ağır bir yük ve acıdır. İşgalci kendisinden yana olmayan insanları baskı altına alıyor, ekonomik durum çöküyor, insanlar sürekli olarak Bucha’da ve başka yerlerde gördüğümüz gibi topçu ateşinden ölme veya askerler tarafından öldürülme riskiyle karşı karşıya. Bu dehşetlerin doğrudan tanığıydım. Ben kendim, 2014 yılında Rusya yanlısı ayrılıkçılar ve Rusya adına hareket eden askeri grupların Ukraynalılara zulmetmek ve şehrimdeki protestocuları öldürmek için Ukrayna ile ilgili her şeyi yok etmeye başladığı 2014 yılında ailemle birlikte ayrılmak zorunda kaldığım Donetsk’liyim. “Rus dünyasının” neye benzediğini gördüm ve sekiz yıl boyunca şehrimdeki gelişmeleri takip edebildim. Donetsk, gelişmiş altyapısı ve kültürel yaşamı ile zengin bir şehirden önce Doğu Ukrayna’nın ekonomik merkeziydi. Şimdi hiçe indirgendi. 2014’ten önce orada bir milyondan fazla insan yaşıyordu. Nüfusun neredeyse yarısı 2014’ten kaçmak zorunda kaldı, evlerini, işlerini ve tüm sosyal bağlarını kaybetti. Donetsk yağmalandı: birçok işletme yıkıldı ya da Rusya’ya devredildi ve sakinler kişisel mülklerini, arabalarını çalmaktan, sakinlerinden boşaltılan apartmanlara ve evlere yerleşmekten çekinmediler. Siyasi olarak, herhangi bir özgür siyasi ve sosyal faaliyeti imkansız kılan otoriter bir rejim kuruldu. Örneğin insanlar sokakta tutuklanıp cepheye gönderilebilir. Donetsk Filarmoni Orkestrası’ndan bir grup müzisyenin, bir provadan hemen sonra zorla seferber edilip Mariupol’da savaşmak için gönderilenlerin hikayesini biliyoruz. Bu müzisyenlerin çoğu öldü. Rus düzeni hayatın her alanına hakimdir. Okullara sızıyor, çocukların zihinlerini zehirliyor, onları şovenist propagandayla aşılıyor. En iğrenç militarize edilmiş “çocuk örgütleri” işgal altındaki topraklarda kuruldu: bunlar “Hitler Gençliği”ni andırıyor, ancak Sovyet Stalinist tarzında. Eylül ayından bu yana, kurtarılan Harkov Oblastında Ukraynalı askerler tarafından çekilen çok sayıda video, sivillerin Ukrayna ordusunu desteklediğini gösteriyor. Bir asker olarak doğrudan tanığım. İşgal ve bombardımanlardan acı çektikten sonra, sıradan Ukraynalılar kurtarıcıları, yurttaşlarını, Ukrayna ordusunun askerlerini sevinçle karşılıyor. Bu, kendilerine saygı duyan ve topraklarını seven insanların, “Rus barışının” gerçek bir “Rus faşizmi” olduğunu ve sadece ölüm, yıkım ve üzüntü getirdiğini pratikte gören insanların normal tepkisidir.

Ukrayna tarafındaki fikir işgal altındaki toprakları kurtarmak mı yoksa daha ileri gitmek mi? Özellikle ülkenin doğusunda Rusya gibi bir komşuyla nasıl yaşayabilirsiniz? Ailenle birlikte Donetsk’e geri dönmeyi hayal edebiliyor musun?

Görevimiz, 2014’ten beri Rusya tarafından ele geçirilen bölgeleri serbest bırakarak bu savaşı durdurmaktır. Bu hedef, ancak Putin’in otoriter siyasi rejiminin düşmesine yol açacak Rus işgal ordusunu yenerek elde edilebilir. Rusya’da sadece gerçekten demokratik bir düzenin kurulması, gelecekte Rusya ile barışı garanti edebilir. Ve Almanya’daki Nazi rejiminin düşmesinden sonra olduğu gibi, bu savaşı destekleyen herkesin pişmanlık duymasıyla. Bizim tarafımızdan, sınırlarını savunabilen güçlü, bağımsız ve özgür bir Ukrayna inşa etmeliyiz. Ve evet, eminim sadece Donbass, Donetsk’i değil, tüm Ukrayna’yı da kurtaracağız. Ve şehrimi, sadece acı verici hayallerimde gördüğüm evimi tekrar görebileceğim.

Yedi aylık bir savaştan sonra, Rus ordusu, “dünyanın ikinci ordusu” hakkında ne düşünüyorsunuz? Bence Rus ordusu kapasitelerinin algılanmasının Şubat 2022’den beri, sadece Ukrayna’da değil, aynı zamanda dünyadaki birçok insan için de değiştiğini düşünüyorum. Putin üç gün içinde Ukrayna’nın kontrolünü ele almaya söz vermişti. Ancak Rus ordusu tarafından uzun bir kavga ve çok kanla birçok şehir ve hatta küçük köy alındı. Üç gün içinde bölgenin kontrolünü ele geçirmek imkansızdı. Putin başarısız oldu. Rus ordusunun ana zayıflığı, hedeflerinin, yöntemlerinin ve onu oluşturan insanların canice doğasıdır. Buna, Ukrayna halkının manevin gücünü, topraklarını ve sevdiklerini savunan insanların ahlaki büyüklüğünü de ekleyin.

