Bu makale, Mayıs 2020 sayısının Mart ayına ait Aylık İnceleme’dir. Basılı sürüm, makale bitiminde bugünün tarihi olan 27 Mart 2020 ile aynı tarihi taşıyacaktır. Aylık incelemeyi, bir bütün olarak yayımlanmasından bir aydan fazla bir süre önce çevrimiçi olarak yayımlamak bizim için eşi görülmemiş bir durumdur ve mevcut acil durumun ispatıdır. Tüm dergi, 1 Mayıs’ta çevrimiçi olarak yayımlandığı zaman, makaleye ufak güncellemelerin ekleneceğini tahmin ediyoruz.- [Monthly Review] Editör Ekibi
Hesaplama
2002’den bu yana ikinci ciddi akut solunum sendromu virüsü olan koronavirüs SARS-CoV-2’nin neden olduğu COVID-19, artık resmi olarak bir pandemi. Mart ayının sonundan itibaren, tüm şehirler birer yerinde sığınak ve hastaneler hasta sayısındaki ani yükselmenin yol açtığı tıbbi çıkmazda birer birer yanıyor.
İlk salgını gerilemede olan Çin, şimdi daha kolay nefes alıyor.[1] Keza Güney Kore ve Singapur da. Avrupa, özellikle İtalya ve İspanya, ancak gitgide diğer ülkeler de, salgının daha başlarında ölümlerin yükü altında bükülüyor. Latin Amerika ve Afrika’da vakalar henüz birikmeye başlıyor, bazı ülkeler diğerlerinden daha iyi hazırlanıyor. Sadece dünya tarihinin en zengin ülkesi olarak bile başı çeken Amerika Birleşik Devletleri’nde yakın gelecek kasvetli görünüyor. Salgın, ABD genelinde, büyük bir ihtimalle Mayıs’tan önce zirve yapmayacak ve daha şimdiden sağlık çalışanları ve hastane ziyaretçileri kişisel koruma ekipmanlarının azalan tedarikine erişim için yumruk yumruğa kavga ediyorlar.[2] Hastalık Kontrol ve Koruma Merkezleri (CDC) tarafından bandana ve eşarpları maske olarak kullanmaları dehşet bir şekilde önerilen hemşireler, “sistem kaderine terk edildi”yi çoktan ilan etti.[3]
Tüm bunlar olurken ABD yönetimi, ilk etapta satın almayı reddettiği temel tıbbi ekipman için tek tek devletlerden daha yüksek teklif vermeye devam ediyor. Virüs ülke içinde adres tanımadan kırıp geçirirken, diğer bir yandan hükümet bir halk sağlığı müdahalesi olarak sınır kısıtlaması ilan etti.[4]
Imperial College’daki bir epidemiyoloji ekibi, hafifletme konusundaki en iyi kampanyanın, yani tespit edilen vakaları karantinaya alıp yaşlıları sosyal olarak mesafelendirerek vakaların birikme eğrisini yataylaştırmanın, Amerika Birleşik Devletleri’nde yine de 1,1 milyon ölüm ve ülkenin toplam yoğun bakım yatağı sayısının sekiz katı vaka yükü yaratacağını öngördü.[5] Salgını sona erdirmeyi uman hastalık baskılama ise daha da ileri giderek halk sağlığını, kurumları kapatmak da dahil olmak üzere Çin tarzı bir vaka (ve aile üyelerinin) karantinasına ve toplum çapında mesafelenmeye götürecek. Bu da Amerika Birleşik Devletleri’ni yaklaşık 200.000 ölümle sonuçlanacağı öngörülen bir ölüm aralığına düşürecektir.
Imperial College grubu, baskılama konusundaki başarılı bir kampanyanın, ekonomik daralmadan gelen ek yükü ve toplumsal hizmetlerdeki eksilmeyi üstlenerek en az on sekiz ay boyunca takip edilmesi gerektiğini tahmin ediyor. Ekip, belirli bir düzeyde dolu olan yoğun bakım yataklarıyla tetiklendikçe toplum karantinasına girip çıkarak, hastalık kontrolü ve ekonomiyle ilgili taleplerin dengelenmesini önerdi.
Diğer modelleyiciler geriye itildiler. Black Swan [Siyak Kuğu] kitabı ile bilinen Nassim Taleb liderliğindeki bir grup, Imperial College modelinin temasların izlenmesini ve kapı kapı gözlemlemeyi içermediğini açıkladı.[6] Onların karşı savı da, salgının, birçok hükümetin bu tür bir güvenlik kordonuna katılmaya yönelik istekliliğini kırmış olduğunu gözden kaçırdı. Birçok ülke bu tür önlemleri (umuyorum ki işlevsel ve doğru bir testle birlikte) uygun gördüğü zaman salgın düşüşe geçmeye başlayana dek de bu durum değişmeyecektir. Bir maskaranın dediği gibi: “Koronavirüs çok radikal. Amerika’nın aşamalı olarak yanıt verebileceğimiz daha ılımlı bir virüse ihtiyacı var.”[7]
Taleb grubu, Imperial College ekibinin virüsün hangi koşullar altında yok edilebileceğini araştırmayı reddettiğini belirtiyor. Bu türden bir kökünü kazıma sıfır vaka değil, münferit vakaların kuvvetle muhtemel yeni enfeksiyon zincirleri üretmeyeceği yeterli izolasyon anlamına gelir. Çin’de bir vakayla temasa geçen hastalık riskine açık olanların sadece yüzde 5’i sonradan enfekte oldu. Aslında Taleb ekibi, Çin’in baskılama programını destekliyor ve hastalık kontrolü ve ekonomide işgücü sıkıntısı yaşanmamasını sağlamak arasında gidip gelen bir dans maratonuna girmeden salgını yeterince hızlı biçimde yok etmek için elinden geleni yapıyor. Başka bir deyişle, Çin’in katı (ve kaynağa dayalı) yaklaşımı, nüfusunu, Imperial ekibinin diğer ülkelerin de katılmasını önerdiği aylarca, hatta yıllarca sürecek tecritten kurtarıyor.
Aramızdan Matematiksel epidemiyolog olan Rodrick Wallace, modelleme tablosunu tamamen tersine çeviriyor. Acil durumların modellenmesi, ne zaman ve nereden başlanacağını gözden kaçırır. Yapısal nedenler acil durumun önemli bir parçasıdır. Onları kapsamak, hasarı üreten ekonomiyi yeniden başlatmanın ötesine geçerek en iyi şekilde nasıl tepki vereceğimizi anlamamıza yardımcı olur. Wallace’ın yazdığı gibi,
Eğer itfaiyecilere yeterli kaynak sağlanırsa normal şartlar altında, çoğu yangın asgari düzeyde can ve mal kaybıyla karşılanabilir. Yine de, bu çevreleme politikası, daha az romantik olup daha az kahramanca olmayan bir teşebbüse, yani kod geliştirme ve uygulama yoluyla bina riskini sınırlayacak ve aynı zamanda itfaiyeciliğe sağlamlaştırma, sağlık ve bina koruma kaynaklarını gerekli seviyelerde sağlayacak daimi, süregelen düzenleyici çalışmalara ciddi derecede bağlıdır.
Pandemik enfeksiyon için bağlam önemlidir ve çok uluslu tarım işletmelerinin maliyetleri dışsallaştırıp kamulaştırırken kazançlarını özelleştirmesine izin veren mevcut siyasi yapılar, eğer yakın gelecekte kitlesel öldürücülükte pandemik hastalıklardan gerçekten kaçınılacaksa, maliyetleri yeniden içselleştiren “kod uygulaması”na tabi tutulmalıdır.[8]
Salgına hazırlanma ve tepki göstermedeki yetersizlik, Aralık ayında COVID-19 Vuhan’dan dışarı yayılırken dünya genelinde ülkelerin karşılık veremediği zaman başlamamıştı. Mesela Amerika Birleşik Devletleri’nde, Donald Trump ulusal güvenlik ekibindeki pandemi hazırlık ekibini dağıttığı veya yedi yüz CDC [Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi] pozisyonunu boş bıraktığı zaman başlamadı.[9] 2017 yılı pandemik simülasyonunun sonuçları üzerinde aksiyon almadıklarında da başlamadı.[10] Reuters’ın bir haber başlığında belirtildiği gibi, Amerika Birleşik Devletleri “virüs salgınından aylar önce Çin’deki CDC uzmanını işten kovduğu” zaman da başlamadı, gerçi Çin’de ABD’li bir uzmanın olay yerinde erken doğrudan temasından kaçınmak ABD’nin tepkisini kesinlikle zayıflattı. Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü tarafından sağlanan mevcut test kitlerinin kullanılmayacağına dair o talihsiz kararla da başlamadı. İlk bilgilerdeki gecikmeler ve testlerdeki toplam başarısızlık, şüphesiz binlerce kayıp hayattan sorumlu olacaktır.[11]
Aslında başarısızlıklar on yıllarca önce, halk sağlığı müştereklerinin eş zamanlı olarak ihmal edilmesi ve paralı kılınmasıyla programlanmıştı.[12] Normal operasyonlar için neredeyse yeterli hastane yatağına ve ekipmana sahip, bireyselleştirilmiş bir tam zamanında -su katılmadık bir çelişki- epidemiyoloji rejimiyle salgına yakalanan bir ülke, Çin tipi bir baskılama için gerekli kaynakları sıralamakta doğası gereği acizdir.
