İsrail’in Hamas öncülüğündeki saldırıya tepkisi, Avrupa başkentleri üzerinden Bağdat’tan Tahran’a kadar Müslüman dünyasının büyük bir bölümünün ayaklanmasına yol açtı. Müslümanların Filistin halkıyla dayanışması güçlü bir şekilde duyulurken, barışçıl destek gösterileri ve terör eylemleri arasında Doğu ile Batı arasındaki ilişkilerin alevlenmesinden nasıl kaygılanmayız? Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu’nda (SOAS) profesör, çağdaş Arap dünyası uzmanı ve Barbarlıkların Çatışması dahil konuyla ilgili çeşitli eserlerin yazarı Gilbert Achcar’dan yanıtlar.
Terörizm ve küresel düzensizlik (2002). Hamas saldırısı sonrasında İslam dünyasının dayanışma tepkilerini nasıl anlamalıyız?
Bu tepkiler Ortadoğu’daki çatışma algısında var olan Kuzey-Güney ayrımını vurguluyor. Elbette Hamas’ın gerçekleştirdiği saldırı özellikle şiddetliydi ama 11 Eylül’e kıyasla aynı tepkiler gösterildi. Bu devasa şokun ardından Batı dünyası, bugün İsrail’le olduğu gibi ABD’yle özdeşleşti. Ancak Küresel Güney ülkelerinde pek çok kişi, ABD’nin bir kez olsun “suratının dağıtılmasına” sevindi.
Bugün Müslüman ülkeler İsrail hakkında böyle mi düşünüyor?
İslam dünyasında İsrail Devleti ile ilişki kuran Arap hükümetleri ile Filistinlilerin davasını sahiplenen kamuoyu arasında büyük bir uçurum var. Bu, haklı olarak tarihsel düzeyde, Filistin’de kurbanların Yahudiler değil Filistinliler olduğu anlamına geliyor. Avrupa kültürü dünyasında, Yahudileri, Shoah gibi eşsiz tarihsel dehşet nedeniyle kurbanlar olarak görme eğilimi var. Ve aynı okuma tablosunu güncel olaylara yansıtma eğilimi.
Ve durum böyle değil mi?
Pogromlara ve Holokost’a yapılan atıflar kesinlikle yetersizdir. Hamas’ın yaptığı barbarcadır. Ancak İsrail’in sürekli olarak hastaneleri, binaları, sivil yerleşimlerini bombalaması da barbarlıktır. Dolayısıyla Batı dünyasının dışında İsrailliler -genel olarak Yahudilerden bahsetmiyorum, İsrailliler- kurban olarak değil, yerleşimciler, yerleşimci sömürgeciliğin öncüleri olarak görülüyor. Bu nedenle, bu Batılı vizyondan biraz uzaklaşmalı ve olayları başkalarının, gezegenin çoğunluğunu oluşturan diğerlerinin görebildiği gibi görmeye çalışmalıyız.
Yani Batı dünyası ile Küresel Güney arasında bir vizyon çatışmasıyla karşı karşıya mı kalacağız?
11 Eylül’ün ertesinde yazdığım gibi, her uygarlığın kendi barbarlık biçimlerini ürettiği ve kendi araçlarına bağımlı olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Amerika Birleşik Devletleri Vietnam’da, Irak’ta vb. anlatılamaz barbarlıklar gerçekleştirdi. Ve 11 Eylül saldırıları son derece barbarcaydı. Ama bu barbarlık çatışmasında tarafsız olamayız.
Yani?
Hiçbirine hak vermeyen bir ahlak anlayışına kendimizi kaptıramayız. Bu haksızlık olur, çünkü asıl sorumluluk en güçlü olanın, yani zalim olanındır. Her türlü barbarlığı açıkça kınıyorum. Ancak eklersek, yıllar geçtikçe İsrailli kurbanlardan çok daha fazla Filistinli oldu. Ve Müslüman dünyasındaki insanların hatırladığı şey de budur. İşte bu nedenle, yaşananların vahşetine rağmen Filistinlileri asıl mağdur olarak görmeye devam ediyorlar.
Bu saldırıdan bu yana İsrail’e verilen destek öfkeyi daha da alevlendirme riski taşımıyor mu?