Putin son günlerde Rusya’da kısmi bir seferberlik açıkladı. Ne anlama geliyor bu?

Zaten orduda görev yapmış  ve askeri becerilere sahip olan yedekler askere alınmalıdır. 300.000 kişiyi harekete geçirmesi planlanıyor. Kremlin diktatörünün söylemi bugün: “Serbest bıraktığımız bölgeleri terk edemeyiz, sakinlerinin korumamıza ihtiyacı var” ve “Anavatanımız tehlikede”. Bu sözlerden, Ukrayna’nın kontrolünü hızla ele geçirme planlarının başarısız olduğu, savaşın sürdürelemediği ve Kremlin rejiminin tehlikede olduğu anlaşılmalıdır. Putin, bu savaşı kaybederek, daha önce işgal edilen Ukrayna bölgelerini kaybederek Rusya’daki gücünü kaybedeceğini anlıyor. Kaybedilen bir savaş, Putin rejiminin çöküşü anlamına gelir. Rus ordusunun kayıpları yüksektir, rakamlar 50 ila 60.000 gibi. Ruslar, yüzlerce kilometreden fazla uzanan muazzam bir cephedeki pozisyonu tutmak için çok yetersizler. Altı aylık kavgadan sonra, Rus işgal ordusunun acil bir takviyeye ihtiyacı var.

Ve kısa vadede Putin’in stratejisi nedir?

Siyasi bir manevra olarak Putin, savaşın devamını desteklemek için işgal altındaki bölgelerde sözde “referandumlar” organize etmekten oluşan eski kurnazlığı kullandı. Ateşli silah tehdidi altında alınan Ukrayna bölgelerinin nüfusunun “talep” edildiği üzere Rusya Federasyonu’na dahil edilmesini bekliyoruz. Böylece, Rus propagandası açısından, Ukrayna ordusunun yeni savaş operasyonları “Rus bölgesi”nde gerçekleştirilecek. Sonuçta, Kherson bölgesi ve Zaporijia bölgesi zaten Rus ilan edildi. Ve Rus sınırlarının “ihlali” durumunda Putin nükleer silah kullanmayı vaat ediyor.

Rus sosyal ağlarında panik rüzgarı görüyoruz. Bunu Ukrayna’da nasıl görüyorsunuz? Ve cephede ne değişecek?

Rusya’da seferberliğin duyurulmasından sonraki ilk 24 saatten itibaren, potansiyel askerlerin toplu bir göçü başladı. Sınırlarda ülkeyi terk etmek isteyen Rus vatandaşları uzun kuyruklar oluşturuyor. Ukrayna toplumu için Rusya’daki seferberlik beklenmedik bir haber değildi. Kremlin propagandacıları ve bağımsız askeri analistler zaten bu konuda çok konuştular. Seferber edilenlerin cepheye varmaya başlamaları, işgalcilerin altı aydır kanları çekilmiş birimlerini yeniden oluşturmaları üç ayı bulacaktır. Ancak zaman şimdi Ukrayna için çalışıyor. Hızla değişen bir ortamda üç ay çok uzun bir süre. Dünyadaki ve Rusya’daki siyasi durum değişebilir, ancak Putin’in yararına değil. Ukrayna cephesindeki askeri durum da gelişebilir. Son iki haftanın olayları: Ukrayna ordusu tarafından Kharkiv bölgesinin kurtarılması ve Rus birliklerinin hâlâ çok yakın zamanda bulunduğu Luhansk bölgesinin kuzeyine girişi ve Ukrayna ordusunun Kherson yönünde taarruzu savaşta güç dengesini güçlü bir şekilde Ukrayna lehine çevirdi.

Putin’in bu seferberlik ilanı, güçsüzlüğün kabulü değil mi?

Çok farklı bir Putin görüyoruz. Diktatör, dünya siyasetinde kendine güvenen bir aktör olarak konumunu kaybeder, halka açık konuşmalarında daha az sakin ve serinkanlı görünür. Ortalama bir Rus erkeği de endişeli. Rus sosyal medyasına bir bakış, Putin’in yurtseverlerinin normalde kibirli tavrının ve coşkulu militarizminin yerini kafa karışıklığına ve şaşkınlığa bıraktığını gösteriyor. Kremlin yetkililerine yönelik eleştiriler, düne kadar onları hararetle destekleyenlerden giderek daha fazla geliyor. Ne yazık ki, bu eleştiri hâlâ emperyal şovenizm bulaşmış insanlardan geliyor ve Putin rejiminin suçlarından pişmanlık duymadan ya da hatalarının farkında olmaktan ilham almıyor. Savaşta yenilmekten ve cephede ele geçirilme ihtimalinden korkarlar. Ancak bu panik, düşman saflarına düzensizlik getiriyor ve Rus toplumunun bilincindeki bu değişimin başlangıcı bile olumlu olarak değerlendirilebilir. Rusya’da seferberlik, genel bir paniği ve hâlâ çekingen ve küçük çaplı protestoları tetikledi. Ruslar savaşmak istemiyor. Ukrayna’da ise tam tersine Putin’in seferberliği kahkahalara neden oldu. Ukrayna toplumu için şaka, hiciv ve alay konusu oldu. Ukraynalılar savaşmak istiyor ve savaşacak çünkü biz kendi ülkemizdeyiz ve evlerimizi ve ailelerimizi, özgürlük ve bağımsızlık hakkımızı savunuyoruz.