Bu makalenin başka bir yazarı olan hastalık çevrebilimcisi Luis Fernando Chaves, daha açık biçimde siyasi açıdan Taleb ekibinin model stratejilerine dair yaklaşımını izleyerek, “bırakın sayılar konuşsun” sözünde karşılığını bulan yaklaşımın daha baştan çökmüş tüm varsayımları maskelediği fikrini savunurken diyalektik biyologlar Richard Levins ve Richard Lewontin’e atıfta bulunuyor.[13] Imperial College araştırmaları gibi modeller, analiz kapsamını hâkim toplumsal düzen içinde çerçevelenen, zar zor uygun hale getirilmiş sorularla açık bir biçimde sınırlıyor. Tasarımları gereği, salgınları tetikleyen daha geniş piyasa güçlerini ve müdahalelerin altında yatan siyasi kararları yakalayamıyorlar.
Kasten ya da değil, ortaya çıkan projeksiyonlar, bir ülkenin hastalık kontrolü ve ekonomi arasında geçiş yapması durumunda öldürülecek çok savunmasız binlerce insan dahil olmak üzere herkes için sağlığın güvence altına alınmasını riske attı. Nüfus üstünde kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden bir devletin Foucaultcu vizyonu, Britanya’da Tory hükümetinin ve şimdi Hollanda’nın önerdiği sürü bağışıklığına yönelik Malthusçu hamleye göre daha yumuşak olsa da, virüsün engellenmemiş nüfusu yakıp geçmesine geçit vermenin sadece bir güncellemesini yansıtıyor.[14] Sürü bağışıklığının salgını durdurmayı garanti edeceğine dair ideolojik bir umudun ötesinde çok az kanıt var. Virüs, nüfusun bağışıklık örtüsünün altından kolayca evrilebilir.
Müdahale
Bunun yerine ne yapılmalı? Öncelikle şunu anlamamız gerekir, acil duruma doğru şekilde tepki gösterirken, bununla birlikte hem gereksinimler hem de tehlikelerle uğraşacağız.
İspanya’nın salgına karşılık olarak yaptığı gibi hastaneleri kamulaştırmamız gerekiyor.[15] Senegal’in yaptığı gibi testlerde sayı ve geri dönüşü güçlendirmemiz gerekiyor.[16] Tıbbi ürünleri kamulaştırmamız gerekiyor.[17] Sağlık çalışanı sayısının azalmasını yavaşlatmak için maksimum koruma sağlamamız gerekiyor. Solunum cihazı ve diğer tıbbi cihazlar için onarım hakkını güvence altına almalıyız.[18] Remdesivir ve eski antimalaryal klorokin (ve umut verici görünen diğer ilaçlar) gibi antivirallerin laboratuvar ötesinde çalışıp çalışmadıklarını test eden klinik denemeler yürütmemiz ve bunların seri üretim kokteyllerine başlamamız gerekiyor.[19] Şirketleri, sağlık çalışanlarının ihtiyaç duyduğu solunum cihazlarını ve kişisel koruyucu ekipmanları üretmeye zorlamak ve en fazla ihtiyaç duyulan yerlere tahsisine öncelik vermek için bir planlama sistemi uygulanması gerekiyor.
Virüsün (ve meydana gelecek diğer herhangi bir patojenin) üzerimize yüklediği gereksinim sırasına nitelik bakımından yakın olan işgücünü -araştırmadan bakıma kadar- sağlamak için büyük bir pandemi topluluğu kurmalıyız. Vaka yükünü yoğun bakım yatağı sayısı ile eşleştirin ki baskılama mevcut sayı açığını kapatabilsin. Yani, COVID-19’un sürmekte olan hava saldırısından, salgını eşik değerinin altına çekmek için yalnızca temas izleme ve vaka izolasyonuna dönmek üzere kurtulmaktan ibaret bir fikri kabul edemeyiz. COVID-19’u ev ev tespit etmek için yeterli sayıda insanı işe almalı ve onları da yeterli nitelikte maskeler gibi gerekli koruyucu ekipmanlarla donatmalıyız. İnsanların hem hastalıktan hem de tedavisinden sağ çıkabilmesi için, bu esnada mülk sahiplerinden diğer ülkelerdeki yaptırımlara kadar, mülksüzleştirme ekseninde kurulan toplumsal örgütlenmeyi askıya almamız gerekiyor.
Öte yandan, böyle bir programın uygulanmasından önce, büyük bir nüfus büyük ölçüde terk edilmiş durumdadır.
Proleter örgütlenmenin, 150 yıl öncesine kadar giden, büyük ölçüde kaybedilmiş geleneksel ruhu içinde inatçı hükümetlerin sürekli zorlanması gerekse bile, her gün, imkanı olan insanlar yeni ortaya çıkan karşılıklı yardım gruplarına ve mahalle ekiplerine katılmalıdır.[20] Sendikaların tahsis edebileceği profesyonel halk sağlığı çalışanları, bu grupları nezaket davranışlarının virüsü yaymasını önlemek için eğitmelidir.
Virüsün yapısal kökenlerini acil durum planlaması ile bir araya getirme ısrarı, kârdan evvel insanları korumak üzere atılacak her bir adımı değerlendirmek için bize bir anahtar sunuyor.
Pek çok tehlikeden biri, halen devam etmekte olan “yarasa pisliği çılgınlığı”nın normalleştirilmesinde yatıyor, hastaların acı çektiği sendrom – akciğerlerdeki meşhur yarasa belası- göz önünde tutulursa, bu, tesadüfen keşfedilmiş bir nitelendirmedir. Başka bir SARS virüsünün yaban hayatı bölgelerinden çıkıp sekiz hafta içinde insanlığa sıçradığını öğrendiğimizde, şu anda kapıldığımız şoku akılda tutmamız gerekiyor.[21] Virüs, bölgesel bir egzotik gıda tedarik hattının bir ucunda ortaya çıktı ve Çin’in Vuhan kentinin diğer ucunda insandan insana enfeksiyon zincirini başarıyla ateşledi.[22] Oradan, salgın hem yerel olarak yayıldı hem de uçaklara ve trenlere sıçrayıp seyahat bağlantılarıyla yapılandırılmış bir ağ üzerinden, büyük şehirlerden daha küçük şehirlere doğru bir hiyerarşiyle dünya geneline yayıldı.[23]
Yabani gıda pazarının tipik oryantalizm içinde tanımlanması dışında, en belirgin sorular üzerinde çok az çaba harcanmıştır. Egzotik gıda sektörü, Vuhan’ın en büyük pazarındaki daha geleneksel çiftlik hayvanlarıyla birlikte mallarını satabileceği bir konuma nasıl ulaştı? Hayvanlar bir kamyonun arkasında ya da sokak arasında satılmıyordu. İlgili izinleri ve ödemeleri (ve bunların deregülasyonunu) hesaba katın.[24] Yabani gıda, su ürünlerinin hayli ötesinde, dünya çapında giderek daha resmi hale getirilmiş bir sektördür ve sanayi üretimini destekleyen kaynaklar aracılığıyla sürekli olarak sermayeleştirilmiştir.[25] Hiçbir yer çıktının büyüklüğünün yakınına bile yaklaşmasa da ayrım artık daha belirsizdir.