Evet elbette, Hamas saldırısının delilik olmasının nedeni de bu. 11 Eylül, Amerika’nın kibrine büyük bir darbe indirdi ama daha önce anketlerde dibe vuran George W. Bush yönetimine de büyük fayda sağladı. Bir anda kendini %80’lik bir popülarite kazandı ve ardından savaşlara girdi: Afganistan ve Irak. Bu yönetimin üyeleri uzun süredir Irak’ı işgal etme fikri üzerinde çalışıyordu ve şimdi Bin Ladin onlara mükemmel bir fırsat sunuyordu. Bugün de aynı şeyi görüyoruz: 2005 yılında Gazze’den çekilmeye karşı çıkan ve bu nedenle İsrail hükümetinden istifa eden Netanyahu, bugün Gazze’de yeni bir işgale öncülük edecek. Bu açıkça onun planı, ancak bu sefer nüfusun kitlesel ve zorla yerinden edilmesiyle, sınırın öte tarafında Mısır’da Sina’ya taşımak istiyor.
Müslümanlar arası dayanışma ruhuyla Mısır’ın kapılarının kapalı kalmasını nasıl anlayabiliriz?
Mısırlılar, Gazze’yi terk eden Filistinlilerin muhtemelen oraya dönmelerine izin verilmeyeceğini çok iyi anlıyor. Herkesin aklında, 1948’de Filistinlilerin çatışmalardan kaçtığı sırada yaşananların örneği var. Geri döneceklerini düşündükleri için anahtarlarını da yanlarına alarak evlerini terk ettiler. Ancak geri dönmelerine asla izin verilmedi ve bu şekilde mülteci durumuna düştüler. Gözümüzün önünde ortaya çıkması muhtemel olan da budur.
Bu dayanışmanın sadece Müslüman dünyasında değil, Avrupa ve Amerika’daki Müslümanlar arasında da ifade bulduğunu nasıl anlayabiliriz?
Çünkü onlar sömürgeleştirilmiş dünyadan geliyorlar ve aslında olaylara çok farklı bir gözle bakıyorlar. Elbette Batı’dan, Müslümanlardan, Yahudilerden bahsederken genelleme yapmamak gerekiyor. Örneğin Avrupa ve Amerika’da İsrail Devleti’ni oldukça eleştiren Yahudi kökenli birçok insan var. Bu insanlar paradoksu açıkça görüyorlar: Bu devlet, 1948’de Yahudilere bir güvenlik cenneti sunma hırsıyla silah zoruyla kuruldu. Peki dünyada Yahudilerin bugün İsrail’den daha az güvende olduğu başka bir yer var mı? Bu korkunç bir tarihi başarısızlıktır.
Buraya nasıl geldik ?
Batı Şeria ve Gazze 1967’den bu yana işgal altında. İsrail uluslararası hukuku ihlal etmeye ve Batı Şeria’da yerleşim yerleri inşa etmeye devam ediyor. Bu cehennem gibi bir dinamik. Ancak aldanmayın: Orada olacaklar korkunç olacak ve İsrail halkının yanı sıra suç ortağı olarak kabul edilecek olan Avrupa ve ABD üzerinde de yansımaları olacak. Uluslararası toplum, başta İsrail üzerinde en fazla etkiye sahip olan ABD olmak üzere, Avrupa’nın ardından durumun daha da kötüleşmesine izin vermekle suçludur.
Bu nedenle terör saldırılarının yeniden canlanmasını beklemeli miyiz?
Korkarım bizi bekleyen şey bu. Orta Doğu’daki şiddet döngüsü Avrupa’ya yayılmaya devam etti ve hatta 2001’de tarihin en büyük terörist operasyonu olmaya devam eden muhteşem bir şekilde Amerika Birleşik Devletleri’ne bile ulaştı.
Bu çatışmanın ülkemize yayılmasını nasıl önleyebiliriz?
Belki saf ya da idealistim ama uluslararası hukuka inanıyorum. BM’nin insanlık için değerli bir kazanım ve barışçıl bir dünyayı şekillendirebilecek tek çerçeve olduğuna inanıyorum. Ancak BM sözleşmesi ihlal edilmeye devam ediyor. Yalnızca onun bütünsel uygulaması, geliştirilme amacına ulaşabilir: evrensel barış.
Çeviri: İmdat Freni