Kaynak: https://lundi.am/Face-a-la-contre-offensive-ukrainienne-l-impuissance-russe

Yoldaşımız Ilya Budraitskis ile Bir+Bir sitesi adına Yücel Göktürk tarafından yapılan söyleşiyi okurlarımızla paylaşıyoruz. – İmdat Freni

İşgal, ya da Putin’in deyişiyle “özel askeri operasyon” sizin için sürpriz oldu mu?

Ilya Budraitskis: Oldu. Son âna kadar buna ihtimal vermiyordum. Zira, başarısızlıkla sonuçlanması kaçınılmazdı. Rusya’nın böyle bir savaşı kazanabilmesi mümkün değil. Şu ya da bu şekilde yenilgiye uğrayacak. 

Nasıl bir yenilgi olur bu?

Rusya bu işgali siyasi olarak nasıl yönetebilir? Bir kukla hükümetle mi? Öyle bir hükümetin ne uluslararası camiada ne de Ukrayna halkının nezdinde meşruiyeti olabilir. Şimdi bile, güney Ukrayna’daki işgal altındaki bölgelerde, örneğin Kherson’da, Rusya yerel halkın katılımını sağlayan, saygısını kazanan yerel yönetimler kuramıyor. İşgal altındaki bölgelerdeki yöneticilerin birçoğu Rus emniyet güçlerinden devşirme. Ve bu yöneticiler topluma net bir mesaj veremiyor –bu bölgeler Rusya Federasyonu’nun bir parçası mı olacak, yoksa Donetsk ve Luhansk gibi bir kukla “halk cumhuriyeti”ne mi dönüşecekler? 

Rusya, dediğiniz gibi, yenilmeye mahkûmsa Putin niçin böyle kritik bir stratejik yanlış yaptı?

Putin Ukrayna halkının çoğunluğunun Rus birliklerini selamlayarak karşılayacağını, kayda değer bir direnişin olmayacağını düşünmüştü. Kremlin Ukrayna’nın teslim olacağını bekliyordu. Rus yetkililer kendi propagandalarına inanıyor. Yaptıkları propagandaya göre, Ukrayna halkının büyük çoğunluğu Rusya yanlısı bir hükümeti bağırlarına basmaya hazırdı, sadece küçük bir milliyetçi azınlık böyle bir hükümet kurulmasına karşı çıkıyordu, dolayısıyla yapılması gereken bu azınlığı izole etmekti. Ancak, bunun gerçeklikle ilişkisi olmadığı ortaya çıkınca, stratejiyi “uzun vadeli tahripkâr bir savaş”a çevirdiler, Ukraynalılara ve Avrupalı müttefiklerine direnişin çok pahalıya mâlolacağını kabul ettirmeye yöneldiler. Ne var ki, Ukrayna’nın işgali Rusya için hâlâ bir çıkmaz sokak –bu kadar geniş bir alanı istila etmek ve sömürge tarzı bir saf şiddetle yönetmek mümkün değil.

ABD ve müttefiklerinin uyguladığı yaptırımların Rusya ekonomisi üzerinde nasıl bir etkisi oldu?

Yaptırımların çok ciddi etkileri oldu. Yüzlerce, binlerce işyeri iflasın eşiğine geldi, enflasyon katlandı. Yıl sonuna doğru hayat daha da zorlaşacak. Ancak, Rusya ekonomisi ayakta kalacak, çünkü bütünüyle doğalgaz ve petrol ihracatına yaslanıyor ve bu iki kalemde büyük sorunlar yaşanmıyor. Öte yandan, IMF’nin son raporuna göre, Rusya ekonomisi yıl sonunda yüzde 6 küçülmüş olacak. Bu da şu anlama geliyor: Yaptırımlar ortalama vatandaşı yoksullaştırıyor ve ülkenin ekonomik büyümesini engelliyor, ama Putin’in savaşa son vermesini sağlayamıyor.  

Bu işgal ne gibi siyasal sonuçlar doğurabilir?

Bir öngörüde bulunmak çok zor. Birkaç ihtimalden biri, ateşkes ve bunun sorunu dondurması. Bu durum Putin rejiminin bir süre daha, ama muhtemelen çok uzun olmayan bir süre varlığını koruması demektir. Bu da sosyal ve ekonomik çöküşün ve rejimin baskıcı eğilimlerinin sürmesi demek olacak. Putin iktidarı Moldova ve Baltık ülkeleri gibi post-Sovyet devletlere karşı saldırgan politikasını da sürdürecektir. Putin rejimi ancak savaşla istikrarını koruyabilecek bir model haline geldi. İhtimallerden biri bu anlattıklarım, diğeri ise şu: Rus işgalinin yenilgiye uğraması kesinleşirse, yaptırımlar toplum için dayanılmaz hale gelirse, tabanda ve siyasal elit içinde muhalefetin büyüyerek bir siyasi krize yol açmasına ve bunun bir rejim değişikliği yaratmasına tanık olabiliriz. Ukrayna’nın işgaliyle birlikte açık bir yarı faşist diktatörlüğe dönüşen bu rejime duyulan yaygın pasif hoşnutsuzluk kitlesel protesto gösterilerine dönüşebilir. 

Muhalefet ne durumda? Eylül 2021 seçimlerindeki tabloyu nasıl yorumluyorsunuz? 