Örtüşen ekonomik coğrafya, Vuhan pazarından, virüsü bulunduran el değmemiş bir bölgenin kenarını çevreleyen operasyonlarla egzotik ve geleneksel yiyeceklerin yetiştirildiği art bölgelere kadar uzanır.[26] Endüstriyel üretim ormanın sonlarına tecavüz ederken, yabani gıda operasyonlarının lezzetli gıdalarını yetiştirmek veya son kalanları yağmalamak için daha ötelere müdahale etmesi gerekir. Sonuç olarak, en egzotik patojenler, bu olayda yarasa tarafından barındırılan SARS-2, dünya sahnesine çıkmadan önce, ister gıda hayvanlarında ister onlara bakan işgücünün bünyesinde olsun, uzayıp giden bir kent çevresinin bir ucundan diğer ucuna doğrultulmuş bir av tüfeğine, yani bir kamyona doğru yol alır.[27]
Sızma
Bu bağlantı, insanlığın kendisini böyle bir tuzağa nasıl düşürdüğünü anlamak için olduğu kadar, bu salgın sırasında ileriyi planlamamız için de ayrıntılar veriyor.
Bazı patojenler üretim merkezlerinden çıkar. Akla Salmonella ve Campylobacter gibi gıda kaynaklı bakteriler geliyor. Ancak COVID-19 gibi birçoğu, sermaye üretiminin sınırlarında başlar. Gerçekten de, yeni insan patojenlerinin en az yüzde 60’ı (daha başarılı olanlar dünyanın geri kalanına yayılmadan önce) yabani hayvanlardan yerel insan topluluklarına yayılarak ortaya çıkmaktadır.[28]
Bazıları kısmen Colgate-Palmolive ve Johnson & Johnson tarafından finanse edilen, tarım işletmeleri liderliğindeki ormansızlaştırmada en ileri teknolojileri kullanan ekolojik sağlık alanındaki bir dizi meşhur şirket, 1940’a kadar uzanan geçmiş salgınlara istinaden yeni patojenlerin ortaya çıkmasının muhtemel olduğu yerleri açıklayan küresel bir harita çıkardı.[29] Haritadaki renk ne kadar sıcak olursa, orada yeni bir patojenin ortaya çıkması daha olası demektir. Ancak ekibin Çin, Hindistan, Endonezya ile Latin Amerika ve Afrika’nın bazı bölgelerini sıcak renkte gösteren haritası, bu karmakarışık sınırsız coğrafyalarda, kritik bir noktayı gözden kaçırdı. Salgının bulunduğu bölgelere odaklanmak, epidemiyolojiyi şekillendiren küresel ekonomik faillerin bu bölgelerle ilişkisini göz ardı ediyor.[30] Dünyanın az gelişmiş bölgelerinde, arazi kullanımı ve hastalıkların ortaya çıkmasında meydana gelen kalkınma -ve üretim- kaynaklı değişikliklere destek veren sermaye çıkarları, salgınların sorumluluğunu yerel halklara ve sözümona “kirli” addedilmiş kültürel pratiklerine yıkan çabaları ödüllendiriyor.[31] Yabani hayvan eti ve ev mezarları, yeni patojenlerin ortaya çıkmasından sorumlu tutulan iki uygulama. İlişkisel coğrafyaların çizilmesi ise tam tersine, küresel sermayenin kilit kaynakları olan New York, Londra ve Hong Kong’u dünyanın en kötü üç noktasına dönüştürüyor. Bu arada salgın bölgeleri artık geleneksel politikalar altında bile düzenlenmiyor. Eşitsiz ekolojik mübadele (endüstriyel tarımın yol açtığı en büyük tahribatı Küresel Güney’e yönlendirerek), kaynakların bulunduğu bölgelerin devlet kaynaklı emperyalizm tarafından sömürülmesinden çıkıp ölçek ve meta üzerinden yeni komplekslere taşındı.[32]
Tarımsal işletmeler, farklı ölçeklere sahip bölgelerdeki istihraç faaliyetlerini uzamsal olarak kesintili olan ağlar şeklinde yeniden yapılandırıyor.[33] Mesela bir dizi çok uluslu “Soya Cumhuriyeti”, Bolivya, Paraguay, Arjantin ve Brezilya boyunca yayılıyor. Şirket yönetim yapısı, işletme sermayesi, taşeronluk, tedarik zinciri ikâmeleri, finansal kiralama ve ulus ötesi arazi havuzunda gerçekleştirilen değişikliklerle yeni coğrafyalar şekillendiriliyor.[34] Coğrafya ulusal sınırlarla ayrılırken, ekolojiler ve siyasi sınırlar arasında esnek bir şekilde yerleşik olan bu “emtia ülkeleri” yol boyunca yeni epidemiyolojiler üretiyor.[35]
Örneğin, metalaştırılmış kırsal alanlardan kentte bulunan gecekondu mahallelerine doğru bugün dünya genelinde gerçekleşmeyi sürdüren nüfustaki genel bir kaymaya rağmen, hastalığın ortaya çıkışı hakkındaki tartışmanın büyük kısmını yönlendiren kırsal-kentsel bölünme, kırsala özgü emeği ve kırsal kasabaların kent çevresindeki desakotas (şehir köyleri) ya da zwischenstadt’a (ara şehirlere) doğru hızla büyümekte olduğunu gözden kaçırıyor. Mike Davis ve diğerleri, yeni şehirleşen bu manzaraların hem yerel pazarlar hem de bölgesel merkezler olarak küresel tarım ürünleri için nasıl hareket ettiklerini tespit ettiler.[36] Hatta bu tür bazı bölgeler “tarım sonrası”na bile geçti.[37] Sonuç olarak, orman hastalıkları dinamikleri, patojenlerin ilkel kaynakları artık sadece art bölgelerle sınırlı değil. Bağlantılı epidemiyolojileri kendilerini ilişkisel hâle getirdi, zaman ve mekân boyunca hissedildiler. Bir SARS, yarasa mağarasından ç��kıp kendisini birdenbire, sadece birkaç gün sonra büyük şehirlerde insanlara yayılırken bulabilir.
Bu tür “yabani” virüslerin tropik ormanın karmaşıklığı tarafından kısmen kontrol edildiği ekosistemler, sermayenin liderliğinde ormansızlaştırmayla ve kent çevresi gelişiminin diğer ucundaki halk sağlığı ve çevre sağlık önlemlerindeki açıklarla birlikte sert bir biçimde yeniden şekillendirilmektedir.[38] Ormanlara özgü birçok patojen, bunun bir sonucu olarak konakçı türleriyle birlikte teker teker ölürken, bir zamanlar ormanlarda nispeten hızlı bir şekilde tükenen bir enfeksiyon alt kümesi, salt tipik konakçı türleriyle düzensiz bir karşılaşma oranıyla bile, şimdi kemer sıkma programları ve yozlaşmış düzenlemelerle enfeksiyona duyarlılıkları daha beter hâle getirilmiş hastalığa yatkın insan popülasyonlarına yayılıyor. Ortaya çıkan salgınlar, etkili aşılara rağmen daha fazla süre ve momentum ile karakterize ediliyor. Bir zamanlar yerel olan yayılmalar, artık küresel seyahat ve ticaret ağları üzerinden yol alan salgınlar hâline geldi.[39]
Bu paralaks etkisi (sadece çevresel arka planda bir değişiklik) ile, Ebola, Zika, sıtma ve sarı humma gibi nispeten az gelişmiş eski standartlar, keskin bir dönüşle bölgesel tehditler hâline geldi. Uzaktaki köylülere yayılırken, bazen bir anda başkentlerdeki binlerce kişiye bulaşır duruma geçtiler.[40] Diğer ekolojik yönlerden birindeyse, uzun süredir hastalık rezervuarları olan yabani hayvanlar bile geri tepmeye uğruyor. Ormansızlaştırma ile parçalanmış nüfusları en az yüz yıldır maruz kaldıkları yabani tip sarı hummaya duyarlı yerli Yeni Dünya maymunları [yassı burunlu maymunlar], sürü bağışıklıklarını kaybediyor ve yüz binlercesi ölüyor.[41]
Yayılma