Putin on yılı aşan iktidarında “denetimli demokrasi” veya “güdümlü demokrasi” denen bir siyasal sistem kurdu. Bu sistemde rejime kökten muhalif partiler seçimlere katılamıyor. Parlamentoda muhalif partiler var, ama bunlar şu veya bu ölçüde Kremlin tarafından yönlendiriliyor. Yarı bağımsız yegâne parti Komünist Parti. 2021 Eylül’ündeki seçimlerde bayağı başarılı oldular, oyların yüzde 20’sini aldılar. Ancak bu başarıyı sadece kendi güçleriyle değil, muhalefetin ortak stratejisi sayesinde elde ettiler. Muhalefetin ortak stratejisi, kazanma ihtimali en yüksek adayların parti kimliği gözetmeksizin desteklenmesine dayalı “akıllı oy” tabir edilen yöntemdi. Ve birçok bölgede seçilme ihtimali en yüksek adaylar Komünist Parti’nin adaylarıydı.

Komünist Parti’nin nasıl bir yapısı var, nasıl bir komünizmi temsil ediyor?

Komünist Parti 1990’larda, Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin halefi olma iddiasıyla, ama farklı bir programla kuruldu. Stalinizm, Rus milliyetçiliği ve bir tür sosyal demokrasinin karışımı bir yapısı var. Son yıllarda en güçlü muhalefet odağı haline geldiler; rejime duyulan hoşnutsuzluğun ifadesi Komünist Parti’ye oy vermek oldu. Birçok liberal Putin’den kurtulma adına Komünist Parti’ye oy verdi.  

Rusya Komünist Partisi’nin anti-demokratik bir yapısı var. Partinin liderliği Kremlin’le bağlantılı ve birtakım gizli anlaşmalarla sadık muhalefet rolünü oynamaya hazır. Partinin çizgisini değiştirmek isteyen akımlar ya tasfiye ya da marjinalize ediliyor. Parti yönetimi bu konuda çok mahir. Fakat gene de birçok yerel temsilci toplumdaki çeşitli akımlara açık olan bir siyasal kültürü geliştirmek için çabalıyor. Bu, kuşak çatışması meselesiyle de yakından ilgili bir durum. Parti liderliği çok yaşlı.  Gennady Zyuganov 1993’te lider seçilmişti. Şimdi 76 yaşında, otuz senedir koltukta. Partiyi kontrol altında tutan sabit lider. Kremlin’le anlaşmaya hazır bir kişilik. 

Komünist Parti’nin Lenin’le ilişkisi nasıl?

SSCB’nin kurucusu olduğu için Lenin’i saygıyla anıyorlar. Ama asıl Stalin’i önemsiyorlar, çünkü neticede 1920’lerin başından 1950’lerin başına kadar SSCB’nin lideri Stalin’di. Öte yandan, Zyuganov konuşmalarında Samuel Huntington’a ve medeniyetler çatışmasına atıfta bulunuyor. Kitaplarında Rus medeniyetini Batı etkisinden korumak gerektiğinden söz ediyor. Bu bakımdan Zyuganov’la rejimin ideologları arasında büyük bir fark yok.

Komünist Parti Ukrayna’nın işgaline nasıl bakıyor?

Ukrayna’nın işgali Komünist Parti için büyük bir sınavdı. Parti liderliği işgali destekledi ve bu, seçimlerde onlara oy verenlerin birçoğunun beklentisiyle çelişiyordu. Partide savaş aleyhtarı sesler de vardı. Örneğin, işgalin başlangıcında, Komünist Partili üç vekil itirazlarını açıkladı. Partinin bazı yerel temsilcileri, Moskova Belediyesi Meclisi’nin bazı üyeleri dahil olmak üzere, açıkça savaş karşıtı tutum aldılar. Parti liderliğinin savaş yanlısı politikasına karşı çıkarak parti üyeliğinden istifa edenler oldu.      

Genel kamuoyunun tutumu ne yönde? Çoğunluk işgal ve savaş yanlısı mı?

Putin iktidarının son on yıldaki icraatı toplumun depolitize edilmesi yönünde oldu. Putin’in kurduğu politik sistemin çok önemli bir ögesi buydu. Toplumun çoğunluğu alternatif bir siyasi tutum almaktan, hükümeti onaylamadıklarını açıkça ifade etmekten korkuyor. Bu nedenle, hoşnutsuzluğun gerçek düzeyinin ne olduğunu söylemek zor. Kamuoyu yoklamalarına bakarsanız, toplumun yüzde 70’i, Ukrayna’ya yapılan “askeri operasyon”u destekliyor. Bu kamuoyu yoklamalarını yapan kişilerin birçoğu, insanların bu soruya cevap vermeyi reddettiklerini itiraf etti. Kamuoyu yoklama kuruluşlarının hepsi, şu veya bu ölçüde, Kremlin’in denetimi altında. Gene de toplumun yüzde 30’u savaş yanlısı olmadığını beyan etti. Bu gurur duyulacak bir şey.   

Bu yüzde önümüzdeki günlerde artar mı sizce?

Kamuoyu yoklamalarının anlattığım yapısı nedeniyle tahmin yapmak zor. Putin’in depolitizasyon stratejisinin çok önemli kısmı toplumun maddi refahına dayanıyor. Hayat standardının düşmesi Putin’in ödemek zorunda kalacağı ağır bir bedele sebep olur. Putin iktidarının temeli toplumun 1990’lardaki öfkesiydi. 1990’larda ülke kaos içindeydi ve Putin’le birlikte bir istikrar oluştu. Dolayısıyla, savaşı destekleyenler 90’lardan beri elde ettikleri her şeyin yok olması, alıştıkları tüketim seviyesinin kaybolması endişesi taşıyor. Şimdilik şartlar pek o kadar kötü değil, ama yıl sonuna dek Ukrayna sorununa bir çözüm bulunamazsa, duyulan o endişe politik sonuçlar doğurabilir.    

“1990’larda ülke kaos içindeydi” dediniz. Kaosun sebebi neydi?

1990’lar Rusya için “şok terapi”, yani 1990’ların ilk yarısındaki kökten piyasacı reformlar demektir. Putin iktidara geldiğinde, bu sosyal kaosa, suça ve yoksulluğa son vereceğini, güvenlik, istikrar ve ekonomik büyüme dönemine girileceğini vaat etmişti. Putin’in iddiası şudur: Kendisi iktidarda olmazsa Rusya tekrar kaosa düşer. Ukrayna savaşındaki retorik de aynı: “Kaosu ve ulusal güvenliğimizin tehdit edilmesini önlemek için bu askeri operasyonu yapmak zorundaydık. Dolayısıyla, savaş söz konusu değil. Bu, refahımıza, esenliğimize yapılan tehditleri önlemek için girişilen bir harekât.”    

Rusya’yla Ukrayna arasındaki gerilimin arka planında neler var?

Birçok sebep var. Gerilim 2000’lerin başında başladı. Geçenlerde vefat eden Ukrayna’nın ilk devlet başkanı Leonid Kravchuk bir Sovyet bürokratıydı, sonradan bağımsızlık yanlısı bir tutum aldı. Onun Putin veya Lukashenko’dan temel farkı, 1994’te seçimleri kaybettiğinde, yenilgiyi kabul etmesiydi. Bu bir dönüm noktasıydı, 1994 sonrasında siyasal anlayışlar değişti. Post-Sovyet devletlerin çoğunluğunda otoriter tek adam rejimleri kuruldu. 2004’te, Ukrayna’daki başkanlık seçiminde, mücadele Rusya yanlısı Yanukovich ile Batı yanlısı Yushchenko arasındaydı. Seçimlerden önce, Rusya’nın hangi adayı destekleyeceği besbelliydi. Yanukovich’in kriminel bir geçmişi vardı, popüler bir isim değildi, Ukrayna’nın Rusça konuşan kesimiyle güçlü bir bağı yoktu. Büyük sermayenin adamıydı, organize suçlarla ilişkiliydi. Gene de Rusya onu destekledi. Bu çok kritik bir andı, zira Putin o gündür bugündür aynı güçleri destekliyor, Doğu Ukrayna’nın büyük sermayesini arkasına alan siyasetçileri.

2000’lerin başında, Ukraynalıların çoğunluğu Ukrayna’nın Rusya’ya komşu olması nedeniyle NATO’ya girmemesi gerektiğini düşünüyordu. NATO üyeliğinin Ukrayna için iyi olacağını düşünenler azınlıktaydı. On yıl içinde bu tablo değişti. Sebep yalnızca “Batı propagandası” değildi, daha ziyade Rusya’nın Ukrayna politikasının yanlışlığıydı. Bu yanlış politikanın temelinde Ukraynalıların bilincini, beklentilerini umursamamak yatıyordu. Rusya için önemli olan “bizim elemanlar”dı – Yanukovich veya Medvedchuk gibi büyük sermayenin Kremlin yanlısı, yolsuzluklara batmış siyasetçilerdi.                   

“Seçim kazanmak istiyorsan seçmenlerin senin istediğin yönde oy kullanmalarını sağlayacaksın”: Putin’in siyaset anlayışı bu cümledir. Ona göre, demokratik seçim diye bir şey yoktur, her zaman ve her yerde bütün seçimler manipüle edilir. Dolayısıyla, Ukrayna’da Yanukovich’i desteklediğinde, manipülasyonlar yoluyla durumu denetimi altında tutabileceğini ve arzuladığı seçim sonucunu elde edeceğini düşünüyordu. Ama Kasım 2013 – Şubat 2014’te Maidan ayaklanması oldu ve Yanukovich devrildi. Putin’e göre, her kitlesel ayaklanma birilerinin tezgâhıdır –CIA’in ve benzeri güçlerin. Maidan’ı da dış güçlerin bir tezgâhı olarak görüyordu.   

Söz “seçim manipülasyonu”na gelmişken… Putin’in Aralık 2011 ve Mart 2012’deki seçim zaferleri hile iddialarıyla gölgelenmiş ve meşruiyeti tartışmalı hale gelmişti. O süreç nasıl seyretti, nasıl aşıldı? 