Ticari tarım, sadece küresel yayılma yoluyla bile, farklı kökenlerden patojenlerin en ücra rezervuarlardan en uluslararası nüfus merkezlerine göç etmeleri için hem itici bir güç hem de bağlantı noktası görevi görür.[42] Yeni patojenler, burada ve yol boyunca, tarımın güvenlikli yaşam alanlarından dışarı sızar. Bağlantılı tedarik zincirleri ne kadar uzun ve tamamlayıcı ormansızlaşma derecesi ne kadar büyük olursa, besin zincirine giren zoonotik patojenler o kadar çeşitli (ve egzotik) olur. Antropojenik alandan kaynaklı ilk kez ve tekrar ortaya çıkan çiftlik ve gıda kaynaklı patojenler arasında Afrika domuz gribi, Campylobacter, Cryptosporidium, Cyclospora, Ebola Reston, E. coli O157: H7, şap hastalığı, hepatit E, Listeria, Nipah virüsü, Balkan gribi, Salmonella, Vibrio, Yersinia ve çeşitli yeni grip türevleri de dahil olmak üzere H1N1 (2009), H1N2v, H3N2v, H5N1, H5N2, H5Nx, H6N1, H7N1, H7N3, H7N7, H7N2, H9N2, H9N2 bulunur.[43]
Kasıtsız da olsa, üretim hattının tamamı, patojen virülansının evrimini ve daha sonra bulaşmayı hızlandıran uygulamalar etrafında organize edilmiştir.[44] Gıda hayvanları ve bitkilerin neredeyse aynı genomlara sahip olacak biçimde, genetik olarak monokültür yetiştirilmesi, daha çeşitli popülasyonlarda bulaşmayı yavaşlatan bağışıklık emniyet şeridini ortadan kaldırır.[45] Patojenler artık sıradan konakçı bağışıklık genotiplerinin etrafında hızla gelişebilir, aynı zamanda kalabalık koşullar bağışıklık tepkisini düşürür.[46] Daha büyük popülasyonda ve yoğunlukta çiftlik hayvanlarına sahip fabrika-çiftlikler, daha fazla bulaşmayı ve tekrarlayan enfeksiyonu kolaylaştırır.[47] Her endüstriyel üretimin bir parçası olan yüksek ürün hacmi, patojenin ölümcüllük evrimindeki örtüyü kaldırarak, ahır, çiftlik ve bölgesel seviyelerde sürekli yenilenen bir duyarlılık arzı sağlar.[48] Pek çok hayvanı bir arada barındırmak, onları yakıp geçecek bu suşları en iyi şekilde ödüllendirir. Kesim yaşının (tavuklarda altı haftaya kadar) düşürülmesi, daha sağlam bağışıklık sistemlerinde hayatta kalabilen patojenleri seçecektir.[49] Canlı hayvan ticareti ve ihracatının coğrafi alanının uzatılması, hastalık ajanlarının evrimsel olasılıklarını keşfetme oranını arttırarak ilişkili patojenlerin değiş tokuş ettiği genomik segmentlerin çeşitliliğini arttırmıştır.[50]
Patojenlerin evrimi tüm bu yollarla bir anda artarken, endüstrinin kendi talebinde bile, çeyrek başına mali marjları bir salgının yol açtığı beklenmedik acil durumdan kurtarmak adına gerekli olan şeyleri korumak için yapılan neredeyse hiçbir müdahale yoktur.[51] Genel eğilim, çiftliklerin ve işleme fabrikalarının hükümet tarafından daha az teftiş edilmesi, hükümet gözetiminin ve eylemcilerin ifşa etmelerinin ve hatta ölümcül salgınlara ait detayların medya organlarında raporlanmasının aleyhine kanunlar yönündedir. Pestisit ve domuz çiftliği kirliliğine karşı mahkemede kazanılan son zaferlere rağmen, üretimdeki özel hakimiyet tamamen kâr üzerinde yoğunlaşmaya devam ediyor. Ortaya çıkan salgınların yol açtığı zararlar, hayvancılığa, mahsullere, yaban hayatına, işçilere, yerel ve ulusal hükümetlere, halk sağlığı sistemine ve bir ulusal öncelik meselesi olarak yurtdışındaki alternatif tarım sistemlerine doğru dışsallaştırılıyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde CDC, gıda kaynaklı salgınlardan etkilenen ve enfekte olan eyaletlerin sayısında artış olduğunu bildirdi.[52]
Yani, sermayenin yabancılaşması patojenlerin lehine bir ayrıştırma yapıyor. Kamu yararı, çiftlikler ve gıda fabrikalarının kapısında filtrelenirken, patojenler endüstrinin bedelini ödemeye hazır olduğu biyogüvenlikten geçip halka geri dönüyor. Günlük üretim, sağlık alanındaki müştereklerimizi aşındırarak kâr getiren ahlaki bir tehlike oluşturuyor.
Kurtuluş
Virüsün başlangıç noktasından bir yarım küre uzakta, COVID-19’a karşı kapatılmış, dünyanın en büyük şehirlerinden biri olan New York’ta çarpıcı olan ironik bir durum var. Milyonlarca New Yorklu, yakın bir zamana, 2018 yılına kadar Konut ve Ekonomik Kalkınmadan Sorumlu Belediye Başkan Yardımcısı Alicia Glen’in denetlediği konutlara sığınmış durumda.[53] Glen, şirketin diğer birimlerinin ev kredisi fonu ve sigortaların durdurulmasına yardımcı olduğu [ekonomik durumu kötü olan] çevrelerdeki projeleri finanse eden yatırım şirketinin Kentsel Yatırım Grubunu yöneten eski bir Goldman Sachs yöneticisidir.[54]
Glen, elbette, salgından hiçbir şekilde kişisel olarak sorumlu değildir, ancak daha çok hassas noktadaki bir bağlantının sembolüdür. Şehir halkı, bir konut krizi ve kısmen kendi eseri olan Büyük Buhran üzerine onu işe almadan üç yıl önce, eski işvereni, JPMorgan, Bank of America, Citigroup, Wells Fargo & Co. ve Morgan Stanley ile birlikte elde edilen federal acil durum fonu kaynağının yüzde 63’ünü aldı.[55] Genel giderlerden arındırılmış Goldman Sachs, krizden varlıklarını çeşitlendirerek çıktı. Goldman Sachs, dünyanın en büyük domuz üreticisi olan ABD merkezli Smithfield Foods’u satın almış, dev Çin tarım endüstrisinin bir parçası olan Shuanghui Yatırım ve Geliştirme’nin yüzde 60 hissesini satın aldı.[56] 300 milyon dolar karşılığında, Fujian’da ve Vuhan’ın üstünde bulunan ve şehrin yabani gıda havzalarıyla dolu bir eyalet olan Hunan’daki on kümes hayvanı çiftliğinin tam mülkiyetini de elde etti.[57] Deutsche Bank ile birlikte aynı eyaletlerde, domuz yetiştirmek için 300 milyon dolarlık başka bir yatırım daha yaptı.[58]
Yukarıda incelenen ilişkisel coğrafyalar dönüp dolaşıp başladığı noktaya geldi. ABD’nin en büyük COVID-19 merkez üssü olan New York’ta, şimdi Glen’in seçmenlerini daire daire hasta eden bir pandemi var. Goldman Sachs’ın yatırımı, Çin’deki tarım sektörü büyüklüğünde bir sisteme göre ne kadar az olursa olsun, salgının nedenlerine dair döngünün kısmen New York’tan başlayarak yayıldığını kabul etmemiz gerekiyor.
Trump’ın ırkçı “Çin virüsü” sözüyle başlayıp liberal cenahta devam eden milliyetçi hedef gösterme, devlet ve sermayenin küresel iç içe geçişlerini gözden kaçırıyor.[59] Karl Marx bunları “düşman kardeşler” diye tanımlamıştı.[60] Savaş alanında, ekonomide ve şimdi nefes almak için mücadele ettikleri hastane yataklarında işçi sınıfının katlandığı ölüm ve zayiat, elitlerin hem azalan doğal kaynakların kontrolünü ele almak için yürüttükleri rekabeti hem de bu makinelerin dişlilerine yakalanan büyük insanlığı bölmek ve fethetmek için ortaklaşa kullandıkları araçları gözler önüne sermektedir.
Kapitalist üretim tarzından doğan ve devlet tarafından yönetilmesi beklenen bir pandemi, diğer yandan gerçekten de sistemi yönetenlerin ve ondan faydalananların servet edinebileceği bir fırsat sunabilir. Şubat ortasında, beş ABD senatörü ve yirmi Meclis üyesi, yaklaşmakta olan salgında zarar görmesi muhtemel endüstrilerde kişisel olarak stokladıkları milyonlarca dolarlık hisseyi elden çıkardılar.[61] Ancak bazı temsilciler, salgının böyle bir tehdide olanak tanımadığını belirten resmi yazıları alenen tekrar etmeye devam ederken, devlet, yaptıkları içeriden gelen bilgiye dayalı ticareti kamuya açık istihbarata dayandırdı.
Böylesi aptalca bir kapkaçın ötesinde, yolsuzluk ABD genelinde sistemiktir, ABD birikim çevrimlerinin sermayenin para kazanmasıyla sonuçlandığının bir göstergesidir.