Meşruiyet krizi Eylül 2012’de, Putin üçüncü defa başkanlık seçimine gireceğini ilan etmesiyle başladı. Bu anayasaya aykırıydı. Putin’in üçüncü kez başkan olmak istemesi rejimin daha otoriter ve daha tek adamcı olmaya yöneldiğini gösteriyordu. Bu ilanın on ay öncesinde, Aralık 2011’de, Putin’in Birleşik Rusya Partisi parlamento seçimlerini kazanmıştı, ama o kadar çok hile vakası vardı ki, on binlerce insan sokağa çıktı, seçim sonuçlarını protesto etti. Bu gösteriler Putin’in zaferini gölgeledi. Ancak, dört ay sonra, Mart 2012’de, Putin başkanlık seçimini kazandı. Bunun sebebi sadece seçim hileleri değildi, “idari mobilizasyon” tabir edilen uygulamaydı. Kamu çalışanları –öğretmenler, hekimler, emniyet güçleri– rejimin dayattığı yönde oy verdi. Putin ayrıca, ABD muhafazakârları ve Türkiye’deki iktidar gibi, “kültür savaşı” kozunu kullandı. “Liberal azınlığın” karşısına “sessiz çoğunluğu”, geleneksel değerlere bağlı kesimleri çıkardı. Tam da o esnada anti-LGBTİ+ ve benzeri söylemler resmi propagandanın öne çıkan unsurları oldu. Öte yandan, ağırlıklı olarak liberallerin temsil ettiği muhalif hareket sadece demokratik haklara odaklanarak toplumsal tabanını daraltmıştı. Derken, 2014’te Kırım ilhak edildi ve Ukrayna savaşının fitili ateşlendi. Kırım’ın ilhakı Putin’in iç politikasıyla derinden bağlantılıydı. Putin seçmenleri “ulusalcı siyaset” etrafında topladı. Kırım’ın ilhakını ve Rusya’nın oynamak istediği uluslararası rolü destekleyenlerin Putin’i de desteklemeleri gerekiyordu, çünkü Putin’in meşruiyeti ile Rusya’nın uluslararası arenadaki çıkarlarının meşruiyeti birbirinden farklı şeyler değildi.

2014’te, “Kırım mutabakatı” ilan edildi. Bu, Rusya toplumunun çoğunluğu Kırım’ın ilhakını destekliyor demekti. Ve tabii bu çoğunluk Putin rejimini de destekliyor demekti aynı zamanda. İki-üç yıl bu ulusalcı siyaset iş gördü, ama 2017’den itibaren “Kırım mutabakatı” daha da sorunlu bir hale gelmeye başladı, zira insanlar büyüyen sosyal eşitsizlikten ve rejiminin otoriterliğinden mustaripti. Alexey Navalny’nin populist muhalefeti bu anda başladı ve gençliğin önemli bir kısmını cezbetti. Bu durum, rejimin gözünde, 2012’deki kitlesel gösterilerden daha tehlikeliydi. Navalny 2012’den gereken dersi çıkarmıştı: Sosyal eşitsizliğe odaklandı ve söylemini onun üzerine kurdu.   

Navalny nasıl bir geçmişten geliyor?

Siyasal kariyerine 2000’lerin başında, liberal olarak başladı. Liberal demokrat parti Yabloko’nun üyesiydi. Geleneksel Rus liberalizminin yürümediğini, toplumsal bakımdan çok dar sınırlar içinde olduğunu görerek partisinden ayrıldı. Rusya’da rejime rakip olmak için geniş bir sosyal tabana ve eşitsizliklere hitap eden bir söyleme sahip olmak gerekiyor. Navalny 2000’lerin başında ulusçuluğa göz kırpıyordu, sonradan yolsuzluklara odaklanmaya başladı. Aslında yolsuzluk doğru bir terim değil, çünkü sorun siyasal ve sosyal gücün yapısal organizasyonu, siyasal ve iktisadi gücün birbirlerinden ayrışmaması. Siyasal hâkimiyete sahipseniz ülkenin iktisadi kaynaklarına da hâkim oluyorsunuz. Navalny yolsuzluklar üzerinden Putin rejiminin yapısına çomak soktu ve eşitsizlikleri vurgulamaya başladı. “Şu yatlara, villalara, ülke dışındaki Rus elitlerinin devasa mal varlıklarına bakın. Ve sonra dönüp Rus halkının büyük çoğunluğunun yaşadığı yoksulluğa bakın”, Navalny’nin söylemi buydu. Ancak bu sol bir söylem değildi, popülistti. Popülist siyaset Putin için tehlikeli, çünkü toplumun liberal kesimleriyle demokrasiden ziyade sosyal adalet talebini öne çıkaran kesimler arasında ortak bir zemin oluşturuyor. Navalny’nin örgütünün 2021’de vahşice imha edilmesinin sebebi buydu. Navalny’yi zehirlediler, sonra da hapse tıktılar. Aktif taraftarları tutuklandı veya ülkeyi terketmek zorunda kaldı. Örgütleri rejim tarafından “aşırı uç” olarak damgalandı ve yasaklandı. Navalny de dokuz yıl hapis cezasına mahkûm edildi. 

Medeniyetler Çatışması’nda, Samuel Huntington “Avrupa’daki en belirgin kültürel sınırın Batı ve Doğu Ukrayna arasında uzandığını, ancak Ukrayna’nın medeniyetler çatışmasına bir istisna teşkil ettiğini, Doğu ve Batı Ukrayna toplumları arasında savaş ihtimalini çok düşük gördüğünü, zira iki toplumun da Slav ve Ortodoks olduğunu” söylüyordu. Öngörüsünde yanıldığı ortada, ama “fay hattı” tespiti doğrulanmış görünüyor. Bu durumu nasıl yorumluyorsunuz?