Finansmanı, dayandığı başlıca ekolojilerin (ve ilgili epidemiyolojilerin) gerçekliği üzerinde somutlaştırmak etrafında örgütlenmiş olsa bile, musluğu açık tutma çabalarında nispeten anakronistik bir şey var. Pandemi, daha önceki krizlerde olduğu gibi, bizzat Goldman Sachs için bir “büyüme alanı” sunuyor:
Biyoteknoloji şirketlerindeki çeşitli aşı uzmanları ve araştırmacılarının, şimdiye kadar çeşitli tedaviler ve aşılar üzerinde kaydedilen iyi ilerlemeyi temel alan iyimserliklerini paylaşıyoruz. Bu ilerlemeye dair gelen ilk anlamlı kanıtta korkunun hafifleyeceğine inanıyoruz…
Yıl sonu hedefi ciddi anlamda yüksek olduğunda, olası bir aşağı yönlü hedefle iş yapmaya çalışmak, günlük işlemciler, momentum takip edenler ve bazı koruma fonu yöneticileri için uygundur, ancak uzun vadeli yatırımcılar için uygun değildir. Eşit derecede önemli olan, piyasanın bugün satış için gerekçe olarak kullanılabilecek daha düşük seviyelere ulaşıp ulaşmayacağının bir garantisi olmamasıdır. Öte yandan, ABD ekonomisinin esnekliği ve üstünlüğü göz önüne alındığında, neticede piyasanın daha yüksek bir hedefe ulaşacağından daha eminiz.
Ve son olarak, aslında mevcut seviyelerin, bir portföyün risk seviyelerini yavaş yavaş arttırma fırsatı sağladığını düşünüyoruz. Nakit fazlasını elinde tutan ve doğru stratejik varlık tahsisi ile dayanma gücüne sahip olanlar için, bu S&P hisse senetlerini kademeli olarak arttırmaya başlamanın zamanıdır.[62]
Sürmekte olan kıyımla dehşete düşmüş dünyanın dört bir yanından insanlar farklı sonuçlar çıkarıyor.[63] Patojenlerin radyoaktif madde etiketleri gibi peş peşe işaret ettiği sermaye ve üretim çevrimleri tartışılmaz kabul ediliyor.
Bu tür sistemleri, olaya ve koşula dayalı olanın ötesinde, yukarıda yaptığımız gibi nasıl karakterize edebiliriz? Grubumuz, eko-sağlıkta görülen modern sömürge tıbbı ve ölümcül hastalıkların ortaya çıkmasına yol açan ormansızlaşma için yerli ve yerel küçük çiftlik sahiplerini suçlamaya devam eden One Health’in [DSÖ’nün Tek Sağlık girişiminin] çabalarını geride bırakan bir model üretmek üzeredir.[64]
Evet, Çin’deki de dahil olmak üzere, neoliberal hastalıkların ortaya çıkışı hakkındaki genel teorimiz şunları içermektedir:
- küresel sermaye çevrimleri;
- öldürücü patojenlerin popülasyon artışını kontrol altında tutan bölgesel çevresel karmaşıklığı tahrip eden söz konusu sermayenin yayılımı;
- yayılma olaylarının oranlarında ve taksonomik genişliğinde ortaya çıkan artışlar;
- bu yeni yayılmış patojenleri çiftlik hayvanları ve işgücü bünyesinde en derin art bölgelerden bölgesel şehirlere taşımakta olan genişleyen kent çevresindeki meta çevrimleri;
- bahsedilen şehirlerden patojenleri rekor sürede dünyanın geri kalanına ileten büyüyen küresel seyahat (ve hayvan ticareti) ağları;
- hem çiftlik hayvanlarında hem de insanlarda daha fazla patojen ölümcüllüğünün evrimleşmesi yönünde bir tercih yapan bu ağların bulaştırma sürtünmelerini azaltma yolları;
- ve diğer yükümlülüklerin yanı sıra, gerçek zamanlı (ve neredeyse ücretsiz) hastalık koruması sağlayan bir ekosistem hizmeti olarak doğal seçilimi ortadan kaldıran endüstriyel hayvancılıkta yerinde üreme sıkıntısı.
COVID-19 ve diğer bu tür patojenleri meydana getiren, altta yatan faal öncül, sadece herhangi bir enfeksiyöz etken veya klinik seyrinde değil, aynı zamanda sermayenin ve diğer yapısal nedenlerin sabitlediği ekosistemik ilişkiler alanında bulunur.[65] Farklı taksonları, kaynak konakları, bulaşma biçimlerini, klinik seyirleri ve epidemiyolojik sonuçları gösteren çok çeşitli patojenler, bizi her salgında gözü dönmüş bir biçimde arama motorlarımıza sevk eden tüm alametler, aynı türden toprak kullanımı ve değer birikimi çevrimleri boyunca farklı kısımları ve patikaları işaret eder.
Genel bir müdahale programı, belirli bir virüsün çok ötesinde paralel olarak işler.
Yabancılaşmanın ortadan kaldırılması, en kötü sonuçları şu andan itibaren önleyecek sıradaki büyük insani değişime, yani yerleşimci ideolojilerin terk edilmesine, insanlığın Dünya’nın yenilenme çevrimine tekrar dahil edilmesine ve sermaye ve devletin ötesinde çokluklarda bireyleşme duygumuzun yeniden keşfedilmesine olanak sunuyor.[66] Tüm nedenlerin salt ekonomik olduğuna inanmakla yeterli bir kurtuluş olmayacaktır. Küresel kapitalizm, birçok sosyal ilişki katmanına el koyan, onları içselleştiren ve düzenleyen çok başlı bir yılandır.[67] Kapitalizm, yerine göre bölgesel değer rejimlerini hayata geçirirken, ırk, sınıf ve cinsiyetin karmaşık ve birbirine bağlı alanları boyunca faaliyet gösterir.
Tarihçi Donna Haraway’in kurtuluş tarihi diyerek reddettiği (“bombayı zamanında etkisiz hale getirebilir miyiz?”) öğretileri kabullenmiş duruma düşme riskini göze alarak, yabancılaşmanın ortadan kaldırılması, bu çok katlı ezme hiyerarşilerini ve bunların birikimle etkileşime girdikleri yerele özgü yollarını ortadan kaldırmalıdır.[68] Bu yolda sermayenin üretken, toplumsal ve sembolik materyalizmlerinin genişleyen yeniden temellük edilmesinden, yani bir tür totalitarizmde toplanan şeyden uzaklaşmamız gerekir.[69] Kapitalizm her şeyi metalaştırır; şurada Mars’ın keşfi, burada uyku, lityum gölcükleri, solunum cihaz onarımı, hatta sürdürülebilirliğin kendisi ve daha neler neler; bu kadar çok permütasyon, fabrikaların ve tarlaların hayli ötesine geçmeyi gerektirir. Hemen her yerde, herkesin, politikacılar sayesinde gitgide daha da insan suretine bürünen piyasaya her yoldan tabi kılınışları bundan daha da aleni olamazdı.[70]
Kısacası, agroekonomik çevrimlerde sıraya giren birçok patojenden herhangi birinin bir milyar insanı öldürmesini engelleyecek başarılı bir müdahale; burjuvazinin, aralarında Glen’in de bulunduğu, her bir bireysel neferi zararı hafifletmeye çalışsa da, sermaye ve yerel temsilcileriyle karşı karşıya gelinecek küresel bir çatışmanın kapısından geçmelidir. Grubumuzun son çalışmalarının bazılarında anlattığı gibi, tarım endüstrisi halk sağlığı ile savaş halindedir.[71] Ve halk sağlığı kaybediyor.
Bununla birlikte, büyük insanlık böylesi bir kuşak çatışmasını kazanırsa, kendimizi, farklı yerlerde farklı şekillerde ifade edilse de ekolojilerimizle ekonomilerimizi yeniden bağlantılandıran gezegen çapında bir metabolizmaya geri bağlayabiliriz.[72] Bu tür idealler ütopik meselelerden daha fazlasıdır. Böyle yaparak acil çözümlerde buluşuyoruz. Ölümcül patojenlerin konaklarını doğrudan doğruya dünya seyahat ağına bağlanmaktan alıkoyan ormanın karmaşıklığını koruyoruz.[73] Canlı hayvan ve ekin çeşitliliğini yeniden ortaya çıkarıyor ve hayvan ve bitki tarımını patojenlerin hasta etme yeteneğini ve coğrafi yayılımını engelleyecek ölçeklerde yeniden bütünleştiriyoruz.[74] Besi hayvanlarının yerinde üremesine imkân sağlıyor; bağışıklık evriminin patojenleri gerçek zamanlı olarak izlemesine izin veren doğal seçilimi yeniden başlatıyoruz. Büyük resimde, doğaya ve topluma, hayatta kalmak için gereken her şeyle tıka basa dolu, piyasa tarafından yoldan çıkarılacak bir başka rakip olarak muamele etmeye son veriyoruz.