Huntington çağımızın çok önemli düşünürlerinden. Önemi öngörülerinden ötürü değil, sunduğu dünya görüşünün etkisinden ötürü. Huntington’ın dünya görüşü küresel elitlerin siyasal tahayyülleri üzerinde çok etkili oldu. Özellikle Rus elitleri arasında çok yankılandı. “Fay hattı” tespitinde haklıydı, ama görüldüğü gibi, öngörüsü yanlışlandı. Aynı kitapta, Huntington Yunanistan’ın AB üyesi olmasını yanlış buluyordu, çünkü ona göre AB Batı medeniyetine, Yunanistan ise Batı medeniyetine değil, Ortodoks medeniyetine aitti. Bu nedenle aralarında anlaşmazlık çıkacaktı. Bu defa öngörüsü doğrulandı, AB-Yunanistan arasında anlaşmazlık çıktı, ama sebep Huntington’ın kavramsal çerçevesindeki gibi kültürel-dini farklar değildi, AB’nin iktisadi sistemiyle Yunanistan’ın yapısal sorunları arasındaki ilişkiydi. Ukrayna konusunda ise dil ve kültür meselesinin bir siyasal sorun barındırdığını söylerken haksız değildi, ama çatışma çıkmayacağını öngörürken diğer siyasal faktörleri gözardı ediyordu.   

Putin rejiminin kilometre taşlarına göz atalım. Putin’in 2000 yılında iktidarı Yeltsin’den devralışıyla birlikte, Rusya’da muhafazakâr-otoriter paradigma siyasete hâkim olmaya başladı. 2006’da, Putin’in partisinin önde gelen ideoloğu Surkov “egemen demokrasi” kavramını ortaya attı. 2007’de, Putin ülkesinin iç ve dış güvenliğinin iki koşulu olduğunu ilan etti: Muhafazakâr değerler ve nükleer güç. 2008’de Gürcistan’la savaşa girildi. 2012’de, yeni rejimin ideoloji cephesini oluşturmak üzere İzborsk Kulübü kuruldu. 2012’den itibaren, Putin’in söylemi İzborsk’un söylemine paralel olarak anti-Batı çizgide ilerlemeye başladı. “Rusya’nın demografik ve ahlâki krizi”ne çarenin “manevi ve muhafazakâr değerler” olduğu vurgulandı. 2014’te, Rusya-Ukrayna arasında Minsk Antlaşması imzalandı, ancak bu antlaşmaya karşı İzborsk “topyekûn askeri harekât” propagandasına başladı. 2015’te, İzborsk’un önde gelen teorisyenlerinden Valery Korovin’in The End of the Ukraine Project (Ukrayna Projesinin Sonu) adlı, temel tezi “Ukrayna Lenin tarafından yaratılmış suni bir tarihsel konudur” olan kitabı yayınlandı. Korovin ayrıca Ukrayna’daki Rusların, neo-Nazilerin etkisi altındaki Ukrayna hükümetinin “Russofobi”sine hedef olduğunu iddia ediyordu. Yedi yıl sonra, Ukrayna işgalinin başladığı günlerde, Putin “özel askeri operasyon” adını verdiği saldırıyı gerekçelendirirken Korovin’in tezini yankıladı. Buna, İzborsk’un 2016’da yayınladığı Doctrine of the Russian World’de (Rus Dünyasının Doktrini) vurgulanan “Rusların ve Ukraynalıların tarihsel birliği”ni de ekledi. Putin rejiminin ideolojik çerçevesinin bu kronolojisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Evet, Putin rejiminin ideolojisinin bugünlere gelişindeki adımlar böyle. Ancak, Putin rejiminin İzborsk ideologlarıyla ilişkisi çok karmaşık. İzborsk üyeleri Rus devletinin baskıcı ve askeri aygıtında egemen olan düşünce biçimini formüle ederek dile döküyor. İzborks’un kurucusu Alexander Prokhanov kariyeri boyunca Rusya ordusuna yakın bir gazeteci-yazar olarak tanındı. O ve yönettiği Zavtra (Yarın) adlı gazete yönetici elitler nezdinde çok etkili. Prokhanov kariyerine Soyvetler’in Afganistan’ı işgal etmesini savunarak başlamıştı. Bunu militarist-emperyalist bir biçimde yapıyor, savaşı romantize ediyor, Rus askerlerinin cesaretine methiye düzüyordu. Bu, Rus devlet aygıtında egemen olan düşüncenin ifadesiydi.  

Putin’e gelince, onun söylemi bir alaşım. İktidarının başında, Sovyetler’in çöküşünü “Rusya’nın başına gelen en büyük siyasal felâket” olarak adlandırırken Rusların duygularına hitap ediyordu. Ancak, Rusların büyük çoğunluğu için söz konusu felâket jeopolitik değil, sosyaldi. Felâket sosyaldi, çünkü radikal piyasacı reformlar toplumsal yıkıma yol açmıştı. Putin Sovyet toplumunun yıkımına duyulan bu derin, acılı kaygıyı jeopolitik hınçla ikame etti. Bu ikame Putin’in söyleminin çok önemli bir unsuru: Toplumu onarmak, sağaltmak istiyorsak, Rusya’nın uluslararası arenadaki gücünü restore etmeliyiz. Putin rejiminin ideolojik numarası bu ve bu çok başarılı olmuş bir numara.

Putin’in restorasyon söylemi “Çarlık Rusya’sının manevi mirasıyla Sovyetler Birliği’nin askeri ve nükleer gücünün buluşması” diye özetlenebilir. Bu “buluşma”nın dinamikleri neler?