Çıkış yolu, bir dünya doğurmaktan daha kısa olmayacak (ya da belki de Dünya’ya geri dönüş hatlarından daha uzun olacaktır.) Bu, -kollarımızı sıvayarak- bizi en çok sıkboğaz eden pek çok sorunumuzun çözümüne de yardımcı olacaktır. New York’tan Pekin’e kadar oturma odalarında mahsur kalan ya da daha kötüsü ölülerimizin yasını tutan bizler, hiçbirimiz böyle bir salgını bir kez daha yaşamak istemiyoruz. Evet, insanlık tarihinin büyük bir bölümünde erken ölümlerin en önemli kaynağı olan bulaşıcı hastalıklar, bir tehdit olarak kalmaya devam edecek. Fakat, şu an dolaşımda olan patojenlerin canavarlığı ve en kötülerin artık hemen hemen her yıl saçılması göz önüne alınırsa, 1918’den bu yana geçen 100 yıllık durgunluğun ardından çok daha kısa bir zaman sonra, başka bir ölümcül pandemiyle karşı karşıya kalmamız olasıdır. Doğaya el koyma biçimlerimizden kökten bir yeniden düzenlemeye gidebilir ve bu enfeksiyonlarla daha ziyade bir ateşkes yapabilir miyiz?
Dipnotlar:
[1] Max Roser, Hannah Ritchie ve Esteban Ortiz-Ospina, “Coronavirus Disease (COVID-19)—Statistics and Research,” Our World in Data, erişim tarihi: 22 Mart 2020.
[2] Brian M. Rosenthal, Joseph Goldstein ve Michael Rothfeld, “Coronavirus in N.Y.: ‘Deluge’ of Cases Begins Hitting Hospitals,” New York Times, 20 Mart 2020.
[3] Hannah Rappleye, Andrew W. Lehren, Laura Stricklet ve Sarah Fitzpatrick, “’The System Is Doomed’: Doctors, Nurses, Sound off in NBC News Coronavirus Survey,” NBC News, 20 Mart 2020.
[4] Eliza Relman, “The Federal Government Outbid States on Critical Coronavirus Supplies After Trump Told Governors to Get Their Own Medical Equipment,” Business Insider, 20 Mart 2020; David Oliver, “Trump Announces U.S.-Mexico Border Closure to Stem Spread of Coronavirus,” USA Today, 19 Mart 2020.
[5] Neil M. Ferguson vd. on behalf of the Imperial College COVID-19 Response Team, “Impact of Non-Pharmaceutical Interventions (NPIs) to Reduce COVID-19 Mortality and Healthcare Demand,” 16 Mart 2020.
[6]Nassim Nicholas Taleb, The Black Swan (New York: Random House, 2007); Chen Shen, Nassim Nicholas Taleb, ve Yaneer Bar-Yam, “Review of Ferguson et al. ‘Impact of Non-Pharmaceutical Interventions,’” New England Complex Systems Institute, 17 Mart 2020.
[7] NewTmrw, Twitter post, 21 Mart 2020.
[8] Rodrick Wallace, “Pandemic Firefighting vs. Pandemic Fire Prevention” (yayınlanmamış taslak 20 Mart 2020). İstek üzerine yazardan temin edilebilir.
[9] Jonathan Allen, “Trump’s Not Worried About Coronavirus: But His Scientists Are,” NBC News, 26 Şubat 2020; Deb Riechmann, “Trump Disbanded NSC Pandemic Unit That Experts Had Praised,”AP News, 14 Mart 2020.
[10] David E. Sanger, Eric Lipton, Eileen Sullivan, ve Michael Crowley, “Before Virus Outbreak, a Cascade of Warnings Went Unheeded,” New York Times, 19 Mart 2020.
[11] Marisa Taylor, “Exclusive: U.S. Axed CDC Expert Job in China Months Before Virus Outbreak,” Reuters, 22 Mart 2020.
[12] Howard Waitzkin, ed., Health Care Under the Knife: Moving Beyond Capitalism for Our Health (New York: Monthly Review Press, 2018).
[13] Richard Lewontin ve Richard Levins, “Let the Numbers Speak,” International Journal of Health Services 30, no. 4 (2000): 873–77.
[14] Owen Matthews, “Britain Drops Its Go-It-Alone Approach to Coronavirus,” Foreign Policy, 17 Mart 2020; Rob Wallace, “Pandemic Strike,” Uneven Earth, 16 Mart 2020; Isabel Frey, “‘Herd Immunity’ Is Epidemiological Neoliberalism,” Quarantimes, 29 Mart 2020.
[15] Adam Payne, “Spain Has Nationalized All of Its Private Hospitals as the Country Goes into Coronavirus Lockdown,” Business Insider, 16 Mart 2020.
[16] Jeva Lange, “Senegal Is Reportedly Turning Coronavirus Tests Around ‘within 4 Hours’ While Americans Might Wait a Week,” Yahoo News, 12 Mart 2020.
[17] Steph Sterling ve Julie Margetta Morgan, New Rules for the 21st Century: Corporate Power, Public Power, and the Future of Prescription Drug Policy in the United States (New York: Roosevelt Institute, 2019).
[18] Jason Koebler, “Hospitals Need to Repair Ventilators: Manufacturers Are Making That Impossible,” Vice, 18 Mart 2020.
[19] Manli Wang vd., “Remdesivir and Chloroquine Effectively Inhibit the Recently Emerged Novel Coronavirus (2019-nCoV) In Vitro,” Cell Research 30 (2020): 269–71.
[20] “Autonomous Groups Are Mobilizing Mutual Aid Initiatives to Combat the Coronavirus,” It’s Going Down, 20 Mart 2020.
[21] Kristian G. Andersen, Andrew Rambaut, W. Ian Lipkin, Edward C. Holmes ve Robert F. Garry, “The Proximal Origin of SARS-CoV-2,” Nature Medicine (2020).
[22] Rob Wallace, “Notes on a Novel Coronavirus,”MR Online, 29 Ocak 2020.
[23] Marius Gilbert vd., “Preparedness and Vulnerability of African Countries Against Importations of COVID-19: A Modelling Study,” Lancet 395, no. 10227 (2020): 871–77.
[24] Juanjuan Sun, “The Regulation of ‘Novel Food’ in China: The Tendency of Deregulation,” European Food and Feed Law Review 10, no. 6 (2015): 442–48.
[25] Emma G. E. Brooks, Scott I. Robertson ve Diana J. Bell, “The Conservation Impact of Commercial Wildlife Farming of Porcupines in Vietnam,” Biological Conservation 143, no. 11 (2010): 2808–14.
[26] Mindi Schneider, “Wasting the Rural: Meat, Manure, and the Politics of Agro-Industrialization in Contemporary China,” Geoforum 78 (2017): 89–97.
[27] Robert G. Wallace, Luke Bergmann, Lenny Hogerwerf, Marius Gilbert, “Are Influenzas in Southern China Byproducts of the Region’s Globalising Historical Present?,” Influenza and Public Health: Learning from Past Pandemics içinde, ed. Jennifer Gunn, Tamara Giles-Vernick ve Susan Craddock (Londra: Routledge, 2010); Alessandro Broglia ve Christian Kapel, “Changing Dietary Habits in a Changing World: Emerging Drivers for the Transmission of Foodborne Parasitic Zoonoses,” Veterinary Parasitology 182, no. 1 (2011): 2–13.
[28] David Molyneux vd., “Zoonoses and Marginalised Infectious Diseases of Poverty: Where Do We Stand?,” Parasites & Vectors 4, no. 106 (2011).
[29] Stephen S. Morse vd., “Prediction and Prevention of the Next Pandemic Zoonosis,” Lancet 380, no. 9857 (2012): 1956–65; Rob Wallace, Big Farms Make Big Flu: Dispatches on Infectious Disease, Agribusiness, and the Nature of Science (New York: Monthly Review Press, 2016).
[30] Robert G. Wallace vd., “The Dawn of Structural One Health: A New Science Tracking Disease Emergence Along Circuits of Capital,” Social Science & Medicine 129 (2015): 68–77; Wallace, Big Farms Make Big Flu.
[31] Steven Cummins, Sarah Curtis, Ana V. Diez-Roux ve Sally Macintyre, “Understanding and Representing ‘Place’ in Health Research: A Relational Approach,” Social Science & Medicine 65, no. 9 (2007): 1825–38; Luke Bergmann ve Mollie Holmberg, “Land in Motion,” Annals of the American Association of Geographer, 106, no. 4 (2016): 932–56; Luke Bergmann, “Towards Economic Geographies Beyond the Nature-Society Divide,” Geoforum 85 (2017): 324–35.
[32] Andrew K. Jorgenson, “Unequal Ecological Exchange and Environmental Degradation: A Theoretical Proposition and Cross-National Study of Deforestation, 1990–2000,” Rural Sociology 71, no. 4 (2006): 685–712; Becky Mansfield, Darla K. Munroe ve Kendra McSweeney, “Does Economic Growth Cause Environmental Recovery? Geographical Explanations of Forest Regrowth,” Geography Compass 4, no. 5 (2010): 416–27; Susanna B. Hecht, “Forests Lost and Found in Tropical Latin America: The Woodland ‘Green Revolution,’” Journal of Peasant Studies 41, no. 5 (2014): 877–909; Gustavo de L. T. Oliveira, “The Geopolitics of Brazilian Soybeans,” Journal of Peasant Studies 43, no. 2 (2016): 348–72.
[33] Mariano Turzi, “The Soybean Republic,” Yale Journal of International Affairs 6, no. 2 (2011); Rogério Haesbaert, El Mito de la Desterritorialización: Del ‘Fin de Los Territorios’ a la Multiterritorialidad (Mexico City: Siglo Veintiuno, 2011); Clara Craviotti, “Which Territorial Embeddedness? Territorial Relationships of Recently Internationalized Firms of the Soybean Chain,” Journal of Peasant Studies 43, no. 2 (2016): 331–47.
[34] Wendy Jepson, Christian Brannstrom ve Anthony Filippi, “Access Regimes and Regional Land Change in the Brazilian Cerrado, 1972–2002,” Annals of the Association of American Geographers 100, no. 1 (2010): 87–111; Patrick Meyfroidt vd., “Multiple Pathways of Commodity Crop Expansion in Tropical Forest Landscapes,” Environmental Research Letters 9, no 7 (2014); Oliveira, “The Geopolitics of Brazilian Soybeans”; Javier Godar, “Balancing Detail and Scale in Assessing Transparency to Improve the Governance of Agricultural Commodity Supply Chains,” Environmental Research Letters 11, no. 3 (2016).
[35] Rodrick Wallace vd., Clear-Cutting Disease Control: Capital-Led Deforestation, Public Health Austerity, and Vector-Borne Infection (Basel: Springer, 2018).
[36] Mike Davis, Planet of Slums (New York: Verso, 2016); Marcus Moench & Dipak Gyawali, Desakota: Reinterpreting the Urban-Rural Continuum (Kathmandu: Institute for Social and Environmental Transition, 2008); Hecht, “Forests Lost and Found in Tropical Latin America.”
[37] Ariel E. Lugo, “The Emerging Era of Novel Tropical Forests,” Biotropica 41, no. 5 (2009): 589–91.
[38] Robert G. Wallace ve Rodrick Wallace, ed., Neoliberal Ebola: Modeling Disease Emergence from Finance to Forest and Farm (Basel: Springer, 2016); Wallace vd., Clear-Cutting Disease Control; Giorgos Kallis ve Erik Swyngedouw, “Do Bees Produce Value? A Conversation Between an Ecological Economist and a Marxist Geographer,” Capitalism Nature Socialism 29, no. 3 (2018): 36–50.
[39] Robert G. Wallace vd., “Did Neoliberalizing West African Forests Produce a New Niche for Ebola?,” International Journal of Health Services 46, no. 1 (2016): 149–65.
[40] Wallace ve Wallace, Neoliberal Ebola.
[41] Júlio César Bicca-Marques ve David Santos de Freitas, “The Role of Monkeys, Mosquitoes, and Humans in the Occurrence of a Yellow Fever Outbreak in a Fragmented Landscape in South Brazil: Protecting Howler Monkeys Is a Matter of Public Health,” Tropical Conservation Science 3, no. 1 (2010): 78–89; Júlio César Bicca-Marques vd., “Yellow Fever Threatens Atlantic Forest Primates,” Science Advances e-letter, 25 Mayıs 2017; Luciana Inés Oklander vd., “Genetic Structure in the Southernmost Populations of Black-and-Gold Howler Monkeys (Alouatta caraya) and Its Conservation Implications,” PLoS ONE 12, no. 10 (2017); Natália Coelho Couto de Azevedo Fernandes vd., “Outbreak of Yellow Fever Among Nonhuman Primates, Espirito Santo, Brazil, 2017,” Emerging Infectious Diseases 23, no. 12 (2017): 2038–41; Daiana Mir, “Phylodynamics of Yellow Fever Virus in the Americas: New Insights into the Origin of the 2017 Brazilian Outbreak,” Scientific Reports 7, no. 1 (2017).
[42] Mike Davis, The Monster at Our Door: The Global Threat of Avian Flu (New York: New Press, 2005); Jay P. Graham vd., “The Animal-Human Interface and Infectious Disease in Industrial Food Animal Production: Rethinking Biosecurity and Biocontainment,” Public Health Reports 123, no. 3 (2008): 282–99; Bryony A. Jones vd., “Zoonosis Emergence Linked to Agricultural Intensification and Environmental Change,” PNAS110, no. 21 (2013): 8399–404; Marco Liverani vd., “Understanding and Managing Zoonotic Risk in the New Livestock Industries,” Environmental Health Perspectives 121, no, 8 (2013); Anneke Engering, Lenny Hogerwerf ve Jan Slingenbergh, “Pathogen-Host-Environment Interplay and Disease Emergence,” Emerging Microbes and Infections 2, no. 1 (2013); World Livestock 2013: Changing Disease Landscapes (Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2013).
[43] Robert V. Tauxe, “Emerging Foodborne Diseases: An Evolving Public Health Challenge,” Emerging Infectious Diseases 3, no. 4 (1997): 425–34; Wallace ve Wallace, Neoliberal Ebola; Ellyn P. Marder vd., “Preliminary Incidence and Trends of Infections with Pathogens Transmitted Commonly Through Food—Foodborne Diseases Active Surveillance Network, 10 U.S. Sites, 2006–2017,” Morbidity and Mortality Weekly Report 67, no. 11 (2018): 324–28.
[44] Robert G. Wallace, “Breeding Influenza: The Political Virology of Offshore Farming,” Antipode 41, no. 5 (2009): 916–51; Robert G. Wallace vd., “Industrial Agricultural Environments,” The Routledge Handbook of Biosecurity and Invasive Species içinde, ed. Juliet Fall, Robert Francis, Martin A. Schlaepfer ve Kezia Barker (New York: Routledge, forthcoming).
[45] John H. Vandermeer, The Ecology of Agroecosystems (Sudbury, MA: Jones and Bartlett, 2011); Peter H. Thrall vd., “Evolution in Agriculture: The Application of Evolutionary Approaches to the Management of Biotic Interactions in Agro-Ecosystems,” Evolutionary Applications 4, no. 2 (2011): 200–15; R. Ford Denison, Darwinian Agriculture: How Understanding Evolution Can Improve Agriculture (Princeton: Princeton University Press, 2012); Marius Gilbert, Xiangming Xiao ve Timothy Paul Robinson, “Intensifying Poultry Production Systems and the Emergence of Avian Influenza in China: A ‘One Health/Ecohealth’ Epitome,”Archives of Public Health 75 (2017).
[46] Mohammad Houshmar vd., “Effects of Prebiotic, Protein Level, and Stocking Density on Performance, Immunity, and Stress Indicators of Broilers,” Poultry Science 91, no. 2 (2012): 393–401; A. V. S. Gomes vd., “Overcrowding Stress Decreases Macrophage Activity and Increases Salmonella Enteritidis Invasion in Broiler Chickens,” Avian Pathology 43, no. 1 (2014): 82–90; Peyman Yarahmadi , Hamed Kolangi Miandare, Sahel Fayaz ve Christopher Marlowe A. Caipang, “Increased Stocking Density Causes Changes in Expression of Selected Stress- and Immune-Related Genes, Humoral Innate Immune Parameters and Stress Responses of Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss),” Fish & Shellfish Immunology 48 (2016): 43–53; Wenjia Li vd., “Effect of Stocking Density and Alpha-Lipoic Acid on the Growth Performance, Physiological and Oxidative Stress and Immune Response of Broilers,” Asian-Australasian Journal of Animal Studies 32, no, 12 (2019).