Çarlık Rusya’sıyla SSCB’yi buluşturan kavram “Tarihsel Rusya”. Putin’in de kullandığı bu kavram İzborsk çevrelerinde çok popüler. “Tarihsel Rusya”nın ardındaki fikir şu: Çarlık Rusya’sı ve Sovyetler Birliği aynı özün farklı devlet biçimleridir, öz Rusya’dır. Ve post-Sovyet dönemdeki Putin Rusya’sı da o tarihsel özün yeni varoluş biçimidir. Bu formülasyonun ideolojik kökenlerine baktığımızda, Ekim Devrimi sonrasında Rusya’dan iltica eden Beyaz Rusların bir kısmının 1920’lerde yazdıklarını görüyoruz. Mülteci Beyaz Rus topluluklarda çeşitli fikir akımları vardı ve bunlardan biri Sovyet hükümetinin tanınması gerektiğini öne sürüyordu. Savunucularının anti-komünist olduğu bu görüşe göre, Bolşevikler, özellikle de Stalin liderliği “Tarihsel Rusya”yı restore ediyordu, Rus İmparatorluğu’nu başka bir ad altında yeniden kuruyordu. Bu akımın güncel teorisyenlerinden biri olan Nikolay Ustryalov, 1990’larda ve 2000’lerin başlarında, Rus düşünürleri etkileyen bir isimdi.  “Tarihsel Rusya” kavramı sözünü ettiğim gelenekten alındı, Prokhanov ve diğer İzborsk mensupları tarafından işlendi, nihayetinde Putin’in anlatısına girdi.

Rusya devletinin reenkarnasyonuna dair bu büyük anlatı, II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin kutlandığı 9 Mayıs Zafer Günü törenlerinde dile getirilir oldu. Sovyet döneminde Kızıl Meydan’da böyle bir kutlama yapılmazdı. Çünkü savaşın anısı çok tazeydi; kötürüm kalan, yakınlarını kaybeden milyonlar vardı. Zafer Günü kutlamaları 1970’lerde, Brejnev döneminde başladı. Brejnev II. Dünya Savaşı gazilerindendi, bu ulusalcı anlatıyı mobilize etmek iktidarını sağlamlaştırmak bakımından işine geliyordu. Gene de o dönemki törenler bugünkülere kıyasla çok daha sönüktü. 9 Mayıs kutlaması Putin’le birlikte giderek popülerleşti ve özellikle 2014’teki Kırım işgaliyle rejimin ideolojik enstrümanlarından biri haline geldi.  

Putin’in kendisini Batı karşıtlığına konumlaması Huntington’ın medeniyetler çatışması fikrini benimsemesine yol açtı. Putin’in Batı karşıtlığında derin anti-devrimci görüşlerinin önemli yeri olduğunu da vurgulamak gerekiyor. Putin birkaç yıl önce, I. Dünya Savaşı’nın yıldönümü vesilesiyle yaptığı konuşmada, Rus ordusunun I. Dünya Savaşı’nda neredeyse muzaffer olduğunu, ancak “hainler”in 1917’de Rusya’yı sırtından bıçaklayarak zaferi engellediğini söyledi. Ve o “hainler”i Kırım’ın ilhakına karşı çıkanlara benzetti. Onlar da Bolşevik, teslimiyetçi, anti-yurtsever zihniyeti temsil ediyordu. 

Putin’in bu yılki Zafer Günü söylevini nasıl değerlendiriyorsunuz? 

Putin’in 9 Mayıs söylevi “Rusya ile Batı arasındaki ezeli çelişki” nakaratıydı. SSCB’nin “Tarihsel Rusya”nın adlarından biri, faşizmin ya da Nazizmin ise Batı’nın Rusya’ya karşı yürüttüğü ezeli saldırganlığın tezahürlerinden biri olduğu fikrini tekrarladı. Putin’e göre, Napoleon veya Hitler arasında pek bir fark yok, ikisi de Rusya’nın bekasını ve manevi değerlerini ezelden beri tehdit eden Batı’nın temsilcisi. 9 Mayıs söylevinde, Putin 12. yüzyıldaki Rusya kralı Monamakh’ı ve 18. yüzyılda Osmanlı’ya karşı savaşan Amiral Ushokov’u da andı.   

Ushokov akla Napoleon’u yenilgiye uğratan, Savaş ve Barış’ta da övgüyle anılan General Kutuzov’u getiriyor. Rus edebiyatı dendiğinde akla ilk gelen isimlerden olan Tolstoy’la rejimin ve muhalefetin ilişkisi nasıl? 

Tolstoy günümüz Rusya’sında çok tartışmalı bir yazar. Savaşa karşı çıkan kesimler Tolstoy’dan yaptıkları pasifist alıntılarla kendilerini ifade ediyor. Rejim ise haliyle Tolstoy’a soğuk duruyor. Tolstoy hâlâ okul müfredatında var, ama eserlerinin kısaltılmış versiyonlarına atıf yapılıyor. Savaş ve Barış’tan alınan bazı pasajlarla, o büyük eser Rus halkının Fransız işgaline karşı kazandığı zaferin anlatısı olarak sunuluyor. Tolstoy öyle bir yere indirgeniyor. Öte yandan, Dostoyevski “Batı’nın liberal değerleri”ne, “renkli devrimler”e, LGBT+ haklarına karşı resmi propagandanın aracı olarak kullanılıyor.

Kaynak: https://birartibir.org/rusya-kaybetmeye-mahkum/