[47] Virginia E. Pitzer vd., “High Turnover Drives Prolonged Persistence of Influenza in Managed Pig Herds,” Journal of the Royal Society Interface 13, no. 119 (2016); Richard K. Gast vd., “Frequency and Duration of Fecal Shedding of Salmonella Enteritidis by Experimentally Infected Laying Hens Housed in Enriched Colony Cages at Different Stocking Densities,” Frontiers in Veterinary Science (2017); Andres Diaz vd., “Multiple Genome Constellations of Similar and Distinct Influenza A Viruses Co-Circulate in Pigs During Epidemic Events,” Scientific Reports 7 (2017).
[48] Katherine E. Atkins vd., “Modelling Marek’s Disease Virus (MDV) Infection: Parameter Estimates for Mortality Rate and Infectiousness,”BMC Veterinary Research 7, no. 70 (2011); John Allen ve Stephanie Lavau, “‘Just-in-Time’ Disease: Biosecurity, Poultry and Power,” Journal of Cultural Economy 8, no. 3 (2015): 342–60; Pitzer vd., “High Turnover Drives Prolonged Persistence of Influenza in Managed Pig Herds”; Mary A. Rogalski, “Human Drivers of Ecological and Evolutionary Dynamics in Emerging and Disappearing Infectious Disease Systems,” Philosophical Transactions of the Royal Society B 372, no. 1712 (2017).
[49] Wallace, “Breeding Influenza”; Katherine E. Atkins vd., “Vaccination and Reduced Cohort Duration Can Drive Virulence Evolution: Marek’s Disease Virus and Industrialized Agriculture,” Evolution 67, no. 3 (2013): 851–60; Adèle Mennerat, Mathias Stølen Ugelvik, Camilla Håkonsrud Jensen vd. Arne Skorping, “Invest More and Die Faster: The Life History of a Parasite on Intensive Farms,” Evolutionary Applications10, no. 9 (2017): 890–96.
[50] Martha I. Nelson vd., “Spatial Dynamics of Human-Origin H1 Influenza A Virus in North American Swine,” PLoS Pathogens 7, no. 6 (2011); Trevon L. Fuller vd., “Predicting Hotspots for Influenza Virus Reassortment,” Emerging Infectious Diseases 19, no. 4 (2013): 581–88; Rodrick Wallace ve Robert G. Wallace, “Blowback: New Formal Perspectives on Agriculturally-Driven Pathogen Evolution and Spread,” Epidemiology and Infection 143, no. 10 (2014): 2068–80; Ignacio Mena vd., “Origins of the 2009 H1N1 Influenza Pandemic in Swine in Mexico,” eLife 5 (2016); Martha I. Nelson vd., “Human-Origin Influenza A(H3N2) Reassortant Viruses in Swine, Southeast Mexico,” Emerging Infectious Diseases 25, no. 4 (2019): 691–700.
[51] Wallace, Big Farms Make Big Flu, 192–201.
[52]“Safer Food Saves Lives,” Centers for Disease Control and Prevention, 3 Kasım 2015; Lena H. Sun, “Big and Deadly: Major Foodborne Outbreaks Spike Sharply,” Washington Post, November 3, 2015; Mike Stobbe, “CDC: More Food Poisoning Outbreaks Cross State Lines,” KSL, 3 Kasım 2015.
[53] Sally Goldenberg, “Alicia Glen, Who Oversaw de Blasio’s Affordable Housing Plan and Embattled NYCHA, to Depart City Hall,” Politico, 19 Aralık 2018.
[54] Gary A. Dymski, “Racial Exclusion and the Political Economy of the Subprime Crisis,” Historical Materialism 17 (2009): 149–79; Harold C. Barnett, “The Securitization of Mortgage Fraud,” Sociology of Crime, Law and Deviance 16 (2011): 65–84.
[55] Bob Ivry, Bradley Keoun ve Phil Kuntz, “Secret Fed Loans Gave Banks $13 Billion Undisclosed to Congress,” Bloomberg, 21 Kasım 2011.
[56] Michael J. de la Merced ve David Barboza, “Needing Pork, China Is to Buy a U.S. Supplier,” New York Times, 29 Mayıs 2013.
[57] “Goldman Sachs Pays US$300m for Poultry Farms,” South China Morning Post, 4 Ağustos 2008.
[58] “Goldman Sachs Invests in Chinese Pig Farming,” Pig Site, 5 Ağustos 2008.
[59] Katie Rogers, Lara Jakes, Ana Swanson, “Trump Defends Using ‘Chinese Virus’ Label, Ignoring Growing Criticism,” New York Times, 18 Mart 2020.
[60] Karl Marx, Capital: A Critique of Political Economy, vol. 3 (New York: Penguin, 1993), 362.
[61] Eric Lipton, Nicholas Fandos, Sharon LaFraniere ve Julian E. Barnes, “Stock Sales by Senator Richard Burr Ignite Political Uproar,” New York Times, 20 Mart 2020.
[62] Sharmin Mossavar-Rahmani vd., “ISG Insight: From Room to Grow to Room to Fall,” Goldman Sachs’ Investment Strategy Group.
[63] “Corona Crisis: Resistance in a Time of Pandemic,” Marx21, 21 Mart 2020; International Assembly of the Peoples and Tricontinental Institute for Social Research, “In Light of the Global Pandemic, Focus Attention on the People,” Tricontinental, 21 Mart 2020.
[64] Wallace vd., “The Dawn of Structural One Health.”
[65] Wallace vd., “Did Neoliberalizing West African Forests Produce a New Niche for Ebola?”; Wallace vd., Clear-Cutting Disease Control.
[66] Ernest Mandel, “Progressive Disalienation Through the Building of Socialist Society, or the Inevitable Alienation in Industrial Society?,” The Marxist Theory of Alienation içinde (New York: Pathfinder, 1970); Paolo Virno, A Grammar of the Multitude (Los Angeles: Semiotext(e), 2004); Del Weston, The Political Economy of Global Warming: The Terminal Crisis (Londra: Routledge, 2014); McKenzie Wark, General Intellects: Twenty-One Thinkers for the Twenty-First Century (New York: Verso, 2017); John Bellamy Foster, “Marx, Value, and Nature,” Monthly Review 70, no. 3 (Temmuz-Ağustos 2018): 122–36); Silvia Federici, Re-enchanting the World: Feminism and the Politics of the Commons (Oakland: PM, 2018).
[67] Butch Lee ve Red Rover, Night-Vision: Illuminating War and Class on the Neo-Colonial Terrain (New York: Vagabond, 1993); Silvia Federici, Caliban and the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation(New York: Autonomedia, 2004); Anna Tsing, “Supply Chains and the Human Condition,” Rethinking Marxism 21, no. 2 (2009): 148–76; Glen Sean Coulthard, Red Skin, White Masks: Rejecting the Colonial Politics of Recognition (Minneapolis: University of Minnesota Press, 2014); Leandro Vergara-Camus, Land and Freedom: The MST, the Zapatistas and Peasant Alternatives to Neoliberalism (Londra: Zed, 2014); Jackie Wang, Carceral Capitalism (Los Angeles: Semiotext(e), 2018).
[68] Donna Haraway, “A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century,” Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature (New York: Routledge, 1991) içinde; Keeanga-Yamahtta Taylor, ed., How We Get Free: Black Feminism and the Combahee River Collective (Chicago: Haymarket, 2017).
[69] Joseph Fracchia, “Organisms and Objectifications: A Historical-Materialist Inquiry into the ‘Human and the Animal,’” Monthly Review 68, no. 10 (Mart 2018): 1–17; Omar Felipe Giraldo, Political Ecology of Agriculture: Agroecology and Post-Development (Basel: Springer, 2019).
[70] Franco Berardi, The Soul at Work: From Alienation to Autonomy (Los Angeles: Semiotext(e), 2009); Maurizio Lazzarato, Signs and Machines: Capitalism and the Production of Subjectivity (Los Angeles: Semiotext(e), 2014); Wark, General Intellects.
[71] Rodrick Wallace, Alex Liebman, Luke Bergmann ve Robert G. Wallace, “Agribusiness vs. Public Health: Disease Control in Resource-Asymmetric Conflict,” yayın için teslim edildi, 2020, https://hal.archives-ouvertes.fr’den erişilebilir.
[72] Robert G. Wallace, Kenichi Okamoto ve Alex Liebman, “Earth, the Alien Planet,” Between Catastrophe and Revolution: Essays in Honor of Mike Davis içinde, ed. Daniel Bertrand Monk ve Michael Sorkin (New York: UR, yakında çıkacak).
[73] Wallace vd., Clear-Cutting Disease Control.
[74] Wallace vd., “Industrial Agricultural Environments.”
Çeviri: Gamze Boztepe